Το διανοητικό ταξίδι της Τζίνας Πολίτη φέρει το βάρος όλων εκείνων των ανθρώπων που, όπως και η ίδια, μοιάζει να έχουν μπαρκάρει για ένα διαρκές ταξίδι που δεν θα σταματήσει παρά μόνο αν επιτευχθεί η μεγάλη ουτοπία στην άκρη του ωκεανού: η κοινωνική δικαιοσύνη
Τζίνα Πολίτη, σπουδαίο κομμάτι της ζωής μας
Της Σίας Αναγνωστοπούλου
Η Τζίνα Πολίτη ανήκε σ’ αυτή την κατηγορία ανθρώπων που συνθλίβουν με τη ζωή και το έργο τους τη συμβολική κυριαρχία των στερεοτύπων, είτε αυτά αφορούν τις ταυτότητες είτε έχουν να κάνουν με τις εδραιωμένες κοινωνικές παραδοχές. Το διανοητικό ταξίδι της Τζίνας Πολίτη φέρει το υλικό βάρος της Ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας, μιας Ιστορίας σε κίνηση, μιας Ιστορίας με δίσεκτες μέρες και υπέροχα ξέφωτα. Φέρει το βάρος και όλων εκείνων των ανθρώπων που, όπως και η ίδια, μοιάζει να έχουν μπαρκάρει για ένα διαρκές ταξίδι που δεν θα σταματήσει παρά μόνο αν επιτευχθεί η μεγάλη ουτοπία στην άκρη του ωκεανού: η κοινωνική δικαιοσύνη.
Και μετά ήταν και αυτό το βιογραφικό της. Βαρύ βιογραφικό... Όσοι είχαμε την τύχη να τη γνωρίσουμε, μοιραστήκαμε μαζί της αυτή τη μοναδική εμπειρία της σκέψης ως επείγουσα ανάγκη, της γνώσης ως ενιαίας κατασκευής που επεκτείνει και ανανεώνει το ανθρώπινο βίωμα, μπερδεύεται μαζί του για να το υπηρετήσει και όχι για να το ερμηνεύσει με διδακτισμό και αποστασιοποίηση.
Μια πορεία μεταμορφώσεων η ζωή της, από τότε στην ΕΠΟΝ, στα 12 της. Η πρώτη ενήλικη μεταμόρφωσή της όμως είναι χωρική: από την οδό Ασκληπιού στη Νέα Υόρκη, σε μια δεκαετία μεταπολεμική και πατριαρχική, κάνει την υπέρβαση και δρασκελίζει τη ζωή. Η Τζίνα, μια νέα γυναίκα που φεύγει. Υποτροφία. Σπουδές στην Αγγλική Φιλολογία. Νιάτα. Δύναμη.
Και σε κάθε μεταμόρφωσή της είναι ατίθαση, αεικίνητη και συγχρόνως συγκινητικά αέρινη και στιβαρή. Πολλά χρόνια σπουδών στην άλλη άκρη του κόσμου και τα αφήνει πίσω της και επιστρέφει στον αρχικό της χώρο και περνά το κατώφλι του Μπραζίλιαν της οδού Βαλαωρίτου, για να συναντηθεί με τον Ελύτη που «έσπερνε άστρα στο θόλο της ψυχής της», όπως έλεγε. Και νιώθει και το εξομολογείται πως «έβρισκαν επιτέλους έκφραση ουσιώδη συναισθήματα, αισθητηριακές εικόνες, αδιαμόρφωτες έννοιες και ανομολόγητες επιθυμίες που παρέμεναν εντός μου».
Και κυριαρχεί. Και γίνεται η αφιέρωση του ποιητή στο «Ο αγράμματος και η ωραία» στη συλλογή «Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό». «Στην Τζίνα Πολίτη» γράφει ο Ελύτης.
Και μετά έρχονται τα δικά της κείμενα, η γραφή της, η διδασκαλία, η θεωρία της λογοτεχνίας. Μια σύνθετη ερευνητική δουλειά πάνω στους εμβληματικούς ξένους κλασικούς, μια γλωσσική αλυσίδα από τον Σαίξπηρ έως τον Μπέκετ, που έχει τη σφραγίδα της. Μια λαμπρή ακαδημαϊκή πορεία.
Η Τζίνα Πολίτη έφυγε σε μια στιγμή «...που η μέρα ήταν σκληρή και η αύριο άγνωστη». Έφυγε σαν μια γυναίκα που ακόμα και σ’ αυτή την προχωρημένη ηλικία παρέμενε όμορφη. Μια γοητευτική γυναίκα της Αριστεράς που είχε αξίες και τόσες πολλές ζωές σε μια ζωή. Τη δική της ζωή.
Τζίνα Πολίτη: Αύρα
Του Αριστείδη Μπαλτά
Η Τζίνα Πολίτη δεν είναι πια μαζί μας. Όπως ήταν πάντα: κυριολεκτικά μαζί μας.
Πρώτα απ’ όλα σε κάθε κεντρική εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ. Φτάνοντας πάντα στην προγραμματισμένη ώρα. Χωρίς να διαμαρτύρεται για τις καθυστερήσεις. Περιμένοντας σιωπηλά να ακούσει, να καταλάβει, να κρίνει. Να συμμετάσχει ενεργά σε όσα πράττει και σε όσα σκέφτεται ο λαός της Αριστεράς. Χωρίς να ζητάει ποτέ τίποτε. Παρούσα στις δραστηριότητες του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς», ανταποκρινόμενη πάντα στις προσκλήσεις ή απλώς μετέχοντας στο ακροατήριο. Παρούσα παντού όπου η ίδια έβλεπε να αναβλύζουν έργα λόγου και τέχνης. Να αναπτύσσεται πολιτισμός. Ενεργή όπου διέκρινε ότι μπορούσε να συζητήσει διά ζώσης -πάντα κριτικά- ένα νέο βιβλίο. Συνεργάτρια της ΑΥΓΗΣ όταν θεωρούσε ότι ένα σύντομο δοκίμιο θα μπορούσε να συμβάλει στην ευρύτερη κατανόηση. Ή όταν κάτι που λέχθηκε ή συνέβη άξιζε ένα κοφτερό σχόλιο. Έμμετρο ή πεζό. Η Τζίνα Πολίτη, η Τζίνα όλων μας. Πάντα παρούσα και στον δρόμο, και στις διαδηλώσεις. Όσο το μπορούσε σωματικά - και άντεχε πολύ.
Η Τζίνα Πολίτη, η Τζίνα μας. Φέροντας παντού χωρίς καμιά προσπάθεια την αύρα των χρόνων και της πείρας της. Την αύρα που εδράζεται σε ένα έργο ζωής εντυπωσιακού πλούτου. Έργο που επηρέασε και συνεχίζει να επηρεάζει -κάποτε καθοριστικά- τις ζωές των ανθρώπων. Την αύρα που εδράζεται σε μια ήρεμη αυτοπεποίθηση που δεν διεκδικεί τίποτε. Γιατί ισοδυναμεί με την ακλόνητη ένταξη στην υπόθεση της Αριστεράς. Ανεπερώτητη διά βίου. Από πολύ νωρίς. Από δεκαετία σε δεκαετία. Μέσα από όλες τις περιπέτειες της Αριστεράς και του τόπου. Και με το έργο της ζωής της να υπηρετεί με τον τρόπο του αυτήν ακριβώς την ένταξη. Και ως περιεχόμενο και ως εύρος και ως ποιότητα. Γιατί Αριστερά χωρίς τέτοια έργα δεν μπορεί να υπάρξει.
Αύρα. Δηλαδή σαγήνη. Βλέμμα, χαμόγελο, κίνηση, στάση, χειρονομία, λόγος. Βλέμμα ευθύ, διεισδυτικό. Αλλά συνάμα ανοιχτό. Έτοιμο να ακούσει, αλλά και να αποκριθεί. Με το συνοδευτικό χαμόγελο να γίνεται άλλοτε φιλόξενο, άλλοτε λεπτά ειρωνικό. Δηλαδή βλέμμα και χαμόγελο μόνιμα σε εγρήγορση. Με τα κριτήρια να μην είναι ποτέ δογματικά αλλά πάντοτε αυστηρά. Δηλαδή δίκαια. Και γι’ αυτό να εγκλωβίζουν στη σαγήνη. Κίνηση αβίαστη. Αρμονική. Στάση πάντοτε ήρεμη. Χειρονομίες μετρημένες. Που συστοιχούν πλήρως με βλέμμα και χαμόγελο. Λόγος πυκνός, κρουστός, άριστα αρθρωμένος. Με τις συλλαβές διακριτές και τους τονισμούς εκεί που πρέπει. Μέταλλο φωνής που επιβάλλεται ήπια. Με την πρέπουσα ένταση, αλλά χωρίς υψηλούς τόνους ή φωνές. Η σαγήνη γίνεται ολοκληρωτική.
Ομως τούτη η σαγήνη δεν είναι απλώς η σαγήνη που εκπέμπει ένα χαρισματικό πρόσωπο. Είναι αύρα. Η αύρα που στέφει αβίαστα το πρόσωπο που επιτέλεσε απαράμιλλο έργο. Που τέλεσε και εξακολουθεί να τελεί μέχρι τέλους το καθήκον που ανέθεσε στον εαυτό του. Έργο/καθήκον που, σε ό,τι αφορά την Τζίνα Πολίτη, αναπτύχθηκε, δοκιμάστηκε και αναγνωρίστηκε στα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου και μετακόμισε στα καθ’ ημάς για να εμπλουτιστεί και να αναπτυχθεί περισσότερο προς χάριν μας. Στις απαράμιλλα δύσκολες συνθήκες του ελληνικού πανεπιστημίου.
Η Τζίνα Πολίτη ως δασκάλα και ως ερευνήτρια. Δασκάλα και ερευνήτρια που μετείχε πάντοτε με την καθαρότητα της θέσης της και τη στάση που στήριζε αυτή τη θέση στα δύσκολα πανεπιστημιακά τεκταινόμενα. Δασκάλα και ερευνήτρια αυστηρή και ακριβοδίκαιη πρώτα απ’ όλα με τον εαυτό της. Ερευνήτρια που έγραψε για τα μυστήρια της λογοτεχνίας. Και που δίδαξε αυτά τα μυστήρια σε εκατοντάδες φοιτήτριες και φοιτητές: τη δύναμη μιας λέξης ή ενός στίχου, τη δομή μιας παραγράφου ή ενός ποιήματος, τα αόρατα στοιχεία ενός έργου, τις συγκεκαλυμμένες αναφορές του, τις συνθήκες παραγωγής και τα συγκείμενά του, τη σημασία και την επιδραστικότητά του, τη λειτουργία του για να κατανοηθεί η εποχή του και τόσα ακόμη. Αυτοτελώς ή συγκριτικά. Δομικά ή ιστορικά. Με ματιά πλήρως ενημερωμένη ως προς τις φιλοσοφικές ή ευρύτερα θεωρητικές παραμέτρους ή προτάσεις ανάγνωσης που υπεισέρχονταν. Τελικά δίδαξε και ερεύνησε τις αμέτρητες διαστάσεις της γλώσσας, τον απέραντο πλούτο και τη σημασία της. Κατά πώς η γλώσσα μπορεί να ανοίγει διαρκώς νέους ορίζοντες.
Η Τζίνα Πολίτη έγραφε και κατά καιρούς μετέφραζε. Κατά τις πολλές τροπές της γραφής. Η ποιότητα της δικής της γραφής έφερε τη δική της αύρα. Δηλαδή σαγήνευε αφ’ εαυτής. Τραβούσε στο εσωτερικό της τον αναγνώστη ή την αναγνώστρια, άνοιγε τοπία με το γύρισμα της παραγράφου ή της σελίδας, εξερευνούσε κόγχες, αναβίβαζε ή καταβίβαζε τον ρυθμό, αναδείκνυε την ενέργεια πίσω από το ρήμα, μετρούσε τα ονόματα, ζύγιζε τα επίθετα και τα επιρρήματα, αποκάλυπτε τις προθέσεις, καθιστούσε τους συνδέσμους λογικούς αρμούς. Η γραφή της δίδασκε αφ’ εαυτής. Και εξακολουθεί να διδάσκει, γιατί μοίρα της γραφής είναι να παραμένει. Ακόμη και μετά την απώλεια του προσώπου που γράφει...
Η Τζίνα Πολίτη, η δική μας Τζίνα, δεν είναι πια μαζί μας. Κενό. Το κενό αυτό δεν πληρώνεται, δεν συγκαλύπτεται, δεν αντιμετωπίζεται. Παραμένει και θα παραμένει. Μπορώ απλώς να αποπειραθώ να το ονομάσω. Έστω με μία μόνο λέξη. Ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη γι’ αυτό που η Τζίνα Πολίτη ήταν και γι’ αυτά που έκανε. Ευγνωμοσύνη και γι’ αυτά που μας άφησε...
Ο Αριστείδης Μπαλτάς είναι ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας των Επιστημών του Τμήματος Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών (πρ. Γενικού Τμήματος) του ΕΜΠ, πρώην υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού
Η Τζίνα της Θεσσαλονίκης
Του Αρη Στυλιανού
Η Τζίνα Πολίτη: πανεπιστημιακή δασκάλα, ερευνήτρια, κομμουνίστρια, αστή, ενεργή πολίτης μέχρι την τελευταία της αναπνοή. Η Τζίνα, μούσα των ποιητών, η Τζίνα πρώτη στις διαδηλώσεις, στις πορείες για την υπεράσπιση του δημόσιου πανεπιστημίου, μέσα στα κομματικά πράγματα με άποψη και σθένος, η Τζίνα δίπλα στους νέους ανθρώπους.
Το πανεπιστήμιο, και ειδικότερα η Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ, ήταν ένας μυθικός χώρος για εμάς τους νεότερους. Το πανεπιστήμιο που έφτιαξε αυτή η γενιά, η οποία μας αποχαιρετά οριστικά με το φευγιό της Τζίνας, ήταν μια παρέα που βρισκόταν στην πρωτοπορία της επιστήμης, ενεργή πολιτικά, που ήξερε ακριβώς πώς να δέσει τα ποικίλα υλικά που συνθέτουν το ακαδημαϊκό περιβάλλον. Τους ονομάτισε όλους η Τζίνα σε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις που έδωσε: Μαρωνίτη, Χουρμουζιάδηδες, Ανδρόνικο, Σαββίδη, Μουλλά, Τσαντσάνογλου.
Με τον καινοτόμο τότε, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, νόμο-πλαίσιο για τα πανεπιστήμια, όλοι αυτοί οι νέοι επιστήμονες αισθάνονται να παίρνουν βαθιές ανάσες ελευθερίας, έχουν όρεξη για δουλειά και τους δίνονται δυνατότητες που δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι θα έχουν. Και γίνονται τα μαθήματά τους σημείο συγκέντρωσης για φοιτητές και φοιτήτριες από όλες τις σχολές. Ένα πανεπιστήμιο προοδευτικό, χώρος ανταλλαγής ιδεών, ολοζώντανο και δημιουργικό, με σημαντικούς δασκάλους που εμπνέουν σεβασμό και εμπιστοσύνη.
Οσες και όσοι είχαμε την αγαθή τύχη να σπουδάσουμε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης εκείνη την περίοδο γνωρίζουμε από πρώτο χέρι την κοσμογονία που συντελέστηκε μπροστά στα ανήσυχα φοιτητικά μας βλέμματα, έστω κι αν το συνειδητοποιήσαμε πλήρως εκ των υστέρων και σε σύγκριση με όσα εκτυλίχθηκαν τις επόμενες δεκαετίες. Τότε, αλλά ευτυχώς και αργότερα, είχαμε την ευκαιρία αρχικά να γνωριστούμε και μετά να κάνουμε παρέα με την Τζίνα, που ήταν ιδιαίτερα φιλική προς τους νεότερους, φοιτητές και μεταπτυχιακούς και υποψήφιους διδάκτορες. Πραγματική δασκάλα η ίδια, ευτύχησε να έχει καλούς μαθητές και συνεχιστές του έργου της. Πάντοτε προσηνής και αισιόδοξη, παρά τις μεγάλες αντιξοότητες που αντιμετώπισε στην προσωπική της διαδρομή και που τις άντεξε με σθένος.
Η Τζίνα Πολίτη εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1980, όταν εξελέγη καθηγήτρια Αγγλικής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού, έχοντας ήδη φοιτήσει και σταδιοδρομήσει σε φημισμένα Πανεπιστήμια των ΗΠΑ (Κολούμπια) και της Αγγλίας (Κέιμπριτζ). Με στιβαρές σπουδές και πλούσιες γνώσεις στις αποσκευές της, με κριτική διάθεση και δημιουργικό πνεύμα, αφιερώνεται ψυχή και σώμα στο ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο. Και το ευεργετεί.
Πράγματι, μέσα σε όλο αυτό το δημιουργικό πανηγύρι, η Τζίνα έστησε -κατά κυριολεξία- το Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, που αξιολογήθηκε τότε ως ένα από τα καλύτερα προγράμματα αγγλικών σπουδών διεθνώς. Έτσι χτίστηκε μια ποιοτική ακαδημαϊκή παράδοση αυτού του Τμήματος που διατηρείται, τηρουμένων των αναλογιών, μέχρι και σήμερα. Ωστόσο, παρά τον μεγάλο διοικητικό φόρτο, η Τζίνα ποτέ δεν σταμάτησε την έρευνα, πράγμα που άλλωστε φαίνεται με σαφή τρόπο από το πλήθος και την ποιότητα των δημοσιεύσεών της. Ακόμη και όταν αφυπηρέτησε από το πανεπιστήμιο, δεν έπαψε στιγμή να μελετά και να γράφει.
Για τη συνολική ακαδημαϊκή προσφορά της τιμήθηκε το 1998 με το βραβείο «Εξαίρετης πανεπιστημιακής διδασκαλίας και έρευνας» από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας. Ανάμεσα σε άλλες δημοσιεύσεις, το βιβλίο της «The novel and its presuppositions» χαιρετίστηκε από τους κριτικούς ως σημαντική συμβολή στη θεωρία του μυθιστορήματος (στα ελληνικά: «Το μυθιστόρημα και οι προϋποθέσεις του: αλλαγές στη δομή των μυθιστορημάτων του 18ου και του 19ου αιώνα», εκδόσεις Νήσος, μετάφραση Βίκυ Ιακώβου, 2018).
Παράλληλα και ταυτόχρονα με τη διδασκαλία και την έρευνα, στάθηκε πάντοτε μια ενεργή πολίτης: μέλος του ΚΚΕ αρχικά, εντάσσεται κατόπιν στον Συνασπισμό και στη συνέχεια στον ΣΥΡΙΖΑ. Είναι διαρκώς παρούσα σε όλες τις μεγάλες μάχες. Από την υπεράσπιση του άρθρου 16 μέχρι τις τελευταίες αντιμεταρρυθμίσεις Κεραμέως και την προσπάθεια διάλυσης των πανεπιστημίων, αρθρογραφεί συστηματικά και με θέρμη (κατά κύριο λόγο στην ΑΥΓΗ και στην Εποχή). Είναι πάντα εκεί σε όλους τους αγώνες και τις διεκδικήσεις. Είναι πάντα παρούσα στον δρόμο: από τις πορείες για τον πόλεμο στο Ιράκ έως τους βομβαρδισμούς στη Σερβία και μέχρι τις αντιμνημονιακές διαδηλώσεις σταθερά είναι εκεί, μια δυναμική και γοητευτική μορφή αντίστασης και πάλης.
Η Τζίνα μας, μια φιγούρα νεανική, σχεδόν εφηβική, ακόμη και πριν από λίγο καιρό, ζυγώνοντας στον θάνατο. Κουβαλώντας μια αστική παράδοση που δεν έκρυβε και δεν διαφήμιζε, έτοιμη να αυτοσαρκαστεί, να γελάσει, να εκνευριστεί, να παλέψει. Έτοιμη να αγωνιστεί και να προσπαθήσει, έτοιμη να αποτύχει, να αποτύχει καλύτερα, όπως θα έλεγε και ένας αγαπημένος της συγγραφέας, ο Σάμιουελ Μπέκετ.
Ο Άρης Στυλιανού είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ
