Λίγες ημέρες πριν από τη θορυβώδη επίσκεψη του πρωθυπουργού στο Dumfries House για την «αξιοποίηση» του Τατοΐου, ο υφυπουργός κ. Γιατρομανωλάκης απαντούσε στο αμλετικό δίλημμα «Πολιτισμός, παρηγοριά ή κινητήριος δύναμη αλλαγής» στο Οικονομικό Φόρουμ Δελφών. Οι δύο αυτές κινήσεις, μαζί με όσα έχουν προηγηθεί, δίνουν το στίγμα τού πώς εννοεί η κυβέρνηση τη σχέση πολιτισμού και ανάπτυξης. Αλλά ας μείνουμε στον υφυπουργό που έχει την ευθύνη διαχείρισης του χαρτοφυλακίου.
Στους Δελφούς ο υφυπουργός, προσπερνώντας στα γρήγορα την εγγενή αξία του πολιτισμού για τη χώρα ως τετριμμένη, προσπάθησε φιλότιμα να περιγράψει την προστιθέμενη αξία της στο ΑΕΠ αλλά δυσκολεύτηκε, καθώς ούτε για τα πολιτιστικοκεντρικά τοπικά μοντέλα που ανακάλυψε εσχάτως είχε κάποιο σχέδιο να καταθέσει ούτε η πολιτιστική συνταγογράφηση, για την οποία επαίρεται ως μοναδικό του επίτευγμα, έχει άμεση εφαρμογή. Έτσι, η παρηγοριά παρέμεινε μάλλον η εκ των πραγμάτων μοναδική επιλογή του, ωσότου ανακαλύψει πώς γυρίζει ο τροχός της ανάπτυξης.
Αλλά τις προηγούμενες ημέρες μάθαμε ότι ο υφυπουργός ενέταξε πρόσφατα κατά προτεραιότητα τρία έργα στο ταμείο ανάκαμψης, με πρώτη την ελληνική χειροτεχνία (1 εκατ. ευρώ). Δεν υπάρχουν ενδείξεις για μελέτες και συγκρίσεις με άλλους δυναμικούς κλάδους του σύγχρονου πολιτισμού και των τεχνών, ούτε λήφθηκε υπόψη η συνδυαστική δυναμική τους σε μια κοινή πλατφόρμα προβολής και προώθησης. Ενώ, βέβαια, λιμνάζουν στην αδράνεια άλλες σχετικές πρωτοβουλίες που είχαν με τυμπανοκρουσίες αναγγελθεί.
Η δεύτερη πλατφόρμα αφορά τη διαχείριση αρχαιολογικών χώρων (400.000 ευρώ) και προκάλεσε σοβαρά ερωτηματικά με την ελλιπή περιγραφή και το μικρό ύψος προϋπολογισμού, ενώ οι εκκρεμότητες αναφορικά με προηγούμενα έργα, όπως η λειτουργική αρτιότητα του Αρχαιολογικού Κτηματολογίου και του Αρχείου Κινητών Μνημείων, είναι προφανής στις σχετικές σελίδες. Για να μην αναφερθούμε στο λιμνάζον ηλεκτρονικό εισιτήριο, τη διαχείριση του ΟΔΑΠ, τη λειτουργία καταστημάτων και αναψυκτηρίων σε αρχαιολογικούς χώρους.
Τέλος, η τρίτη πλατφόρμα αφορούσε την επιμόρφωση εργαζομένων στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα (1 εκατ. ευρώ). Θολή η περιγραφή του έργου, αλλά σαφής η εμμονή του υφυπουργού στην επιμόρφωση που παρουσιάζεται ως πανάκεια στα προβλήματα καλλιτεχνών ως εργαζόμενων επαγγελματιών. Τη στιγμή, μάλιστα, που είναι εμφανής η ανάγκη μιας ισχυρής πλατφόρμας για τον κόσμο των τεχνών, ώστε να προβάλλονται οι καλλιτέχνες και το έργο τους αλλά και διοργανώσεις, επιχειρήσεις και φορείς όλου του φάσματος.
Στ’ αλήθεια, μπορεί με αυτά τα δεδομένα να επιτύχουμε τη σύνδεση πολιτισμού και ανάπτυξης; Δυστυχώς όχι, ενώ είναι γεγονός ότι η εγγενής κοινωνική και πολιτισμική αξία που διαθέτει το πεδίο του πολιτισμού μάς υπαγορεύει τη σοβαρή στάθμιση της αξίας και του ρόλου του στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας και τα σχέδια του ταμείου ανάκαμψης. Οι τέχνες, η κληρονομιά, η οθόνη, όπως μας δίδαξε η πανδημία, κάνουν τη διαφορά στην κουλτούρα της καθημερινής ζωής και τις επιλογές μας.
