Live τώρα    
7°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
7 °C
4.5°C7.6°C
2 BF 58%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αραιές νεφώσεις
5 °C
3.2°C5.8°C
2 BF 73%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
9 °C
8.2°C10.0°C
4 BF 58%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Αραιές νεφώσεις
9 °C
6.0°C9.8°C
5 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Αραιές νεφώσεις
4 °C
3.9°C4.6°C
0 BF 93%
Βασίλης Βαφέας στην «Α» / Χωρίς πειραματισμό η Τέχνη τελειώνει
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Βασίλης Βαφέας στην «Α» / Χωρίς πειραματισμό η Τέχνη τελειώνει

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Σκηνοθέτης με καυστική ματιά, προσωπικότητα πληθωρική, δημιουργός που δεν φοβήθηκε να συνδιαλλαγεί με διαφορετικά αισθητικά ρεύματα, κατορθώνοντας να στοιχειοθετήσει το εντελώς προσωπικό κινηματογραφικό του ιδίωμα και να καταθέσει εμβληματικό έργο στον ελληνικό κινηματογράφο. «Ανατολική περιφέρεια», «Ρεπό», «Ο έρωτας του Οδυσσέα» είναι ταινίες που σφράγισαν νεανικά χρόνια και ξεχωρίζουν στο αλφαβητάρι μιας κινηματογραφίας με αισθητική, ιδεολογική και κοινωνικοπολιτική άποψη. Δέκα μεγάλου μήκους ταινίες, ο περίφημος «Ιωάννης Γαβριήλ Μπόργκμαν», που σκηνοθέτησε στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, και οι υπόλοιπες θεατρικές καταθέσεις του, τα ντοκιμαντέρ, οι μικρού μήκους ταινίες του στην περίοδο της πανδημίας, αλλά και οι δοκιμιακού τύπου παραστάσεις, όπου το θέατρο συνδιαλέγεται με τον κινηματογράφο, συνθέτουν ένα έργο που δεν σταματάει να πειραματίζεται σε μια ευρεία γκάμα των παραστατικών Τεχνών.

Κάπως έτσι διέτρεξε μια πορεία πενήντα χρόνων στην Τέχνη ο Βασίλης Βαφέας. Και συνεχίζει, παρών διαρκώς και στην τέχνη του και στην Αριστερά και σε όσα απαιτεί η εποχή μας από έναν καλλιτέχνη-ανήσυχο πολίτη, που διατηρεί στο ακέραιο την κοινωνική ευαισθησία του. Τις προηγούμενες ημέρες έκανε ακόμα έναν άθλο. Διοργάνωσε το 1ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ «Μεσογειακοί διάλογοι» στο Καρλόβασι Σάμου για να θυμίσει την τέχνη του ντοκιμαντέρ και την ανάγκη να συνδιαλέγεται με την Τέχνη ο κόσμος της ελληνικής περιφέρειας. Με αφορμή αυτό το γεγονός, αλλά και μια γόνιμη πορεία πενήντα ετών, ο κορυφαίος σκηνοθέτης θυμάται ψηφίδες αυτής της διαδρομής, μιλάει για τον ελληνικό κινηματογράφο, κυρίως όμως μας εξηγεί ότι «χωρίς πειραματισμό η Τέχνη ασβεστοποιείται και τελειώνει».

Στην εποχή που ευνοούνται οι μονόλογοι, εσείς επιμένετε στον διάλογο. Πώς καταγράφεται η εμπειρία από τους «Μεσογειακούς διαλόγους», το 1ο Φεστιβάλ Μεσογειακού Ντοκιμαντέρ που διοργανώσατε στο Καρλόβασι της Σάμου;

Δουλειά των φεστιβάλ είναι η επικοινωνία. Και επικοινωνία χωρίς διάλογο δεν νοείται. Το φεστιβάλ μας προωθούσε την επικοινωνία σε διάφορα επίπεδα. Πρώτα απ’ όλα, επικοινωνία ανάμεσα σε καλλιτέχνες από διάφορες χώρες της Μεσογείου, με στόχο αυτή η θάλασσα να μην χωρίζει, αλλά να ενώνει τους ανθρώπους των χωρών που την περιβάλλουν, κι από θάλασσα θανάτου, να ξαναγίνει θάλασσα ειρήνης και πολιτισμού. Όμως, στο φεστιβάλ μάς ενδιέφερε και η επικοινωνία του κοινού με ντοκιμαντέρ που έγιναν σε παλιότερο χρόνο και μπορεί να είναι θαμμένα, αλλά όχι πεθαμένα. Συνήθως τα φεστιβάλ προωθούν -και σωστά- τους νέους καλλιτέχνες και περιορίζονται σε ένα-δύο αφιερώματα σε καταξιωμένους δημιουργούς. Εμείς σ’ αυτό το φεστιβάλ, πέρα από τις ταινίες των νέων κινηματογραφιστών, αφιερώσαμε μεγάλο μέρος του προγράμματος στο να προβάλουμε τέτοια θαμμένα διαμάντια που, από ό,τι αποδείχθηκε, η αξία τους αντιστέκεται στον χρόνο. Και βέβαια, η Σάμος, που έχει τη δική της ιστορική πορεία, τη δική της αύρα και είναι τόσο κοντά στην Τουρκία, είναι ιδανικό μέρος για διοργάνωση ενός τέτοιου φεστιβάλ.

Φαντάζομαι πως τέτοιου είδους διοργανώσεις στην ελληνική περιφέρεια αποκτούν ειδικό βάρος. Τι σας έδειξε η εμπειρία από το 1οΜεσογειακό Φεστιβάλ;

Ναι, έχουν, και η ανταπόκριση του κοινού στο Καρλόβασι, που ήταν πέρα από κάθε προσδοκία, το απέδειξε. Ζωντανέψαμε χώρους κινηματογραφικά ανενεργούς για δεκαετίες. Ήταν θαυμάσιο να βλέπεις στις προβολές να υπάρχουν και θεατές καθισμένοι σε σκαλάκια ή και όρθιοι ακόμα.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το φεστιβάλ δεν έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα. Ιδιαίτερα στις μέρες που οι ταινίες βαθμολογούνται με αστεράκια.

Ο ανταγωνισμός δεν ευνοεί τον διάλογο ούτε την επικοινωνία. Ήδη από το 1998, ως σωματείο σκηνοθετών-παραγωγών τότε, είχαμε οργανώσει στην Ανατολική Σάμο το πρώτο φεστιβάλ αφιερωμένο αποκλειστικά στο ντοκιμαντέρ στην Ελλάδα - την ίδια χρονιά νομίζω με την Καλαμάτα. Από τότε είχαμε αποφασίσει να έχει μη διαγωνιστικό χαρακτήρα και, όπως αποδείχθηκε, μόνο έτσι μπορούμε να απολαύσουμε όλοι όλες τις ταινίες.

Είστε ένας καταξιωμένος σκηνοθέτης. Γιατί μπήκατε τελικά σ’ αυτή την περιπέτεια;

Για μένα το φεστιβάλ ήταν ένας τρόπος να γιορτάσω τα πενήντα χρόνια της κινηματογραφικής μου καριέρας. Ξεκίνησα το 1973, όχι με ντοκιμαντέρ, αλλά με τη μικρού μήκους μυθοπλασία «Απορρόφηση στα 257». Έπαιζαν ο Μηνάς Χατζησάββας, η Σμαράγδα Σμυρναίου και η Πίτσα Παπαγιαννάκη, μητέρα του Μιχάλη και του Λευτέρη Παπαγιαννάκη. Γιατί τι άλλο είναι ένα φεστιβάλ; Μια γιορτή του σινεμά!

Στο σινεμά μπήκατε ενώ είχατε ήδη μια σημαντική διαδρομή ως χημικός. Πάντα σκηνοθέτης θέλατε να γίνετε;

Αρχικά ήθελα να γίνω ηθοποιός στο θέατρο. Μετά με κέρδισε η σκηνοθεσία. Η χημεία με βοήθησε όχι μόνο στο επίπεδο του management, αλλά κυρίως στη διάθεση για πειραματισμό. Μ’ αρέσει να πειραματίζομαι. Πιστεύω ότι χωρίς πειραματισμό η Τέχνη ασβεστοποιείται και τελειώνει.

Στο έργο σας καταγράφεται μια καυστική, αρκούντως πολιτική ματιά στην εποχή μας και στην κουλτούρα της. Αλήθεια, τι επιδιώκετε μέσα από τις ταινίες σας;

Επιδιώκω να εκφράσω αυτά που βιώνω και νιώθω αλλά και να επικοινωνήσω με τους άλλους. Κι όταν ο καλλιτέχνης έχει πολιτικά πιστεύω και κοινωνική ευαισθησία, είναι επόμενο ότι αυτά αποτυπώνονται στο έργο του.

Είναι εύκολο να είσαι καλλιτέχνης με πολιτική και σαφή ιδεολογική ματιά; Ποιο το κόστος, ποιο το κέρδος;

Το κόστος είναι μεγάλο, το κέρδος είναι ότι είσαι εντάξει με τον εαυτό σου.

Με τον Κώστα Βουτσά είχατε μια ιδιαίτερη σχέση. Πώς τον θυμάστε;

Η συνεργασία με τον Κώστα ξεκίνησε το 1984, με τον «Έρωτα του Οδυσσέα», και εξελίχθηκε σε μια βαθιά φιλία, που οφειλόταν στο ότι και οι δύο ήμασταν ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες. Ένας σκηνοθέτης και συγγραφέας που εκτιμώ πολύ, ο Γιώργος Τζαβέλλας, είχε προσπαθήσει να κάνει μια ταινία με την Αλίκη Βουγιουκλάκη σε έναν ρόλο που δεν είχε καμία σχέση με τις προηγούμενες δουλειές της και την εικόνα τής «γατούλας». Η Αλίκη, ενώ αρχικά είχε πει ναι, τελικά δεν τόλμησε να κάνει αυτό το άλμα, ίσως και οι παραγωγοί να έπαιξαν κάποιον ρόλο, και η ταινία δεν έγινε. Αργότερα, ο Τζαβέλλας, σε μια δύσκολη φάση της ζωής του, πούλησε το σενάριο στον Φίνο και γυρίστηκε από άλλον σκηνοθέτη και με άλλη ηθοποιό. Βέβαια, αν την είχε κάνει ο Τζαβέλλας, η ταινία θα ήταν σίγουρα καλύτερη. Έπειτα από λίγο καιρό ο Τζαβέλλας πέθανε. Ο Βουτσάς πάντα μου προσφερόταν, ακόμα και σε μικρότερους ρόλους. Τον θυμάμαι σαν έναν γενναιόδωρο άνθρωπο.

Από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου μέχρι τη Νέα Σμύρνη, ποιες μνήμες και ποιος αξιακός χάρτης στοιχειοθετούν την πορεία σας;

Στην Αλεξάνδρεια έζησα μέχρι 13 χρόνων. Εκεί αγάπησα το σινεμά. Όταν, Δευτέρες συνήθως, γινόταν η πρωινή πρεμιέρα μιας καινούργιας ταινίας, έπειθα τη μητέρα μου κι αντί να πάω σχολείο, με πήγαινε στο σινεμά. Στη Νέα Σμύρνη ήρθα στην εφηβεία μου και έμεινα εκεί έκτοτε. Πρόσφυγας κι εγώ σε μια προσφυγούπολη.

Η δημοκρατία και η ελευθερία είναι βασικά συστατικά της Τέχνης. Είναι;

Η ελευθερία σίγουρα. Εγώ γι’ αυτό έγινα και παραγωγός των ταινιών μου. Για να μπορώ να πραγματοποιώ το όραμά μου όπως θέλω και να μην εξαρτώμαι από τα θέλω των παραγωγών.

Ποιες προκλήσεις και ποιο ρίσκο κρύβει για έναν δημιουργό μια εποχή μεταβατική, με τόσες κρίσεις, όπως η σημερινή;

Οι κρίσεις είναι πεδίο λαμπρό για τον καλλιτέχνη. Στις κρίσεις η Τέχνη ανθίζει. Είναι καθήκον του καλλιτέχνη να μιλήσει για την εποχή του, να παλέψει για την ιδεολογία του, κι ας τον σπρώχνουν στο περιθώριο. Ο κινηματογράφος, στη σημερινή εποχή, πρέπει και θα επιβιώσει. Θα επιμείνουμε και θα παλέψουμε γι’ αυτό.

Σε τελευταίες σας δουλειές είδαμε να εμπλέκετε τον κινηματογράφο με το θέατρο με έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο. Πώς στοχάζεστε πάνω σ’ αυτή τη διάδραση;

Από την πρώτη μου μεγάλου μήκους ταινία, την «Ανατολική περιφέρεια», είχα το θέατρο μέσα στον κινηματογράφο. Είχα όλο μονοπλάνα. Εξάλλου, πάντα με ενδιαφέρει πολύ η δουλειά με τον ηθοποιό.

Εκτός από το δημιουργικό πεδίο, έχετε εμπλακεί και με τα θεσμικά του κινηματογράφου, με πιο πρόσφατη τη θητεία σας στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου. Ποιες οι κακοδαιμονίες και ποιες οι προοπτικές του ελληνικού κινηματογράφου;

Η εμπειρία μου από το ΕΚΚ ήταν αλγεινή. Η θητεία μου διήρκεσε μόνο τρεις μήνες. Προσπαθήσαμε και πετύχαμε πολλά πράγματα στο μικρό αυτό διάστημα. Έχουμε ήδη μιλήσει στην ΑΥΓΗ γι’ αυτά. Παραιτηθήκαμε με υπόμνημα και γι’ αυτά που κάναμε, και γι’ αυτά που δεν προλάβαμε. Το ασυμβίβαστο ήταν για μένα και για τους διακόσιους που συνυπέγραψαν μαζί μας ένα τεράστιο ζήτημα ηθικής και δεοντολογίας. Άλλοι εξακόσιοι υπέγραψαν υπερασπιζόμενοι το ότι δεν χρειάζεται να υπάρχει ασυμβίβαστο κριτή-κρινόμενου. Αυτό εκείνους χαρακτηρίζει, όχι εμάς.

Πώς βλέπετε τον ελληνικό κινηματογράφο σήμερα; Ξεχωρίζετε κάποιες αξιόλογες παρουσίες;

Υπάρχουν πολλοί και πολλές νέοι και νέες ταλαντούχοι σκηνοθέτες. Δεν βλέπω όμως να τολμούν να πάρουν πάνω τους την ευθύνη του παραγωγού και φοβάμαι πως αυτό κάποια στιγμή θα το πληρώσουν στο μέλλον.

Ο χώρος των πνευματικών δικαιωμάτων, στον οποίο επίσης δραστηριοποιείστε ως πρόεδρος του «Ερμεία», πώς διαγράφεται στις μέρες μας; Ειδικά στον ευαίσθητο χώρο του κινηματογράφου.

Η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων των παραγωγών κινηματογράφου όπως και των ηθοποιών ή των πνευματικών δικαιωμάτων σκηνοθετών και άλλων καλλιτεχνικών συντελεστών είναι απαραίτητη. Το ποσοστό που εισπράττουν οι ΟΣΔ των κινηματογραφικών παραγωγών «Ερμείας», «Δίας», «Ηριδανός» είναι πολύ χαμηλό κι ας υπογράφουν συμβόλαια όλοι οι υπόλοιποι συντελεστές με τους παραγωγούς. Σ’ αυτή τη φάση, περιμένουμε να γνωματεύσει ο οργανισμός πνευματικής ιδιοκτησίας του υπουργείου Πολιτισμού για τις νέες ποσοστώσεις μέχρι τον Νοέμβριο. Μετά θα δράσουμε ανάλογα.

Ποιο το ρίσκο και ποια η πρόκληση να είσαι σκηνοθέτης και παραγωγός των ταινιών σου ταυτόχρονα;

Το ρίσκο είναι οικονομικό. Το κέρδος, η ελευθερία της έκφρασης.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL