Live τώρα    
19°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
16.2°C20.7°C
2 BF 53%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
17 °C
15.2°C17.7°C
1 BF 74%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C16.6°C
3 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
17 °C
16.0°C18.0°C
2 BF 59%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
15.9°C15.9°C
0 BF 55%
Κώστας Δουζίνας στην «Α» / Το πρόγραμμα και το όραμα πρέπει να οδηγήσουν τις δεύτερες εκλογές
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κώστας Δουζίνας στην «Α» / Το πρόγραμμα και το όραμα πρέπει να οδηγήσουν τις δεύτερες εκλογές

1334253unnamed.jpg

«Η δεύτερη φορά Μητσοτάκης θα είναι “νεοφιλελευθερισμός on drugs”» λέει ο Κώστας Δουζίνας. Συζητώντας για το εκλογικό αποτέλεσμα της προηγούμενης Κυριακής, αλλά έχοντας στο επίκεντρο την επόμενη εκλογική αναμέτρηση, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και πρόεδρος του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς» επισημαίνει ότι «το πρόγραμμα και το όραμα πρέπει να οδηγήσουν τις δεύτερες εκλογές». Από την «αριστερή μελαγχολία» μέχρι την «αυτοδυναμία της αδικίας, της αυθαιρεσίας, του αδηφάγου πλουτισμού» και από την πραγματικότητα των εκλογικών ποσοστών και τα αίτια που οδήγησαν σ’ αυτά μέχρι τον «νεοφιλελευθερισμό από τα κάτω» ο Κ. Δουζίνας σκιαγραφεί τη συνθήκη που διαμορφώθηκε από την προηγούμενη Κυριακή, μιλάει για τα αίτια που οδήγησαν στα συγκεκριμένα εκλογικά αποτελέσματα, για την κυβέρνηση και την Αριστερά, για την ιδεολογία, τον κόσμο των ιδεών, αλλά και για τα πολιτισμικά στοιχεία που συχνά εντάσσει στις πολιτικοκοινωνικές αναλύσεις του. «Το μέλλον της κοινωνίας και της Αριστεράς θα παιχτεί σε μια νέα πολιτιστική επανάσταση» λέει. Κυρίως, όμως, επιμένει ότι «ούτε ο Βορίδης ούτε κανένας άλλος μπορεί να νικήσει τις αριστερές ιδέες, αν αυτές σηκωθούν από τον καναπέ και μπουν στην πάλη των ιδεών».

Το σοκ που ζει ο κόσμος της Αριστεράς από την Κυριακή πώς αντιμετωπίζεται;

Παίρνει καιρό να συμβιβαστούμε με μια απώλεια ή ήττα. Η αμηχανία, η ακηδία, η παράλυση, αλλά και η επιθετικότητα ή η στοχοποίηση είναι συνηθισμένα στην περίοδο του πένθους. Συχνά γίνεται απλώς θόρυβος και «εκδραμάτιση», επίθεση σε διάφορους «υπεύθυνους». Αλλά σαν αριστεροί είμαστε μέλη συλλογικότητας. Αγωνιζόμαστε μαζί, μοιραζόμαστε τη χαρά της νίκης και είμαστε συλλογικά υπεύθυνοι για τις οδύνες της ήττας. Μόνο η αποδοχή της ήττας προετοιμάζει τη νίκη. Οι νίκες δεν είναι παρά διαβαθμίσεις της ήττας.

Εχουμε και στο παρελθόν συζητήσει για την «αριστερή μελαγχολία». Στην προκειμένη περίπτωση, πώς αποδεσμευόμαστε από το σοκ που υποστήκαμε από το εκλογικό αποτέλεσμα;

Η συναισθηματική φόρτιση, η απογοήτευση, η αγωνία για το μέλλον κυριαρχούν τις πρώτες μέρες. Δεν πρέπει να εσωτερικευθούν όμως, να γίνουν μόνιμη μελαγχολία. Ο αριστερός είναι μελαγχολικός όχι γι’ αυτά που έχασε, αλλά γι’ αυτά που δεν έχει πετύχει ακόμη. Η αγανάκτηση, ο θυμός, το πένθος μπορούν να μετατραπούν σε θετικά συναισθήματα, ελπίδα, δράση, αντίσταση. Από τον Σπινόζα μέχρι τον Χέσελ η αγανάκτηση αντιμετωπίστηκε ως μια βαθύτατα ηθική αντίδραση στην απώλεια και στην αδικία. Προσπαθήσαμε. Πετύχαμε πολλά, αποτύχαμε σε άλλα. Θα προσπαθήσουμε ξανά, θα πετύχουμε περισσότερα, θα αποτύχουμε καλύτερα.

Πώς ερμηνεύετε το αποτέλεσμα των εκλογών. Πού αποδίδεις αυτή την πτώση;

Η κατανόηση των πολλαπλών αιτίων του αποτελέσματος είναι δουλειά των μελετητών του μέλλοντος. Ό,τι λέμε σήμερα είναι μερικό, επισφαλές, προσωρινό. Πιστεύω ότι πρέπει να διαχωρίσουμε τους λόγους της ήττας του ΣΥΡΙΖΑ από αυτούς της νίκης της Ν.Δ. Οι αναλύσεις επικεντρώθηκαν στην προεκλογική εκστρατεία: στην υπερεκτίμηση της απλής αναλογικής, στην ανάδειξη της προοδευτικής κυβέρνησης ως κεντρικού συνθήματος, στην αδυναμία επιβολής της ατζέντας του προγραμματικού λόγου με την υπερπροβολή δευτερευόντων θεμάτων, όπως το πρωθυπουργικό αεροπλάνο ή το TikTok. Όταν τα άλλα κόμματα αρνήθηκαν να αποδεχτούν την προφανή προγραμματική σύγκλιση, η επικοινωνιακή στρατηγική δεν άλλαξε και είχαμε τη σύγχυση των διαφόρων ειδών προοδευτικής κυβέρνησης και την εμφανή αμηχανία των αντιπροσώπων της. Η στρατηγική δεν κατανόησε ότι ενώ το διακύβευμα για τον ΣΥΡΙΖΑ ήταν η προοδευτική κυβέρνηση, για τα άλλα κόμματα ήταν η επιβίωση. Δεν περνούσε από τη συνεργασία με τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά από την αλιεία των ψηφοφόρων του. Έπρεπε να περιμένουμε τη συνεχή επίθεση, τον διμέτωπο του Ανδρουλάκη, τον τοξικό αντιΣΥΡΙΖΑ αγώνα του ΜέΡΑ25 και της Κωνσταντοπούλου. Υπήρξε μια ιδιοκτησιακή άποψη για την (κεντρο)Αριστερά, που αντί να αντλεί ψηφοφόρους οδηγούσε στο αντίθετο.

Αλλά το πρόβλημα είναι γενικότερο. Πώς δεν πρόβλεψε κανείς την αριστερή υποχώρηση; Πώς δεν αντιλήφθηκαν όσοι έφτιαχναν τα διαδοχικά προγραμματικά κείμενα ότι μιλούν σε μικρά ακροατήρια; Φαίνεται ότι η Αριστερά δεν έχει κατανοήσει τις αλλαγές στην κοινωνία και δεν συνομιλεί δημιουργικά μαζί της. Δίπλα στην έλλειψη «γείωσης» σε δήμους, συνδικάτα, συλλόγους και επιμελητήρια που μετατρέπουν το κόμμα σε εκλογικό μηχανισμό βρίσκουμε ένα άλλο διαχρονικό πρόβλημα: την εγκατάλειψη της θεωρητικής μελέτης και ανάλυσης του κοινωνικού γίγνεσθαι, την απουσία από την πάλη των ιδεών, την αντικατάσταση της θεωρητικής κατανόησης και ιδεολογικής συγκρότησης από μια επιδερμική επικοινωνιακή στρατηγική.

Δηλαδή, η παρότρυνση του Μάκη Βορίδη «πρέπει να υπάρξει στρατηγική ήττα των ιδεών της Αριστεράς για να μην ξαναβρεθεί στην εξουσία με οποιαδήποτε μορφή της» έχει πιάσει τόπο; Σ’ αυτή την ιδεολογική επίθεση η Αριστερά απάντησε επαρκώς;

Ούτε ο Βορίδης ούτε κανένας άλλος μπορεί να νικήσει τις αριστερές ιδέες αν αυτές σηκωθούν από τον καναπέ και μπουν στην πάλη των ιδεών. Ο Μίλτον Φρίντμαν έλεγε ότι όταν τελειώσει μια μεγάλη κρίση, οι λύσεις που θα υιοθετηθούν εξαρτώνται από τις ιδέες που κυκλοφορούν και επικρατούν στον δημόσιο διάλογο. Μετά τις αλλεπάλληλες πρόσφατες κρίσεις το θεωρητικό οπλοστάσιο της Αριστεράς βρέθηκε μισοάδειο, ο επαναπροσδιορισμός της για τον 21ο αιώνα σχεδόν ανύπαρκτος. Ένας απαρχαιωμένος μαρξισμός χρησιμοποιείται ρητορικά περισσότερο. Δεν υπάρχουν αναλύσεις για τη μεταφορντική κοινωνία, για την οικονομία της «γενικής διάνοιας» και της δικτυωμένης αναπαραγωγής, για την αποσύνδεση της ταξικής θέσης από την πολιτική ιδεολογία και την κομματική ένταξη, για το πώς δημιουργείται το πολιτικό υποκείμενο έξω από τις σχέσεις παραγωγής.

Καθώς σας ακούω, αισθάνομαι ότι η θεωρία, κομβικό στοιχείο της Αριστεράς, δεν έχει τη θέση που θα έπρεπε.

Οι νεοφιλελεύθερες ιδέες έχουν δουλευτεί για δεκαετίες στα πανεπιστήμια, στα ΜΜΕ, μέσα και έξω από τα κόμματα. Η ιδεολογία τους έχει μπολιάσει την κοινή γνώμη και η Αριστερά δεν μπήκε στη μάχη. Απέτυχαν οι προσπάθειες επιμόρφωσης και θεωρητικής συζήτησης στο κόμμα, τα αριστερά think tanks στράφηκαν σε τεχνικές μελέτες, χρήσιμες αλλά αχρησιμοποίητες. Χαρακτηριστική ήταν η αδιαφορία για το εναλλακτικό αναπτυξιακό πρότυπο. Προτάθηκε από τους επιστήμονες, αλλά δεν έγινε κεντρικό εκλογικό επιχείρημα. Η έμφαση στην ποσοτικοποίηση, η επιστράτευση εξπέρ και τεχνοκρατών, η προετοιμασία αναλυτικών σχεδίων χρειάζονται βέβαια. Πρέπει να βελτιωθεί η διακυβέρνηση σε σχέση με το 2015-19. Αλλά πρώτα πρέπει να κερδηθεί η κυβέρνηση.

Γιατί δεν έπεισε τους ψηφοφόρους ο ΣΥΡΙΖΑ;

Ενα κόμμα εξουσίας είναι πολυσυλλεκτικό. Αλλά η στρατηγική της απεύθυνσης σε τάξεις, ομάδες και επαγγέλματα απέτυχε πολλαπλά. Το 32% του 2019 θεωρήθηκε δεδομένο, όπως επίσης οι νέοι και τα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα. Πάρα το έντονο φλερτ, η μυστηριώδης «μεσαία τάξη» και οι ελεύθεροι επαγγελματίες δεν πήγαν στο ραντεβού. Η αντικατάσταση της ιδεολογίας και της θεωρίας από την επικοινωνιολογία, του οράματος από τις υποσχέσεις, της Αριστεράς από τη νεφελώδη «πρόοδο» δεν βοήθησαν. Υπήρξαν υποσχέσεις για την ανόρθωση του κοινωνικού κράτους, υπήρξαν στελέχη που τόνισαν τον κοινωνικό χαρακτήρα του προγράμματος. Αλλά το κεντρικό σύνθημα περί αύξησης μισθών, μείωσης τιμών και ελάφρυνσης χρεών δεν δούλεψε. Το δείχνουν τα εκλογικά αποτελέσματα στις εργατικές γειτονιές του Πειραιά και της Αθήνας. Η προγραμματική γενναιοδωρία του ΣΥΡΙΖΑ δεν οδήγησε σε αύξηση της επιρροής του, αλλά στο αντίθετο. Ο οικονομισμός ως προγραμματική δομή χωρίς ένα όραμα για το μέλλον δεν πετυχαίνει ούτε σ’ εμάς ούτε αλλού. Δεν θα είχαν κερδίσει το Brexit, ο Τραμπ ή η Μελόνι αν οι πολίτες υπολογίζουν μόνο τα οικονομικά τους συμφέροντα. Το ίδιο και με τους νέους, που αντιμετωπίστηκαν ως ομάδα με νεφελώδη αντιδεξιά ιδεολογία που ποδηγετείται από τα social media. Όταν δεν μπόρεσε η Αριστερά να επιβάλει την προγραμματική συζήτηση, η αντιΣΥΡΙΖΑ προπαγάνδα αποδείχτηκε πιο αποτελεσματική από το αντιμητσοτακικό μέτωπο.

Αλλά το κύριο πρόβλημα ήταν ότι δεν προβλήθηκαν το όραμα, οι αξίες και οι αρχές μας. Η πολιτική αντιπαράθεση, η σύγκρουση ανάμεσα στη Δεξιά και στην Αριστερά, δεν μπορεί να γίνεται σε ιδεολογικό κενό. Η Δεξιά υπόσχεται την επαρκή διακυβέρνηση, ανάπτυξη ως διεύρυνση της οικονομίας, τη μετατροπή των πολιτών σε μικροκαπιταλιστικές επιχειρήσεις. Η αριστερή πρόταση εκφράζεται μέσα από το όραμα ενός άλλου, καλύτερου και πιο δίκαιου κόσμου που δεν υπάρχει ακόμα. Η φερεγγυότητά της εξαρτάται από την ιστορική ένταξη στο σχέδιο της ριζικής αλλαγής, ενός κοινωνικού μετασχηματισμού επιστημονικά τεκμηριωμένου. Αν η καθαρότητα του οράματος θολώσει, αν υποχωρήσει στις απαιτήσεις μιας αποπνικτικής κανονικότητας, τότε υποχωρεί το ηθικό, πολιτικό και φαντασιακό της πλεονέκτημα και μαζί το τεράστιο συμβολικό της κεφάλαιο. Αν δεν συγκρουόμαστε για τις ιδέες, τις αρχές, τις αξίες, τα εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια αλλά μόνον για τη διαχειριστική αποτελεσματικότητα, τότε παίζουμε στο γήπεδο του αντιπάλου. Το πρόγραμμα και το όραμα πρέπει να οδηγήσουν τις δεύτερες εκλογές.

Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι μια κυβέρνηση με τα δείγματα γραφής που έχει δείξει η συγκεκριμένη ανέβασε τόσο τα ποσοστά της, ότι δεν υπέστη καμία φθορά από την τετράχρονη διακυβέρνησή της;

Η ανασφάλεια των διαδοχικών κρίσεων, η πολιτική του φόβου που χρησιμοποιεί η Δεξιά οδήγησαν στην επιθυμία ασφάλειας και στο αίτημα σταθερότητας. Τα επιδόματα της πανδημίας, τα προεκλογικά δώρα και τα passes έδωσαν μια ανάσα στους πιο αδύναμους και αποδυνάμωσαν την προεκλογική παροχολογία. Αλλά εμφανίζεται και ένα παράδοξο. Η υποαπασχόληση, η ελαστική εργασία, ο περιορισμός του κοινωνικού κράτους επανανοηματοδοτήθηκαν ως συστατικά της προσωπικής ελευθερίας, της επιχειρηματικότητας και του ανταγωνισμού. Η αγορά εμφανίζεται ως ο μηχανισμός που επιτρέπει στους ανθρώπους να κερδίσουν την αυτοεκτίμησή τους. Πολύς κόσμος έχει πειστεί για την αξιολόγηση στο Δημόσιο, τις ιδιωτικοποιήσεις, την αποτελεσματικότητα της ιδιωτικής οικονομίας, την αποφυγή της φορολογίας. Το Airbnb, η Uber, η ατομική ευθύνη, η έμφαση στον τουρισμό και στην ιδιωτική Παιδεία αποτελούν μεγάλες νεοφιλελεύθερες νίκες.

Η Αργεντινή κοινωνιολόγος Veronica Gago έχει επισημάνει τον «νεοφιλελευθερισμό από τα κάτω». Άνθρωποι που αγωνίζονται για την επιβίωση αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως «μικροεπιχειρήσεις» που ανταγωνίζονται στην αγορά για τις βασικές τους ανάγκες. Η αποτυχία είναι αποτέλεσμα της δικιάς τους ευθύνης. Έτσι έχουμε μια σύγκλιση του νεοφιλελευθερισμού «από τα πάνω» με αυτόν «από τα κάτω» και τη δημιουργία ενός ενιαίου κοινωνικού χώρου ανταγωνισμού, στον οποίο πρέπει να επιδιωχθούν η οικονομική επιβίωση και η επιτυχία. Παράλληλα, η νεοσυντηρητική Δεξιά, στενός σύντροφος του νεοφιλελευθερισμού, παρουσιάζει τις προκαταλήψεις βάσει φυλής, φύλου, θρησκείας ή τάξης ως υπεράσπιση της πατρίδας, της οικογένειας και του χριστιανισμού. Και όμως, στην πανδημία είχαμε επιστροφή του κοινωνικού κράτους, της αλληλεγγύης, θυμηθήκαμε την ευαλωτότητα και κατανοήσαμε ότι οι ανισότητες σκοτώνουν. Έπρεπε να κάνουμε αυτές τις αριστερές αξίες σημαίες της ιδεολογικής πάλης και οδηγούς του προγράμματος.

Πολύ συχνά στις αναλύσεις εντάσσεται το πολιτισμικό στοιχείο στη γενικότερη πολιτικοκοινωνική μελέτη σας. Ο πολιτισμός δεν υπήρξε στον προεκλογικό λόγο.

Πολιτισμός με την ευρεία έννοια είναι ο τρόπος που μια κοινωνία αναπαριστά συμβολικά και νοηματοδοτεί τον εαυτό της: τι είναι καλό και τι κακό, τι αλήθεια και ψέμα, τι ωραίο και άσχημο. Ο πολιτισμός με τη στενή έννοια -τέχνη του κειμένου, της εικόνας, του σώματος- είναι μέρος του. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε πια έναν «καθαρό» πολιτισμό από την ιδεολογία και την επικοινωνία, τις δικτυώσεις και τα κοινωνικά μέσα. Ο πολιτισμός ανοίγει έναν κόσμο, μας εισάγει σ’ αυτόν. Εμείς, με τη σειρά μας, τον ξαναφτιάχνουμε -όλοι μας σήμερα τεχνίτες και καλλιτέχνες- με τη δύναμη του φαντασιακού. Έλειψε ο πολιτισμός και με την ευρεία και τη στενή έννοια. Το μέλλον της κοινωνίας και της Αριστεράς θα παιχτεί σε μια νέα πολιτιστική επανάσταση.

Με ποια προτάγματα θεωρείτε ότι πρέπει να πάει στις επόμενες εκλογές η αξιωματική αντιπολίτευση;

Η δεύτερη φορά Μητσοτάκης θα είναι «νεοφιλελευθερισμός on drugs». Πρέπει να εξηγήσουμε γιατί δεν πρέπει να έχει αυτοδυναμία και παντοκρατορία. Τα προτάγματα είναι αντίσταση στην αυτοδυναμία της αδικίας, της αυθαιρεσίας, του αδηφάγου πλουτισμού. Δυναμώστε την Αριστερά για μια Ελλάδα που αντιστέκεται και κινείται προς τον ορίζοντα της ισότητας και της δημοκρατίας. Με τους πολλούς, για τους πολλούς.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL