Συναντηθήκαμε με τον Θάνο Τοκάκη κάπου στο Χαλάνδρι, οδηγώντας τον φωτογραφικό φακό του Παύλου Παρασκευά και την κουβέντα μας σε ένα από αυτά τα υπέροχα «αστικά άλση» τα γεμάτα δέντρα και ήχους πουλιών, δημιουργώντας ένα υπέροχο σκηνικό για τη συνάντησή μας. Αφορμή και αιτία ο μονόλογος «Ο Τίποτας (μια πονεμένη ιστορία)» που σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί και που συνεχίζει τη sold out θεατρική διαδρομή του στον Κάτω Χώρο του Θεάτρου του Νέου Κόσμου. Και φυσικά η κουβέντα μας ξεκίνησε από την παράσταση και τον πολύ ιδιαίτερο τίτλο της, για να μπει στην ουσία της, να μας οδηγήσει πίσω στο παρελθόν του και στην εποχή τού «Πενήντα Πενήντα» και να μας φέρει πάλι πίσω στο τώρα και στις πολλαπλές του ιδιότητες, ακόμα και σε αυτήν του δασκάλου. Μετά και τη μικρού μήκους ταινία του «Tokakis ή What’s my name», που απέσπασε πολλά βραβεία, με την ίδια επίμονη αυτοσαρκαστική διάθεση ο Θάνος Τοκάκης συνεχίζει τη δημιουργική του δραστηριότητα με τρόπο αθόρυβο που όμως κάνει κρότο. Χαμογελαστός, ανοιχτός, ειλικρινής και δημιουργικά παρών στο τώρα, μας επέτρεψε με μια ανοιχτωσιά στις λέξεις του να τον γνωρίσουμε λίγο καλύτερα. Σχεδόν ολόκληρο. Αυτός είναι ο Θάνος Τοκάκης.
Συνέντευξη στον Χρήστο Τζίφα
Φωτογραφίες για την Αυγή: Παύλος Παρασκευάς
Πες μου λίγο για αυτόν τον πολύ ιδιαίτερο τίτλο της παράστασης.
Ο αμερικανικός τίτλος είναι «Thom Pain (based on nothing)». Εγώ ήθελα έναν τίτλο που να έχει σχέση με την ιστορία αλλά ταυτόχρονα να έχει και ένα σαρκασμό και χιούμορ και έτσι έγινε «Ο Τίποτας (μια πονεμένη ιστορία)». Σκέτο ο Τίποτας θα ήταν κάτι διαφορετικό. Η παρένθεση είναι πολύ σημαντική για μένα.
Είναι και μια ανάγκη να ειρωνευτείς μια σοβαροφάνεια που υπάρχει στο θέατρο;
Η ειρωνεία αυτή έχει να κάνει με αυτοσαρκασμό. Δεν απευθύνεται προς τους έξω αλλά προς τα μέσα. Είναι μια αυτοειρωνεία. Θέλω να «καθησυχάσω» το κοινό και να τους πω «μην ανησυχείτε, το θέατρο είναι κάτι για το οποίο δεν χρειάζεται να ανησυχούμε». Και αυτό θέλει να κάνει και ο χαρακτήρας.
Είναι πολύ «σοβαρό» το θέατρο;
Το θέατρο πιστεύω ότι είναι σοβαροφανές και δεν είναι σοβαρό. Και πάσχει από «σοβαρίλα». Ο δικός μου τρόπος να επικοινωνήσω τα πράγματα τουλάχιστον έχει μια επιφάνεια χιουμοριστική που από κάτω κραυγάζει. Έχει μια κραυγή, ένα πόνο. Αυτή είναι η δική μου άποψη για τη ζωή, άρα και για το θέατρο.
Που είσαι μόνος σου στη σκηνή;
Είναι υπέροχο. Ακούγομαι σαν μισάνθρωπος, αλλά το είχα ανάγκη. Μ’ αρέσει πολύ. Τα βρίσκω με τον εαυτό μου. Πολλοί τρομάζουν, γιατί ζούμε και στην εποχή που δεν αντέχουμε τον εαυτό μας. Και εγώ πολλές φορές, αλλά προσπαθώ να τα βρω και να με βρω. Το θέατρο είναι αυτομαστίγωμα που σε πάει μπροστά. Πράγματα που δεν τα άντεχα ως άνθρωπος και ως ηθοποιός τα έβαλα στην παράσταση να τα παθαίνω.
Σε μια πιο «μοναχική» δουλειά είναι πιο αγχωτικό το στοίχημα;
Φυσικά, γιατί δεν έχω να πιαστώ από πουθενά ή να ρίξω το φταίξιμο. Επίσης είναι μια παράσταση που έβαλα τον θεατή να μπορεί να μου δείξει τη δυσαρέσκειά του. Το σκέφτηκα αργότερα και με ενοχλεί ακόμα, αλλά εγώ είχα ανάγκη να το ξεπεράσω όσο μπορώ. Θαυμάζω αυτά τα συκώτια των ανθρώπων και των ηθοποιών που μπορούν να μην δίνουν σημασία στην αρνητική επιρροή. Εγώ δεν το είχα, το ζω τώρα και προσπαθώ να το ξεπεράσω.
Ησουν ευάλωτος στις αρνητικές κριτικές;
Ευάλωτος σε οτιδήποτε αρνητικό μπορεί να έρθει από κάποιον. Αυτή η αίσθηση ότι δεν αρέσουμε σε όλους με ταλανίζει πάντα. Στη θεωρία φυσικά μου φαίνεται αστείο, στην πράξη και όταν πας κάτι να μοιραστείς και τρως την απόρριψη δεν είναι κάτι εύκολα διαχειρίσιμο.
Εκανες ένα πολύ μεγάλο μπαμ στα φώτα αυτής της δουλειάς και μετά κάπως σαν να αποτραβήχτηκες.
Εμένα οι πρώτες μου δουλειές ήταν στην τηλεόραση, οπότε ξεκίνησα με αυτήν την έντονη προβολή τού «Πενήντα Πενήντα» και όλο αυτό που έγινε τότε. Δεν ήξερα τι γινόταν, πώς λειτουργεί το όλο πράγμα. Σίγουρα εκεί ψηλάφησα πρώτα τι μου αρέσει και τι δεν μου αρέσει, πού μπορώ να βάζω όριο στους δημοσιογράφους, στον εαυτό μου, στους άλλους ανθρώπους, σε όλο αυτό το σύστημα. Σιγά σιγά το έμαθα και το μαθαίνω ακόμα. Έκανα πολύ καιρό να το ξεπεράσω αλλά κατάλαβα ότι δεν χρειάζεται να κάνω κάτι πέρα από αυτό που αντέχει ο οργανισμός μου μεγαλώνοντας. Μέχρι εκεί μπορώ. Ούτε κρίνω κάποιον που κάνει κάτι άλλο. Δεν υπάρχει σωστό και λάθος, ούτε σε αυτή τη δουλειά ούτε σε αυτή τη ζωή. Ο καθένας ό, τι μπορεί και όσο μπορεί.
Πώς επιβραβεύεις τον εαυτό σου; Πότε ξεκινάς να του πεις ένα μπράβο;
Ωχ, αυτό που λες είναι κάτι που με ταλανίζει πολύ όλα αυτά τα χρόνια, γιατί πιστεύω ότι κάποιες φορές έχω βρει την απάντηση, αλλά τελικά δεν ισχύει ποτέ και πιστεύω τελικά πως τώρα και με αυτό τον μονόλογο κατάλαβα ότι πρέπει να έχεις πίστη σε ένα πολύ δικό σου μονοπάτι και δρόμο. Γιατί ο ετεροπροσδιορισμός μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνος σε σχέση και με αυτό που ζούμε. Γιατί ζούμε σε μια κοινωνία κάπως επικίνδυνη σε σχέση με το πώς προβάλλεις τον εαυτό σου. Με αυτή την παράσταση έχω βρει αρκετά τη βάση μου και τον τρόπο που θέλω να πορευτώ από δω και πέρα.
Τηλεόραση, ας πούμε, θα ξανάκανες;
Ναι, δεν έχει να κάνει με αυτό. Μπορώ να κάνω οτιδήποτε. Και μπορεί να έκανα και κάτι για τα λεφτά και μόνο. Ούτε το θεωρώ κακό κάποιος να το κάνει. Είτε παίζεις σε ένα θέατρο πενηντάρι που κάνεις ένα μονόλογο είτε κάνεις κάτι πάρα πολύ εμπορικό που θεωρείς ότι ξεπουλάς τον εαυτό σου για κάποια λεφτά, έχει κόστος. Από όλες τις απόψεις. Πάντα θα υπάρχει ένα κόστος. Και αυτό πραγματεύομαι και με την παράσταση. Η παράστασή μου πραγματεύεται την έννοια της ευτυχίας. Δεν υπάρχει ζωή χωρίς πόνο και χωρίς λύπη. Ψάχνουμε με τον δυτικό τρόπο σκέψης να βρούμε την ευτυχία χωρίς πόνο, χωρίς λύπη. Δεν υπάρχει αυτό . Με τον πόνο, τη λύπη, τη χαρά, με όλα αυτά απλά πορευόμαστε, μαζί τους. Τα βάζουμε στις τσέπες μας και προχωράμε. Ό,τι σου δίνει η φύση σ' το παίρνει πίσω. Θα ερωτευτείς παράφορα και παράφορα θα πονέσεις. Νομίζω ότι αυτό είναι το σχήμα της ανθρώπινης ζωής και με ανακουφίζει αυτό.
Σε είχα καταχωρίσει στο μυαλό μου με έναν εντελώς κωμικό τρόπο. Τώρα μου βγάζεις μια πιο μελαγχολική πλευρά.
Το χιούμορ που μ' αρέσει, που πρεσβεύω και θέλω να ακολουθώ, είναι ένα χιούμορ πάρα πολύ πικρό που προέρχεται από μια υπαρξιακή κραυγή και πόνο. Αλλά βγαίνει με χιούμορ. Δεν υπάρχει χιούμορ αν δεν υπάρχει αυτοσαρκασμός. Στην παράστασή μου δεν κουνάω το δάχτυλο ούτε στην ταινία μου. Το πρώτο πράγμα που κάνω είναι να βάζω τον εαυτό μου μέσα σε αυτή τη σαπίλα για να μπορώ να την κοροϊδέψω.
Σε κάποιες συνεντεύξεις σου εντόπισα μια μανία να σε ρωτούν και για τον Φιλιππίδη, επειδή παίξατε μαζί, και για τον Λιγνάδη, που ήταν δάσκαλός σου. Σε πίεσε αυτό;
Δυστυχώς, αυτό πούλαγε εκείνη την εποχή. Σε ό,τι πουλάει πάμε καταπάνω του και σε όποιον πιστεύουμε ότι μπορεί να μας μιλήσει γι' αυτό. Είχα δώσει μια συνέντευξη τότε και μιλούσα για τη δουλειά μου και θυμάμαι ότι ο δημοσιογράφος χαρακτηριστικά σταμάτησε τη συνέντευξη και μου είπε: «Μα πρέπει να βγάλω τίτλο. Πρέπει να μου πεις κάτι να βγάλω τίτλο». Ήταν λίγο τρομακτικό, η αλήθεια είναι.
Η ένταση που μπορεί να πάρει κάτι που θα πεις ή θα κάνεις σε αγχώνει;
Με τρομάζει. Κάποια στιγμή, συνειδητοποίησα, όταν κάναμε αυτοσχεδιασμούς, πήγαινα και καθόμουν πάντα πάνω στη σκηνή αλλά στη γωνία. Προσπαθώντας όμως πάντα να τραβήξω την προσοχή. Νομίζω ότι κάπως έτσι είμαι και στη ζωή μου. Πηγαίνω στη γωνία και προσπαθώ να τραβήξω την προσοχή. Το επίκεντρο εμένα προσωπικά με τρομάζει. Αυτό που γράφει κάποιος κάτι στο Facebook και γίνεται χαμός μού φαίνεται αδιανόητο. Εγώ δεν μπορώ να το διαχειριστώ.
Είναι πλέον νόμος του κράτους ο πολιτικός γάμος για όλες, όλους, όλ@.
Είναι αυτονόητα πράγματα αυτά. Πρέπει να είναι αυτονόητα. Δεν είναι προφανώς, δυστυχώς. Εδώ βγήκε μια φωτογραφία για το ντοκιμαντέρ της Ελίνας Ψύκου και ένα κόμμα έκανε επερώτηση στη Βουλή για προσβολή. Με θλίβει. Οι άνθρωποι θα έπρεπε να είναι ελεύθεροι να κάνουν ό,τι θέλουν. Αν δεν πρεσβεύουμε αυτή την περιβόητη ισότητα, τότε πού πάμε; Υπάρχει ένας νεοσυντηρητισμός πέρα από τον παλαιό συντηρητισμό που κουβαλάμε, δυστυχώς, και από τα νέα παιδιά.
Πώς αξιολογείς τον εαυτό σου ως δάσκαλο;
Αξιολογώ τον εαυτό μου σε σχέση με αυτά που παίρνω και όχι με αυτά που δίνω. Η διδασκαλία είναι ένα τρομακτικά δύσκολο πράγμα. Είναι κάποιοι άνθρωποι που περιμένουν από σένα να μάθουν και η δυσκολία είναι να κατεβάσεις τον εαυτό σου, να μην πιστεύεις ότι είσαι κάτι ξεχωριστό, γιατί αυτή η διαδικασία εμπεριέχει μια ανταλλαγή, όποιον και να έχεις απέναντί σου.
Τα καταφέρνεις;
Το παλεύω, ναι. Πολλές φορές το «εγώ» μου μπορεί να είναι μεγάλο και δεν μου το επιτρέπει. Είναι τόσο μεγάλο και μου λέει «Όχι, είσαι τεράστιος, γίγαντας» (γέλια). Γειώνομαι όταν βλέπω ανθρώπους απέναντί μου που μπορούμε να πάμε στην ουσία. Με νοιάζει το αποτέλεσμα και όχι να βγουν και να πουν τι καλός που ήμουν. Ωραίο είναι και αυτό αλλά η ουσία είναι να έχουμε πάει ένα βήμα παραπέρα όχι μόνο σε σχέση με την υποκριτική αλλά στη ζωή.
Τα μεγάλα «εγώ» πιστεύεις ότι ευθύνονται για όλα αυτά που ακούστηκαν;
Οταν είσαι δάσκαλος ή σκηνοθέτης, είναι πολύ εύκολο να εμφανίσεις εξουσιαστικές συμπεριφορές. Εξαρτάται βέβαια και από τον άνθρωπο. Είναι κάποιος που ξέρει και κάποιος που δεν ξέρει. Κάποιος ο δάσκαλος και κάποιος ο μαθητής. Αυτή είναι μια αντίληψη πολύ παλιά και όχι δική μου. Το πρώτο πράγμα που θέλω να μεταδώσω στα παιδιά είναι ότι είμαστε ισότιμοι. Σε μια δουλειά είμαστε όλοι ισότιμοι. Δεν πα' νά 'ναι ο Bob Wilson και ο Κόπολα! Στη δουλειά είσαι ένας ηθοποιός, ένας συνδημιουργός μιας ταινίας ή ενός έργου τέχνης. Δεν πάμε να κάνουμε το καπρίτσιο του σκηνοθέτη. Γιατί η ζωή και η ίδια η τέχνη μάς ξεπερνάει. Έχουμε ένα στόχο. Αυτό χάνουμε εμείς. Είναι μια θεατρική παράσταση, μια ταινία. Αυτός είναι ο στόχος μας. Είμαστε συνδημιουργοί αυτής της κατάστασης. Πρέπει να μπούμε στη διαδικασία της συνδημιουργίας. Αυτό είναι το πιο δύσκολο στη διανοητική διαδικασία.
Εσύ την πέτυχες αυτή την πιο παλιά νοοτροπία ή τη γλίτωσες;
Εγώ πέτυχα λίγο αυτή την πιο παλιά κουλτούρα. Φαντάσου ότι όταν βγαίναμε εμείς, δεν έπρεπε να σκηνοθετούν ηθοποιοί. Υπήρχε αυτή η αίσθηση ότι ο σκηνοθέτης θα κάνει ό,τι γουστάρει και εσύ ό,τι σου πει. Αυτή ήταν η γραμμή. Τότε βγήκε μια νέα γενιά σιγά σιγά που έφερε λίγο τα πάνω κάτω και εμείς ακολουθήσαμε και πήραμε λίγο μια φόρα.
Ποια είναι η σχέση σου με αυτή την πόλη;
Είναι πολύπλοκη. Αυτή η πόλη ουσιαστικά πρεσβεύει λίγο και αυτή τη χώρα. Από πού ν' αρχίσω; (γέλια). Δεν είμαι και φιλέλληνας, η αλήθεια είναι (γέλια). Τα πράγματα γίνονται όλο και χειρότερα. Οι άνθρωποι είναι η πόλη και οι άνθρωποι είναι το πρόβλημα. Από τον άνθρωπο που θέλει να παντρευτεί και εμείς δεν το θέλουμε μέχρι το επίπεδο επικοινωνίας των ανθρώπων μέσα σε αυτή την πόλη είναι προβληματικό. Και μεγαλώνει το εγώ. Αυτό με τρομάζει. Νιώθω με την πόλη αυτό που έχει πει ο Τσαρούχης για την Ελλάδα, ότι είναι ένα πολύ όμορφο σκηνικό με πολύ κακούς ηθοποιούς.
