«Δεν μπορούμε να γκρεμίσουμε τα Προπύλαια. Μπορούμε, όμως, να τα διευρύνουμε»
(Από δελτίο Τύπου του ΥΠΠΟ)
Τον Απρίλιο του 2022, μεικτή Συμβουλευτική Αποστολή της UNESCO και του ICOMOS, επισκέφθηκε την Ακρόπολη, μνημείο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Με επιχειρήματα βασιζόμενα στην Διεθνή Σύμβαση Παγκόσμιας κληρονομιάς, η Αποστολή κατέθεσε Έκθεση με συστάσεις, που μπορεί να συνοψισθούν ως εξής: πριν από κάθε νέα παρέμβαση θα πρέπει να έχει συμπληρωθεί ο προβλεπόμενος κύκλος μελετών και εγκρίσεων, στο πλαίσιο του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και στο διεθνές πλαίσιο της UNESCO και των συμβουλευτικών οργανισμών. Καίρια ήταν η επισήμανση της Αποστολής, ότι προτεραιότητα έχει η, από ετών οφειλόμενη, κατάθεση Σχεδίου Διαχείρισης της Ακρόπολης και Σχεδίου Διαχείρισης Τουρισμού, στα οποία θα πρέπει να εγγράφεται και οποιαδήποτε νέα παρέμβαση.
Σε πρόσφατη ανακοίνωσή του, το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS κατήγγειλε ότι το ΥΠΠΟ, αψηφώντας τις συστάσεις της Συμβουλευτικής Αποστολής, εξακολουθεί να οικοδομεί με μπετόν αρμέ στην Ακρόπολη και την περιοχή της και, μάλιστα, για την επίσπευση των εργασιών κάνει τακτική χρήση μηχανικών εκσκαφέων, πράγμα απαράδεκτο σε αρχαιολογικό χώρο, και μάλιστα τέτοιας σημασίας. Παράλληλα, επιχειρεί “στερεώσεις” μνημείων, και “αναστηλώσεις” επιγραφών σε τυχαίες θέσεις στον υπαίθριο αρχαιολογικό χώρο.
Η αναμόρφωση της δυτικής πρόσβασης της Ακρόπολης, με “επαναφορά” της Ρωμαϊκής κλίμακας του 1ου αι. μ. Χ., έχει ήδη προεγκριθεί ως ιδέα από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον Φεβρουάριο του 2021. Έχουν κατατεθεί μελέτες, που φαίνεται ότι έχουν ανατεθεί απ᾽ ευθείας σε ιδιώτες, αφού η πρόσβαση σ᾽ αυτές δεν είναι ανοικτή και οι διαδικασίες είναι απολύτως αδιαφανείς. Η αναμόρφωση της δυτικής πρόσβασης φέρεται από το ΥΠΠΟ ως ο μόνος τρόπος αντιμετὠπισης του συνωστισμού επισκεπτών, που πέρυσι έφτασε τα 23.000 άτομα ημερησίως.
Στην πραγματικότητα, η “ανακατασκευή” της Ρωμαϊκής κλίμακας, δεν θα εξυπηρετήσει ούτε στο ελάχιστο την διακίνηση των επισκεπτών. Ακόμη περισσότερο, η ταυτόχρονη λειτουργία των τριών μηχανικών αναβατορίων, με πλατφόρμες σε σταθερές τροχιές, που προβλέπονται για την μετακίνηση από το πλατύσκαλο προς, και από: 1. τα Προπύλαια, 2. την δυτική πλαγιά εκτός της Πύλης Beulé και 3. την νότια πλαγιά, θα προκαλεί συγκρούσεις με τον μετακινούμενο πληθυσμό μεμονωμένων ατόμων και ομάδων και,τελικά, χάος.
Η κάλυψη της δυτικής πρόσβασης πέρα ως πέρα με βαθμίδες από σύγχρονα υλικά και εμφανώς σύγχρονη τεχνολογία, θα είναι ακόμη πιο αποκρουστική, λόγω της τεράστιας κλίμακας και ομοιομορφίας. Η απόκρυψη των μνημειακών θεμελιώσεων των Προπυλαίων και των ιχνών στον βράχο (λαξεύματα και κατασκευές), που είναι τόσο πολύτιμα για την μελέτη της αρχαιολογίας και τοπογραφίας της Ακρόπολης στις μακρές περιόδους πρίν την κατασκευή της ρωμαϊκής κλίμακας, και μετά την αποξήλωση μεγάλου μέρους της τον 13ο αιώνα, θα είναι μια ντροπιαστική και ασυγχώρητη απώλεια για την επιστήμη αλλά και για την αισθητική και ιστορική αντίληψη του τόπου.
Στα Προπύλαια, οι προτεινόμενες χρήσεις και επεμβάσεις, μόνον καταστροφικές μπορεί να χαρακτηρισθούν. Η διατήρηση του ύψους και του πλάτους των βαθμίδων της κρηπίδας και του θυραίου τοίχου, που είναι πολύ μεγαλύτερα από το ύψος και το πλάτος βαθμίδων σε μια σύγχρονη σκάλα, θα είναι απαγορευτική για την κανονική ροή των επισκεπτών. Οι χαλύβδινες πλάκες που προβλέπονται για την προστασία τους, μόνον βλάβες μπορεί να προκαλέσουν, κατά την τοποθέτηση και, οπωσδήποτε, κατά την χρήση από στίφη τουριστών. Όσο για τους “διαπνέοντες τάπητες” που θα καλύπτουν το πάτωμα, μπορεί να παραλληλισθούν με τους τάπητες που πρόσφατα κάλυψαν το δάπεδο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Όλα αυτά γίνονται με το πρόσχημα ότι πρέπει να “διευρυνθούν” (αυτή είναι η διατύπωση του ΥΠΠΟ) τα Προπύλαια για να περάσουν οι τουρίστες. Αυτή η τακτική, όμως, θέτει σε κίνδυνο και τα μνημεία και τους επισκέπτες που εκτίθενται στον συνωστισμό. Η μόνη λύση είναι ο έλεγχος του αριθμού επισκεπτών, που μπορεί να φιλοξενεί ο χώρος ταυτόχρονα, λύση που προκύπτει μόνον από ενδελεχή μελέτη εμπειρογνωμόνων και κατάρτιση Σχεδίων Διαχείρισης. Δυστυχώς, όμως, τα Σχέδια Διαχείρισης της Ακρόπολης, έχουν ανατεθεί συλλήβδην, μαζί με αντίστοιχα σχέδια άλλων δέκα μνημείων και αρχαιολογικών χώρων στην Ελλάδα, που αντιπροσωπεύουν την Προϊστορία, την Αρχαιότητα και το Βυζάντιο, σε ιδιωτική εταιρεία η οποία δεν φαίνεται να έχει ειδικότητα στην διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ο πρόεδρος της ΕΣΜΑ έχει παραδεχθεί ότι η «επαναφορά» της ρωμαϊκής κλίμακας στη δυτική πρόσβαση δεν έχει στόχο την διευκόλυνση των επισκεπτών, αλλά να ανταποκριθεί στην πεποίθησή του ότι θα συμβάλει στην καλύτερη κατανόηση του χώρου. Αυτή όμως είναι μια πολύ υποκειμενική οπτική, που δεν μπορεί να γίνει δεκτή, ειδικά σε ένα μνημείο όπως η Ακρόπολη. Πρόκειται, λοιπόν, για άλλη μια περίπτωση που, κάποιος θέλει να μονοπωλήσει την ορθότητα των απόψεών του, επιβάλλοντάς τες εσαεί σε ένα μνημείο μέσω “αναστηλώσεων” ή “ανακατασκευών” αμφισβητούμενης ορθότητας.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί μια άλλη έκφραση του προέδρου της ΕΣΜΑ όπου, σε μια ρητορική δήλωση εθνικής υπερηφάνειας, διατυπώνει μία μοιραία πλάνη στην αντίληψη της ιστορικής συνθήκης: “και η UNESCO να είχε διαφορετικές απόψεις, δεν είμαστε προτεκτοράτο. Θα κάναμε αυτό που πιστεύουμε”.
Η αλήθεια, όμως, είναι ότι, ακριβώς επειδή η χώρα μας λειτουργεί ως προτεκτοράτο, γι´ αυτόν, ακριβώς, τον λόγο εφαρμόζεται στον τόπο μας μια επισφαλής οικονομία που στηρίζεται στον τουρισμό, και στο όνομά της παίζονται πολλά, με αντίτιμο τον εξευτελισμό συνειδήσεων και του πιο πολύτιμου αγαθού, για το οποίο όλοι ακόμη διατεινόμαστε πως είμαστε περήφανοι: της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, ακόμη και της Ακρόπολης. Γι᾽ αυτό κι᾽ εμείς, καταφεύγουμε να επικαλούμαστε τις αρχές διαχείρισης παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, θεματοφύλακες των οποίων ορίζονται η UNESCO και το ICOMOS. Όχι γιατί αισθανόμαστε υποτελείς, αλλά διότι αποτελεί ένα σύνταγμα αρχών παγκόσμιας αποδοχής που στόχο έχουν μια, κατά το δυνατόν, αντικειμενική θεώρηση των θεμάτων διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς, που αν την χάσουμε, δεν θα έχουμε πια τίποτα.
Ο Τάσος Τανούλας είναι πρόεδρος του ελληνικού ICOMOS, αρχιτέκτονας και αναστηλωτής Προπυλαίων της Ακρόπολης