Γι’ αυτό και η πολιτική του πολιτισμού κατέχει στρατηγική θέση στην αξιοποίηση του συμβολικού κεφαλαίου της χώρας, με τις προτεραιότητές της όσον αφορά τις δημόσιες επενδύσεις και τους στόχους που προάγει σε σχέση με την οικονομική ανάπτυξη. Αυτοί οι τελευταίοι αφορούν επίσης τις ιδιωτικές επενδύσεις και επηρεάζουν σημαντικά το περιβάλλον, φυσικό και δομημένο, τα σχέδια αναζωογόνησης πόλεων και περιοχών, αλλά και ένα φάσμα ευρύτερων ζητημάτων, από τις υποδομές της χώρας και τον ψηφιακό μετασχηματισμό έως την εκπαίδευση και τα εργασιακά, εντέλει το μοντέλο ανάπτυξης.
Δυστυχώς, τα τελευταία δυόμισι χρόνια έφεραν στο φως πλήθος παραδείγματα ασύμμετρης και υπερβολικής εργαλειοποίησης της κουλτούρας προς όφελος άμεσων οικονομικών διευκολύνσεων, ακόμη και παραβιάσεων ή ακραίας νομοθέτησης εις βάρος του δημοσίου συμφέροντος.
Αν δούμε τη μεγάλη εικόνα, οι πολιτικές αποφάσεις και σχεδιασμοί με οικονομικές συνέπειες για τον πολιτισμό γίνονται στο πλαίσιο επικαθορισμών που υπαγορεύονται είτε από διεθνείς εξελίξεις (αποφάσεις UNESCO και άλλων διεθνών οργανισμών, επιλογές πολυεθνικών εταιρειών, προτεραιότητες ιδιωτικών ιδρυμάτων, επικοινωνιακά δίκτυα, πλατφόρμες, δίκαιο πνευματικής ιδιοκτησίας) είτε από ευρωπαϊκές αποφάσεις και προγράμματα. Εξαιτίας όλων αυτών, οι εθνικές πολιτικές επιλογές για την αναπτυξιακή διάσταση του πολιτισμού είναι κρίσιμες και με μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Αυτό καθιστά επιτακτική την ανάγκη διατύπωσης σχεδίου και δημόσιας διαβούλευσης, καθώς ο διάλογος και οι εναλλακτικές πολιτικές προτάσεις είναι καθοριστικά στοιχεία και αναγκαία η σύμπραξη μεγάλου αριθμού δρώντων του πεδίου.
Πώς μπορεί να δομηθεί ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης αν απουσιάζει από το τραπέζι του διαλόγου η περιφερειακή πολιτική, η Τοπική Αυτοδιοίκηση και τα δίκτυα πόλεων, η επιχειρηματικότητα στον πολιτισμό, ο μη κερδοσκοπικός τομέας, το περιβάλλον. Η μονομέρεια να συνδέεται ο πολιτισμός αποκλειστικά με τον τουρισμό έχει αποδειχθεί έως τώρα ατελέσφορη.
Ωστόσο, το υπουργείο Πολιτισμού ακολουθεί σταθερά μια πολιτική κλειστών θυρών, επιλεκτικών συνεργασιών και αποσπασματικών αποφάσεων. Επιλέγει επισκέψεις και αυτοψίες αντί της δημόσιας διαβούλευσης και ανακοινώνει τετελεσμένα αντί σχεδίων.
Η Νέα Ευρωπαϊκή Ατζέντα για τον Πολιτισμό (2018), η διακήρυξη μεγάλων ευρωπαϊκών δικτύων A Cultural Deal for Europe, οι αποφάσεις του ΟΟΣΑ, του ΟΗΕ και της UNESCO, τα πρόσφατα ψηφίσματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η Έκθεση ΚΕΑ Market Analysis of the Cultural and Creative Sectors in Europe και πλήθος άλλες επεξεργασίες δείχνουν τον δρόμο της πολιτικής ευθύνης σε όλους μας, κυβέρνηση και αντιπολίτευση. Πρέπει να βάλουμε τέλος στην κυβερνητική μικροπολιτική.
* Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι πρώην υπουργός Πολιτισμού
