Οι φυλακές Αβέρωφ λειτούργησαν στην Αθήνα από το 1892 έως το 1971. Ήταν χτισμένες εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το κτήριο του Αρείου Πάγου, επί της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, απέναντι από το γήπεδο του ΠΑΟ.
Κατασκευάστηκαν με δαπάνες του Γεωργίου Αβέρωφ, ο οποίος πρόσφερε μια δωρεά στη βασίλισσα Όλγα, σύζυγο του Γεωργίου Α’, για τη συμπλήρωση τριάντα ετών γάμου... Τέσσερα χρόνια αργότερα, η βασίλισσα μεταβίβασε την κυριότητα των φυλακών στο Ελληνικό Δημόσιο.
Η Καλλιόπη Κεχαγιά, εκπαιδευτικός και φεμινίστρια του 19ου αιώνα, ανέλαβε την πρωτοβουλία για την ανέγερση και σύσταση του Εφηβείου, δηλαδή φυλακής σωφρονισμού ανηλίκων. Η κατάσταση των ελληνικών φυλακών ανηλίκων ήταν απαράδεκτη έως τότε, καθώς ανήλικοι τρόφιμοι συμβίωναν με τους ενήλικους, με αποτέλεσμα συχνά η φυλακή, από τόπος σωφρονισμού, να μετατρέπεται σε σχολείο παραβατικότητας.
Το Εφηβείο Αβέρωφ αποτέλεσε αρχικά υπόδειγμα σωφρονιστικού καταστήματος την εποχή εκείνη για την Ελλάδα. Διέθετε σχολείο, βιβλιοθήκη, εργαστήρια σε ειδικούς χώρους, νοσοκομείο με αυτόνομους χώρους ανάρρωσης, μαγειρείο, τραπεζαρία.
Λίγα χρόνια όμως μετά την κατασκευή του, και παρά το αρχικό όραμα, λόγω της ταραγμένης περιόδου του εθνικού διχασμού μετατράπηκε άτυπα σε φυλακές πολιτικών κρατουμένων, αντιπάλων του καθεστώτος.
Την ίδια χρήση είχε η φυλακή και στα χρόνια της δικτατορίας του Μεταξά (1936-1941), όταν σε αυτήν εγκλείσθηκαν και βασανίστηκαν πολλοί κομμουνιστές, αλλά και κατά τη διάρκεια της Κατοχής, όταν φιλοξενούσε κυρίως μελλοθάνατους πριν αυτοί οδηγηθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Τα χρόνια του Εμφυλίου στον ίδιο χώρο φυλακίστηκαν εκατοντάδες άνδρες και γυναίκες του ΔΣΕ. Το ίδιο συνεχίστηκε και μετεμφυλιακά.
Καθώς ανεβαίνω την Αλεξάνδρας θυμάμαι τα παιδικά μου χρόνια. Η μνήμη μου με οδηγεί σε ένα περιστατικό που σημάδεψε την Πρωτοχρονιά του 1962.
Μέσω των οργανώσεων της ΕΔΑ και βέβαια της ΑΥΓΗΣ, που πάντοτε στεκόταν στο πλευρό των αγωνιστών της Δημοκρατίας και της Αντίστασης, είχε δοθεί γραμμή ενίσχυσης των πολιτικών κρατουμένων και των εξορίστων. Θυμάμαι τη μητέρα μου αποβραδίς να ετοιμάζει ένα μεγάλο δέμα με γλυκίσματα και άλλα γιορτινά είδη για να το περάσουμε στους δεσμώτες συντρόφους. Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς βρισκόμαστε έξω από τις φυλακές Αβέρωφ περιμένοντας να μας επιτρέψουν να παραδώσουμε το δέμα στους κρατούμενους. Μια κυρία δίπλα μας κλαίει με λυγμούς. Ο πατέρας μου την πλησιάζει και της λέει: «Δεν κλαίμε, κυρία μου. Είμαστε περήφανοι».
Το δάκρυ της άγνωστης αυτής γυναίκας ήταν το δάκρυ της Ελλάδας της αντίστασης στον φασισμό, που, μετά τον μεγαλειώδη αγώνα της, στέναζε στις φυλακές και στις εξορίες.
