Ένας παραδοσιακός περιστερώνας της Τήνου με το υπερβατικό της φως, το χώμα, η λευκή πέτρα, το σώμα, τα ζώα, το μαχαίρι, το φαγητό ως προσφορά και ως θυσία. Αυτά κυριαρχούν στα ασπρόμαυρα κάδρα και τις ευρυγώνιες λήψεις υπό το βλέμμα του Γιώργου Λάνθιμου στη «Βληχή». Μια ποιητική αφήγηση που θυμίζει εκείνες τις ιστορίες των γιαγιάδων μας. Αυτές τις ιστορίες που χάνονται μεταξύ θρύλου και σκληρού βιώματος. Εκεί που ο έρωτας είναι ταυτόχρονα ζωοδότης και συμβόλαιο θανάτου, εκεί που το μεταφυσικό εισβάλλει στον υλικό κόσμο ως ψυχική αναγκαιότητα.
Ο Γιώργος Λάνθιμος όσο μεγαλώνει γοητεύεται από την παράδοση και θέλει να την προσεγγίσει ως πηγή έμπνευσης και γοητείας, όπως δήλωσε και στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε με αφορμή την ταινία που προβάλλεται σήμερα στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Έχοντας αρχίσει να σκέφτεται τη «Βληχή» στην Τήνο, εκεί όπου η άγονη γη συναντιέται με το φως, τα ζώα οικειοποιούνται τον χώρο ισότιμα με τους κατοίκους και τα συναισθήματα στριμώχνονται μέσα στη συνύπαρξη, ο διεθνώς καταξιωμένος σκηνοθέτης φαίνεται να βρήκε το σωστό πλαίσιο, μέσω της ανάθεσης της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Οργανισμού ΝΕΟΝ, ώστε να αφηγηθεί μια ιστορία απαλλαγμένη από τα σύγχρονα μέσα του σινεμά. Ασπρόμαυρη, βωβή, με μια ορχήστρα να διατυπώνει τα ανείπωτα.
Η πρόκληση του βωβού κινηματογράφου
Το πρόγραμμα «The Artist on The Composer» διασυνδέει σύγχρονους καλλιτέχνες με την κλασική μουσική και την όπερα. Σ’ αυτή τη δεύτερη ανάθεσή του, ο Γιώργος Λάνθιμος δημιούργησε αυτή τη μικρού μήκους ταινία, η οποία παρουσιάζεται με τη ζωντανή εκτέλεση ορχηστρικής μουσικής από μουσικούς της ΕΛΣ, τη Χορωδία της ΕΡΤ και τη σολίστ Αγγελίνα Τκάτσεβα (τσίμπαλο), σε μουσική διεύθυνση Νίκου Βασιλείου.
Η πρόταση για την ταινία τον ενθουσίασε ακριβώς λόγω της πρόκλησης του βωβού. Είναι ένας σκηνοθέτης που, όπως δηλώνει, ιντριγκάρεται από τους περιορισμούς και σε πολλές περιπτώσεις τους θέτει και μόνος του προκειμένου να εργαστεί στοχευμένα, με συγκεκριμένα μέσα. Άλλωστε, συχνά αφήνει ένα «άνοιγμα», όπως το αποκαλεί, στις ταινίες του προκειμένου να είναι μια μοναδική εμπειρία για τον κάθε θεατή. Η φόρμα του βωβού και η ζωντανή μουσική φαίνεται να ενισχύουν αυτό το άνοιγμα.
Είναι γνωστό βέβαια ότι ο κινηματογράφος υπήρξε πραγματικά βωβός σε σπάνιες περιπτώσεις. Ένας πιανίστας ή μία ορχήστρα ήταν από πολύ νωρίς αναπόσπαστο κομμάτι κάθε δημόσιας προβολής. Ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς, τα πρώτα χρόνια της καριέρας του, δούλευε ως πιανίστας σε προβολές του βωβού. Στη «Βληχή» ωστόσο διαδραματίζεται κάτι περισσότερο κοντά στη ρήση που αποδίδεται στον Germaine Dulac: «Ο κινηματογράφος είναι μουσική και ο λόγος μπορεί να αποτελέσει μια τέλεια νότα όταν βρεθεί στην κατάλληλη θέση». Εδώ η νότα αποτελεί τον τέλειο λόγο βρισκόμενη στην κατάλληλη θέση. Το μουσικό σενάριο της νέας ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου αποτελείται από έργα των Γ.Σ. Μπαχ, Κνουτ Νίστεντ και Τόσιο Χοσοκάβα.
Σ αυτό το σημείο φυσικά δεν γίνεται να μην αναφερθεί κανείς στην επιλογή του τίτλου. «Βληχή» σημαίνει «βέλασμα». «Είναι ένας τίτλος που περιγράφει ήχο σε μια ταινία χωρίς ήχο. Παράλληλα, μια λέξη που και ακούγεται και φαίνεται οπτικά όμορφα» ανέφερε χαρακτηριστικά ο σκηνοθέτης στη συνέντευξη Τύπου.
Σε πείσμα του streaming
Η ύπαρξη της ζωντανής ορχήστρας και η απαραβίαστη συνομιλία της με αυτό που προβάλλεται στην οθόνη είναι συνθήκες που αποκλείουν τη δυνατότητα προβολής της σε ένα λάπτοπ ή σε ένα κινητό. Η προβολή και η ζωντανή μουσική αποτελούν ένα σύνολο που δεν χωράει στην εποχή της πλατφόρμας και του streaming. Ίσως να μην χωράει και σε μια κλασικού τύπου διανομή…
Ωστόσο, όπως ανέφεραν και ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης αλλά και η Ελίνα Κουντούρη, διευθύντρια του ΝΕΟΝ, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον από φορείς, ιδρύματα, φεστιβάλ και όπερες για το συγκεκριμένο πρότζεκτ, ενώ η φόρμα του επιτρέπει την παρουσίασή του και σε εναλλακτικούς χώρους πολλαπλής χρήσης.
Παγανισμός, κατσίκια και η Έμα Στόουν ως Λαίδη Λάζαρος
«Ξετύλιξε τη γάζα / ω εχθρέ μου. / Προξενώ τον τρόμο;» αναρωτιόταν η Σίλβια Πλαθ στο ποίημα «Λαίδη Λάζαρος». Στίχοι που έρχονται στο μυαλό βλέποντας την Έμα Στόουν στη «Βληχή» να επιστρέφει από τους νεκρούς σαβανωμένη και περιφερόμενη στην άγονη νησιωτική γη. Ένα μέρος ενός «λάιτ μοτίφ» σαβανώματος νεκρών, θρήνου και νεκραναστάσεων, με τη θυσία ανθρώπου και ζώου να λειτουργεί ως επαναλαμβανόμενος συμβολισμός για τον κύκλο της ζωής και τον αγώνα για επιβίωση. Ένα ποιητικό θρίλερ.
Οι άνθρωποι της επαρχίας, σε ένα άχρονο πλαίσιο όπου τα σπίτια είναι παλιά και το αυτοκίνητο καινούργιο, οι πενθούντες, που λειτουργούν στην ταινία και ως χορός τραγωδίας, είναι ηλικιωμένοι και η χήρα νεαρή, ο θάνατος παντού, αλλά ο οργασμός ζωντανός.
Με εθνογραφικά στοιχεία που εμπνεύστηκε, όπως δήλωσε ο ίδιος ο Λάνθιμος, από το ντοκιμαντέρ «Μακεδονικός γάμος» του Τάκη Κανελλόπουλου και με ένα τοπίο του οποίου η ξεραΐλα αφήνει χώρο σε χυμούς ανθρώπων και ζώων, το βέλασμα, η βληχή, ακούγεται μέχρι τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.
Τα κατσίκια βρίσκονται εκεί ως ηγέτες του τόπου, ως καθοδηγητές των τελετουργικών, ως θύματα τα ίδια στον φούρνο. Είναι η δική τους βληχή που μιλάει για εμάς.
