Πάντοτε πίστευε ότι ένας καλλιτέχνης οφείλει να είναι ένας -εν δυνάμει- επαναστάτης, με χρέος να ασκεί κριτική, να αμφισβητεί, να υπερασπίζεται τις βασικές αξίες του ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης και όχι να βάζει πέντε νότες στη σειρά.
Ο Ηλίας έχει καταγωγή από το Βατοχώρι της Φλώρινας, την Μπρέζνιτσα στην τοπική διάλεκτο. Το περιβάλλον ήταν αγροτικό. Κομμουνιστής δικηγόρος ο πατέρας του, πέρασε πρώτος στη Νομική, έκανε όμως μια αλήτικη ζωή. Τον έσωσε η γυναίκα του. Μικρός έπαθε οστεομυελίτιδα και σε όλο του το βιος στραβοπάταγε. Πέρασε χρόνια στο κρεβάτι, αλλά στη ζωή ήταν βιβλιοφάγος.
Η οικογένεια ήταν φτωχή, ζήσανε όμως καλά. Ο μικρός Ηλίας απολάμβανε κάποια βράδια που τον παίρνανε μαζί τους στου Τσιτσάνη. Πρώτη όμως φορά που αναλύθηκε σε δάκρυα για τη μουσική ήταν ακούγοντας το βιολοντσέλο του Ροστροπόβιτς στο Θέατρο του Δάσους.
EZ σημαίνει blues
Μιλώ για τον πιο σημαντικό blues κιθαρίστα της χώρας και ηγέτη μίας από τις κορυφαίες ευρωπαϊκές blues μπάντες, των θρυλικούς Blues Wire. Το θεμέλιο της ελληνικής blues σκηνής και πηγή έμπνευσης πολλών νεότερων μουσικών.
Ως άνθρωπο και μουσικό τον καθόρισε η απαξία που ένιωθε πως βίωναν οι Έλληνες μουσικοί - ανέκφραστοι κομπάρσοι πάνω στο πάλκο, με τη φίρμα μπροστά να λάμπει, να κυριαρχεί. Ο αμερικανόφερτος ρεμπέτης Γιώργος Κατσαρός ήταν ο σύνδεσμός ανάμεσα στην παραδοσιακή και λαϊκή μουσική που άκουγε έως τότε με τον αυτοσχεδιασμό ως τέχνη έκφρασης.
Οταν, όμως, πρωτάκουσε τα μαύρα blues, μαγεύτηκε. Θέλησε να αποκωδικοποιήσει αυτούς τους «νέους» ηχητικούς δρόμους. Αυτοδίδακτος ξεκίνησε, στα είκοσι, να παίζει τη μουσική των μαύρων σκλάβων που βρέθηκαν απ’ τις ακτές της Δυτικής Αφρικής στον ρατσιστικό αμερικανικό Νότο που τους έδειρε, τους βίασε, τους απαξίωσε.
Για τους περισσότερους ήταν μουσική χωρίς ενδιαφέρον και προοπτική. Τον τραβούσε, όμως, πόσο τα blues δίνουν «χώρο» στον μουσικό, πώς προτάσσουν τον αυτοσχεδιασμό και υπερασπίζονται την προσωπικότητα του ερμηνευτή τους. Από την πρώτη κιόλας μέρα ήθελε να γράψει δικά του τραγούδια και ένιωθε καλοδεχούμενος στον κόσμο της μαύρης μουσικής.
Μια ζωή με τα blues
Τα blues υπήρξαν η ασφαλιστική βαλβίδα αποφόρτισης ενός αδικημένου λαού προκειμένου να μην αφανιστεί. Μια λαϊκή και δημοτική μουσική που πήγαζε από κυνηγημένους, καταπιεσμένους ανθρώπους. Φυσική, ενστικτώδης εκδήλωση, λυγμός, εκτόνωση, θυμοσοφία, δύναμη οδοστρωτήρα και αλήθεια. Απλά στη δομή τους, ερωτικά στη στιχουργία τους, κουβαλούν στη φύση τους την πολιτική στάση ενάντια σε κάθε ρατσισμό, μισαλλοδοξία, κοινωνικές ανισότητες.
Οι μαύροι της Αμερικής τα δημιούργησαν ως ένα πολύτιμο στοιχείο του γήινου πολιτισμού. Η ωμότητα των συναισθημάτων, των εικόνων, η γλώσσα κατέστησαν παγκόσμιου βεληνεκούς το είδος που μπόλιασε και μπολιάστηκε, έδωσε και πήρε σχεδόν απ’ όλα τα μουσικά είδη στον κόσμο. Και παραμένει ένας ιδανικός χαμαιλέοντας.
Από τους Blues Gang στους Blues Wire
Ο Ηλίας Ζάικος εμφανίστηκε στα μουσικά δρώμενα το 1983, σχηματίζοντας στη Θεσσαλονίκη αρχικά τους Blues Gang μαζί με τον μπασίστα Σωτήρη Ζήση. Οι Blues Gang ηχογράφησαν δύο μεγάλους δίσκους και ένα μίνι LP έως το 1986, που μετονομάστηκαν σε Blues Wire. «Ξεκινήσαμε να παίζουμε μουσική και όχι μουσικά όργανα». Αυτές οι λέξεις του Σωτήρη προσδιορίζουν το τι ήταν και πού ήθελαν να πάνε.
Τύμπανα στους Blues Gang έπαιξαν στον πρώτο δίσκο ο Λεωνίδας Σταματιάδης και ο Πάνος Τόλιος στους δύο επόμενους. Μόνιμα μέλη, από την αρχή σχεδόν, ήταν ο Νώντας Ερκέκογλου (φυσαρμόνικα) και ο Νίκος Ντουνούσης, που τους ακολούθησε στους Blues Wire, απ’ όπου πέρασαν ακόμα ο Γιώργος Μπαντούκ-Αποστολάκης, ο Γιώργος Δημητριάδης, ο Μανώλης Βουράκης και ο Αλέξανδρος Αποστολάκης. Κατά διαστήματα, στο αρχικό σχήμα έπαιξαν κι άλλοι φίλοι μουσικοί, όπως ο Διονύσης Στεφανόπουλος ή ο Δημήτρης Σταρόβας, με τον οποίο για αρκετά χρόνια μεγάλωναν παρέα.
Σε μια σοφίτα, αρχικά, έπαιζαν πρωτόλεια, απλά blues τραγούδια. Elmore James, Jimmy Reed. Είχαν όμως δύο σοβαρά πλεονεκτήματα: την αθανασία των εικοσάρηδων και την κάψα της τέχνης. «Καιγόμασταν να εκφράσουμε τον χείμαρρο αυτών των συναισθημάτων που λυσσομανούσαν μέσα μας ψάχνοντας διαφυγή» έλεγε ο Ζάικος. Και η ιστορία πήρε τον δρόμο της.
Η πρώτη παραγγελιά
Από την αρχή το φιλόμουσο κοινό αντιμετώπισε τους Blues Wire με αγάπη και σεβασμό. Ο Ηλίας Ζάικος αισθανόταν ιδιαίτερη χαρά να παίζει σε μικρούς και ζεστούς χώρους. Προσωπικά, κρατά μια ιδιαίτερη θέση στη μνήμη του: τη στιγμή που πρωτάκουσε μια φωνή να ζητάει ν’ ακούσει τραγούδι που είχε γράψει αυτός. Το συναίσθημα; Συγκλονιστικό!
Η προσωπική του δισκογραφία ήταν παράλληλη με το συγκρότημα και εξίσου αξιόλογη. Όντας περίεργος από τη φύση του, προσπαθεί να καταλάβει τις μουσικές διαφορετικής προέλευσης και τεχνοτροπίας. Ένα καλό κομμάτι των αναζητήσεών του το διοχετεύει στα προσωπικά του άλμπουμ, με τα blues να είναι, όμως, πάντα εκεί.
Στο Παραρλάμα με τον Louisiana Red
Τα χρόνια εκείνα, το να προσπαθήσεις να μάθεις για τα μουσικά είδη εκτός της πεπατημένης αποτελούσε έναν μικρό Γολγοθά. Απαιτούσε πίστη, αγάπη, προσήλωση και επιμονή. Έχοντας όμως περισσότερο διαθέσιμο χρόνο, σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα, λιγότερες πληροφορίες να διαχειριστούν, σύντομα εμβάθυναν και κατανόησαν το «υλικό» τους. Με τη θητεία τους στο Παραρλάμα, από το 1986 έως και το 1990, απέκτησαν πολύτιμες εμπειρίες, παίζοντας με αυθεντικούς Αμερικανούς blues μουσικούς, όπως ο Louisiana Red.
«Ο Red υπήρξε φίλος, αδελφός και πατέρας. Τον αγάπησα με τον πιο αγνό τρόπο που μπορεί να υπάρξει. Ήταν παιδί, ένας συγκλονιστικός άνθρωπος, μια αξιολάτρευτη προσωπικότητα. Μας έδεσε και ακόμα ένα συμβάν. Είχε περίπου την ηλικία του μπαμπά μου όταν πέθανε. Σε λίγες μέρες, οργανώθηκε μια συναυλία στην Αθήνα με την Angela Brown για να τιμήσουμε τη μνήμη του. Την προηγούμενη έθαψα τον πατέρα μου στο χωριό. Με αβάσταχτο πόνο, με συνειδητοποίηση και μια εσωτερική φλόγα κατέβηκα την επόμενη μέρα στην πρωτεύουσα και το βράδυ έπαιξα για δύο πατεράδες».
Συνεργασίες, σταθμοί ζωής
Ενας είναι αρκετός για τα blues. Ηγετική φυσιογνωμία ο Ηλίας Ζάικος, δεν έχει προτάξει το όνομά του στον τίτλο των Blues Wire. Είναι τρεις. Μαζί με τον Ηλία, ο Σωτήρης Ζήσης στο μπάσο και η Νίκη Γουρζουλίδου στα τύμπανα. Υπάρχουν ένα τρομερό δέσιμο, αγάπη, σεβασμός, κατανόηση.
Οι Blues Wire είναι το πιο γνωστό στο εξωτερικό ελληνικό συγκρότημα, όχι μόνο από τις συμμετοχές σε φεστιβάλ blues, αλλά και λόγω των πολύ πετυχημένων συνευρέσεων τους επί σκηνής με σπουδαία ονόματα που εμφανίστηκαν στην Ελλάδα: Big Time Sarah, John Hammond, Angela Brown, Lurrie Bell και όχι μόνο. Έχουν ανοίξει τις συναυλίες των Buddy Guy, John Mayall, Albert King, Otis Rush και Fabulous Thunderbirds, ενώ αξέχαστες έχουν μείνει οι βραδιές στο Κύτταρο με τον κιθαρίστα των Socrates Γιάννη Σπάθα.
Μια γυναίκα στους Blues Wire
Η γυναίκα είναι το αντικείμενο του πόθου γύρω από το οποίο περιστρέφεται όλη η φιλολογία των blues. Τη Νίκη τη σύστησαν για ντράμερ στο γκρουπ γιατί είχε μεγάλη εμπειρία με όλη τη μαύρη μουσική. Τη δοκίμασαν σε ένα shuffle και -στην αίσθηση και στον ρυθμό- ήταν τόσο «μαζί τους»! Και είναι ακόμα εδώ και δεκαπέντε χρόνια…
Οταν βρέθηκε στην Αμερική, όλα γύρω της ήταν… «ιδανικά τζαζ». Στο Drummers Collective συνάντησε τον Omar Hakim κι έμαθε πολλά. Έζησε το τρομοκρατημένο πρόσωπο της Νέας Υόρκης την ημέρα του 9/11, την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και τις συνέπειές της.
Ο Ηλίας Ζάικος με δικά του λόγια
«Με τον Σωτήρη -πριν ακόμη φτιάξουμε το γκρουπ- παρακολουθούσαμε μια συναυλία του John Hammond. Κάποια στιγμή, του λέω: “Φαντάζεσαι, ρε φίλε, κάποτε να βρεθούμε κι εμείς σ’ εκείνη την πλευρά του πάλκου;”. Το μυαλό μου δεν έφτανε καν στο σημείο να γνωρίσουμε, πόσο μάλλον να παίξουμε με τον μεγάλο μουσικό, πράγμα που έγινε λίγα χρόνια αργότερα».
«Κάθε στιγμή, κάθε φορά που πιάνω την κιθάρα μου, ανοίγονται νέοι κόσμοι. Η εξέλιξη είναι κάτι που αναζητώ καθημερινά κι επηρεάζει και τη συνθετική οπτική μου» έλεγε πρόσφατα στον Γιάννη Αλεξίου. «Η ωριμότητα και η εμπειρία οδηγούν σε αφαιρετική οπτική. Ακριβώς όπως και στο παίξιμο ενός μουσικού. Με τα χρόνια μαθαίνει ότι είναι εξίσου σημαντικά όσα παίζει με εκείνα που επιλέγει να μην παίζει».
Και από την ίδια συζήτηση: «Προσωπικά, είμαι απ’ τους τυχερούς αυτού του κόσμου. Έζησα περισσότερο απ’ όσο πίστευα και η μουσική που παίζω με ταξίδεψε σε τόπους μαγικούς, μου πρόσφερε ανείπωτες εμπειρίες, μου χάρισε τη ζωή όπως τη γνώρισα. Δεν έχω χρήματα, έχω όμως όλα εκείνα που δεν μπορούν ν’ αγοράσουν τα λεφτά. Αγάπη, φίλους, ενδιαφέροντα και το πιο ασφαλές καταφύγιο: την τέχνη. Πάντα όριζα τη ζωή μου με ορίζοντα εξαμήνου».
«Τα blues είναι αλήθεια. Η αλήθεια του καθενός μας, είχε πει ο Fury Lewis, ένας σπουδαίος μουσικός των ακουστικών blues. Αυτά που κουβαλάει στην ψυχή και στο μυαλό του. Το να παίζω κιθάρα είναι, εν πολλοίς, η ύπαρξή μου. Κοιτώντας πίσω, μερικές φορές δεν πιστεύω τι ζήσαμε, αντέξαμε, ξεπεράσαμε. Εύκολο δεν ήταν καθόλου. Ήταν όμως απαραίτητο».
«Η τέχνη μάς κάνει μικρούς θεούς. Όμως η δύναμη που μας χαρίζεται δεν αποσκοπεί στη δική μας εξουσία. Είμαστε ο αγωγός που θα επιτρέψει στο καλό ν’ αναδυθεί. Ο κόσμος μοιάζει να ’χει συμβιβαστεί με το γεγονός ότι βαδίζει στην αυτοκαταστροφή. Τίποτα δεν φαίνεται αισιόδοξο, βυθιζόμαστε στην παραίτηση, την απαξία της ύπαρξης».
