Στις αρχές κάθε Σεπτέμβρη ένας κρύος άνεμος κατεβαίνει από τις στέπες της Σιβηρίας και σαρώνει τους μεγάλους κάμπους της Βλαχίας. Είναι γνωστός με το όνομα μουσκάλ ή κριβάτζ και σημαίνει την έναρξη του χειμώνα για τη Ρουμανία. Ένας τέτοιος σφοδρός «αέρας» ήταν σε όλη του τη ζωή ο Παναΐτ Ιστράτι, καθώς με την κοινωνική του δράση και βέβαια με τα βιβλία του έφερε μια καινούργια πνοή ζωής όχι μόνο στη χώρα του ή στα Βαλκάνια, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Το βιβλίο «Όνομα πατρός: Δούναβης» διηγείται με τρόπο μυθιστορηματικό τον βίο και την πολιτεία Ελληνορουμάνου συγγραφέα Παναΐτ Ιστράτι. Γεννήθηκε το 1884 στη Βραΐλα, μια παραδουνάβια πόλη της Ρουμανίας, και πέθανε το 1935 στο Βουκουρέστι. Έγραψε διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα, με σημαντικότερο την «Κυρά Κυραλίνα», που έγραψε απευθείας στα γαλλικά μετά από παρότρυνση του σπουδαίου Γάλλου συγγραφέα Ρομέν Ρολάν, ο οποίος άλλωστε προλογίζει το βιβλίο. Όλη η ζωή του Ιστράτι είναι σημαδεμένη από τα πολλά ταξίδια που έκανε στη Μεσόγειο και στη Δύση, από την έντονη λογοτεχνική του δράση, αλλά και από τα επεισόδια που σημάδεψαν την παρουσία του στη Σοβιετική Ένωση το 1927, όταν είχε προσκληθεί να τιμήσει τα δεκάχρονα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Τότε θα γνωριστεί με τον Νίκο Καζαντζάκη και η γνωριμία τους θα σφραγιστεί με μια δυνατή όσο και επεισοδιακή φιλία, καθώς ο Ιστράτι επιθυμεί -και το κάνει πράξη- να καταθέσει γραπτώς όχι μόνο τα καλώς κείμενα του νέου καθεστώτος, αλλά και εκείνα που τον ενοχλούν και βλέπει ότι είναι αντίθετα με την ελεύθερη βούληση του ατόμου. Η ενέργειά του αυτή, δηλαδή το βιβλίο του «Προς την άλλη φλόγα», γέννησε ένα πλήθος αντιδράσεων, ενστάσεων, αντιρρήσεων, ακόμα και συκοφαντιών προς το πρόσωπό του. Με λίγα λόγια, έγινε το «μαύρο πρόβατο» τόσο για την Αριστερά, μια και την ενόχλησε σφοδρά η κριτική του, όσο και για τη Δεξιά, η οποία τον θεωρούσε έναν αταλάντευτο αριστερό διανοητή. Σήμερα ο Ιστράτι θεωρείται στη Ρουμανία ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς της, όμως δικό τους συγγραφέα τον λογίζουν και οι Γάλλοι καθώς τα πιο πολλά βιβλία του είναι γραμμένα στη γαλλική γλώσσα. Είναι καιρός νομίζω να αναγνωριστεί η προσωπικότητα και το έργο του και στη χώρα μας όχι μόνο γιατί κατά το ήμισυ είναι Έλληνας, αλλά επειδή οι περισσότεροι ήρωες στα βιβλία του μιλούν ελληνικά, και, κυρίως, γιατί ήταν αυτός που έβγαλε τα Βαλκάνια από τη λογοτεχνική αφάνεια, ανοίγοντας τον δρόμο για τη μετέπειτα αναγνώριση και επιτυχία του «Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη.
* Ο Κώστας Ακρίβος είναι συγγραφέας
Ενας Ανατολίτης παραμυθάς*
Μέσω του κοινού μας φίλου Φερνάν Ντεπρέ ήρθε στα χέρια μου μια επιστολή που μου στείλατε σε μια δύσκολη περίοδο για σας, καθώς, όπως μαθαίνω, θελήσατε να είστε ανεπιεικής απέναντι στη ζωή σας. Δεν είναι η πρώτη φορά που δοκιμάζετε να επικοινωνήσετε μαζί μου, και να με συγχωρήσετε για την αργοπορημένη απάντηση. Δεν ενδιαφέρομαι επειδή είστε δυστυχής, παρά γιατί λάμπει μέσα σας η θεία φλόγα της ψυχής. Επάνω στο γραφείο μου έχω τακτοποιημένα παλαιότερα διηγήματά σας. Είναι ήδη διαβασμένα. Αν αυτό σας προσφέρει μια δόση επιπλέον κουράγιου, θα ήθελα να ξέρετε ότι είμαι εντυπωσιασμένος με τη λογοτεχνική σας ιδιοφυΐα. Τη θεωρώ σαν έναν καυτερό άνεμο πάνω στους κάμπους της Ανατολής. Στο πρόσωπό σας βλέπω ενσαρκωμένους κάποιους από τους δικούς μου ρομαντικούς επαναστατημένους ήρωες. Το έργο σας είναι η εξομολόγηση ενός καινούργιου Γκόρκι των Βαλκανίων. Τρία ή τέσσερα διηγήματά σας είναι εφάμιλλα των Ρώσων δασκάλων ως προς την τόλμη του πνεύματος, την τραγική ευθυμία και τη χαρά που λυτρώνει την καταπιεσμένη ψυχή. Επιθυμώ να σας γνωρίσω περισσότερο, να αρχίσουμε αλληλογραφία και να εγκαινιάσουμε την αρχή μιας γόνιμης φιλίας. Μην αφήνεστε στην απελπισία. Δεν πρέπει να φύγετε από τη ζωή προτού εξαντλήσετε τις απόπειρες να γράψετε βιβλία που θα επιζήσουν, βιβλία με τα όνειρα, με τις λησμονημένες ζωές, ακόμα και με τα πάθη που φιλοξενήσατε κατά καιρούς στην ψυχή και στο σώμα σας. Γιατί, στ’ αλήθεια, δεν είστε άλλο παρά ένας Ανατολίτης παραμυθάς.
* Απόσπασμα από το βιβλίο «Όνομα πατρός: Δούναβης», εκδόσεις Μεταίχμιο
