Τι «κολυβογράμματα» μάθαιναν οι Έλληνες την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας και ποια ήταν τα σχολεία τους; Πώς μάθαιναν αρχαία ελληνικά και τι ήταν τα μαθηματάρια; Ποιοι ήταν οι δάσκαλοί τους και πόσα γρόσια ήταν ο μισθός τους; Τι σχήματα είχαν τα γράμματα και πού έπρεπε να πάνε οι μαθητές για να τα μάθουν; Πώς η παιδεία έθρεψε την ιδέα για την ελευθερία; Ποιι είναι οι μύθοι και ποια τα ιστορικά τεκμήρια για την παιδεία και τους δασκάλους και πώς το «κρυφό σχολειό» αποσιώπησε το «κοινό σχολείο», όπου γενιές ολόκληρες μάθαιναν γραφή και ανάγνωση;
Πολύτιμα τεκμήρια για την εκπαίδευση στα χρόνια της σκλαβιάς αλλά και ιστοριογραφικές απαντήσεις που όμως ακόμα δεν έχουν γίνει κτήμα των πολλών επιχειρεί να δώσει η έκθεση «Πώς μάθαιναν οι Έλληνες γράμματα από την Άλωση μέχρι την Επανάσταση (1453-1821)» του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας, που εγκαινιάζεται σήμερα παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου στο ιστορικό, πλην άγνωστο στο ευρύ κοινό κτήριο του παλαιού Χρηματηστηρίου Αθηνών στην οδό Πεσμαζόγλου 1.
Σ’ αυτόν τον «μυστικό κήπο» στο κέντρο της Αθήνας, όπου στεγάστηκε για πρώτη φορά το ελληνικό χρηματιστήριο με τη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, το ΜΙΕΤ παρουσιάζει επίσης για πρώτη φορά τεκμήρια του Ιστορικού Παλαιογραφικού Αρχείου του και τα εκθέτει πλάι σε σπάνια βιβλία από τις σημαντικότερες βιβλιοθήκες της χώρας αλλά και μαζί με διαδραστικές εφαρμογές που επιτρέπουν στον σύγχρονο επισκέπτη ένα εύληπτο ταξίδι στον χρόνο και στη γνώση.
«Αυτή η έκθεση απευθύνεται στο ευρύ κοινό γιατί εμπεριέχει θέματα τα οποία, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, ο πολύς κόσμος δεν τα γνωρίζει ή στο πέρασμα του χρόνου έχουν συσκοτιστεί» λέει η Ασπασία Λούβη, μεταβατική διευθύντρια του ΜΙΕΤ, επισημαίνοντας παράλληλα ότι είναι και μια «ιδανική ευκαιρία να ανοίξει ένας διάλογος των δράσεων του Ιδρύματος με το ευρύ κοινό και κυρίως τους νέους».
Προσθέτει δε ότι η έκθεση, που γίνεται με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, επιδιώκει να «άρει τις αντιφάσεις και να προβάλει τις μεγάλες αλήθειες για διατήρηση της ελληνικής γλώσσας κατά την περίοδο των τεσσάρων αιώνων οθωμανοκρατίας.
Ταυτόχρονα όμως προβάλλουμε το αναμφισβήτητο ιστορικό γεγονός ότι οι οθωμανικές αρχές δεν απαγόρευαν την εκπαίδευση των μη μουσουλμάνων υπηκόων τους ανάλογα με τις ιστορικές συγκυρίες της κάθε περιοχής. Καταδεικνύουμε ότι υπήρχε η δυνατότητα της συνέχισης της μόρφωσης μετά από τα κολυβογράμματα - κολοβογράμματα στο «ελληνικόν σχολείον», όπου «οι Έλληνες διδάσκονται αρχαία ελληνικά και έχουν ως βασικό τους εργαλείο τα μαθηματάρια» εξηγεί η Α. Λούβη διατρέχοντας τις επτά ενότητες που συνθέτουν την έκθεση.
Από το «ελληνικόν σχολείον» φτάνουμε στις «Ανώτερες Σχολές», που την περίοδο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού χρηματοδοτούνται από πλούσιους Έλληνες και λόγιους της διασποράς και το διδακτικό τους έργο διαμορφώνεται από μεγάλες μορφές των ελληνικών γραμμάτων, όπως ο Κύριλος Λούκαρης ή ο Ευγένιος Βούλγαρης, που μέσα από τις μεταφράσεις του φέρνει τον προβληματισμό των διαφωτιστών της Δύσης στην Ελλάδα και καταδεικνύονται οι δρόμοι που ανοίγει η εκπαίδευση προς την ελευθερία.
Οσο για το «κρυφό σχολειό»..., «καταδεικνύεται στην έκθεση ότι είναι ένας θρύλος που δημιουργήθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, όχι από την Εκκλησία, αλλά από την ανάγκη του έθνους, την ώρα που ο νέος υπήκοος κατοχύρωνε την ταυτότητά του μέσα στο νεόδμητο κράτος, να εκφράσει ότι είχε γλιτώσει από την καταπίεση των διωγμών, της φτώχειας, της περιφρόνησης, των αποτυχημένων επαναστάσεων» λέει η Α. Λούβη.
«Ο θρύλος του κρυφού σχολειού είχε τη δύναμη να ενταχθεί τότε στην εθνική παράδοση του τότε νέου ελληνικού κράτους» λέει. Ωστόσο, διευκρινίζει ότι «ο συντομότερος και αποτελεσματικότερος τρόπος για να κατανοήσει κανείς την Ιστορία είναι ο δρόμος της επιστημονικής τεκμηρίωσης και της αλήθειας, χωρίς προκαταλήψεις».
Άλλωστε, όπως επισήμανε και στην ξενάγηση των δημοσιογράφων, «δεν προκύπτει από τις πηγές ότι υπήρχε κρυφό σχολειό». Δεν είναι τυχαίο ότι στην ενότητα για το «κρυφό σχολειό» ο επισκέπτης βλέπει τον ομώνυμο πίνακα του Γύζη και ακούει το τραγουδάκι «Φεγγαράκι μου λαμπρό» αλλά και το γαλλικό τραγούδι που του δάνεισε τη μελωδία.
Ο επισκέπτης μπορεί να δει και να πράξει σ’ αυτή την έκθεση. Μπορεί να γράψει το όνομά του με τις γραμματοσειρές που χρησιμοποιούνταν τότε, να παρακολουθήσει πειράματα Φυσικής που έκαναν ή να ακούσει τον ήχο από διαφορετικά υλικά. Μπορεί να δει λίστα με δασκάλους αλλά και πολύτιμους κώδικες Φυσικής, Μαθηματικών, Αρχαίων τοποθετημένους σε βιτρίνα, τους οποίους μπορεί να ξεφυλλίσει μέσα από μια οθόνη.
Σε άλλη οθόνη μπορεί να δει χάρτες με τις τοποθεσίες όπου υπήρχαν σχολεία σε διάφορες περιοχές του ελληνικού κόσμου, από το Ιάσιο μέχρι τα Αμπελάκια. Μπορεί να δει τα σχέδια από το σχολείο στις Μηλιές όπως και την αναπαράστασή του, όπου στο ισόγειο φιλοξενούσε τα δωμάτια των οικότροφων μαθητών και τις κουζίνες και στον πάνω όροφο τα δωμάτια των δασκάλων και τις αίθουσες διδασκαλίας.
Μπορεί επίσης να διαβάσει μαρτυρίες για την εκπαίδευση, όπως για τους μισθούς των δασκάλων, όπου οι πιο αναγνωρισμένοι αμείβονταν περισσότερο, ενώ ο μισθός ενός δασκάλου όπως ο Κύριλος Λούκαρης μπορούσε να φτάσει τα 100 γρόσια. Μπορεί να διαβάσει τη μαρτυρία του μαθητή που ομολογεί ότι πάει επτά χρόνια σχολείο και με το ζόρι έμαθε να γράφει το όνομά του. Μπορεί όμως να διαβάσει και μαρτυρίες μαθητών που δεν είχαν να πληρώσουν τη γραφική ύλη και σε κάποιες περιπτώσεις ούτε το φαγητό τους.
