Όταν ζωγραφίζω, χαίρομαι πολύ, είναι φορές που ακούω τον ήχο των μολυβιών πάνω στο χαρτί, ομολογούσε συχνά ο Αλέκος Φασιανός, που αποχαιρέτησε τη ζωή την Κυριακή, στα 87 χρόνια του, αποκαλύπτοντας, μέσα από τις γοητευτικές διηγήσεις του, την παιγνιώδη διάθεση με την οποία αντιμετώπισε την τέχνη και τον βίο του.
Σήμερα, στις 2 το μεσημέρι, στο Κοιμητήριο Παπάγου θα αποχαιρετήσουμε τον ζωγράφο που μας κληροδότησε τις αγαπημένες, θηριώδεις μορφές του, φιγούρες που ταξιδεύουν μέσα στην τρυφηλότητα και τη χαρά της ζωής, ονειρικές και παιγνιώδεις, με φτερά στους ώμους και κυματιστά μαλλιά στον άνεμο, ποδηλάτες, κολυμβητές και καβαλάρηδες, σύννεφα, άλογα, πεταλούδες και πουλιά, λουλούδια και μαντήλια, χαρταετούς, ζευγάρια αγκαλιασμένα, ήλιους και καΐκια σε όλες τις αποχρώσεις του μπλε, του κόκκινου, της ώχρας, αλλά και του κιαροσκούρο.
Ο Φασιανός αγάπησε και ζωγράφισε τους ανθρώπους και τον κόσμο τους, τις λαϊκές γειτονιές και τους τύπους της αγοράς. Αγάπησε επίσης την αρχαία ελληνική και βυζαντινή τέχνη από τότε που, παιδί ακόμα, η φιλόλογος μητέρα του τον σεργιανούσε στα μουσεία.
«Ήθελα να ζωγραφίζω από μικρό παιδί. Μέχρι τα δεκαεφτά μου χρόνια ζωγράφιζα μόνος μου και είχα όλον τον μαγικό κόσμο των εικόνων στις εκκλησίες και από την άλλη μεριά την αγαλματολατρία των αρχαίων Ελλήνων».
Παιδικότητα και λαϊκή σοφία
Αυτόν τον ζωγράφο παραμυθά ο κόσμος τον αγάπησε πολύ και οι κριτικοί της τέχνης τον χαρακτήρισαν «απολογητή της νεοελληνικής ευαισθησίας». Ο ίδιος συνδύαζε ιδιοσυγκρασιακή παιδικότητα με λαϊκή σοφία. Κατάφερε το έργο του να γίνει οικείο και προσιτό, μπαίνοντας στα σπίτια μέσα από λιθογραφίες και μεταξοτυπίες. Έτσι, αναγνωρίζεται ως ένας ποπ δημιουργός που «πήρε τη λαϊκή εικονογραφία, την μπόλιασε με σύγχρονα στοιχεία και την επέστρεψε ως λαϊκή στο μεγάλο κοινό».
Έργα του κόσμησαν από βιβλία έως εξώφυλλα δίσκων και έγιναν από αφίσες έως οδοδείκτες. Υπέγραψε επίσης σκηνικά και κοστούμια για το θέατρο.
Οι επιρροές και το μουσείο που δεν πρόλαβε
Γεννημένος το 1935 σε μια οικογένεια με τρία αγόρια, όπου ο πατέρας ήταν μουσικός και η μητέρα φιλόλογος, ο Αλέκος Φασιανός μιλά σε ένα προσωπικό του κείμενο για τη ζωή και τις επιρροές του από τον παπά παππού.
«Γεννήθηκα το 1935, δίπλα ακριβώς στην εκκλησία που λειτουργούσε ο ίδιος. Είχαμε ένα μικρό σπίτι με δειλινά στους Αγίους Αποστόλους κάτω από την Ακρόπολη. Από πολύ μικρός, και εξαιτίας του παππού μου, τριγύρναγα στις μισοσκότεινες μεταβυζαντινές εκκλησίες. (...) Με είλκυαν οι εικόνες οι βυζαντινές ή οι λαϊκές, μου έκαναν εντύπωση οι άγιοι καβαλάρηδες με τα φωτοστέφανα και τα σπαθιά τους που έβγαζαν φλόγες και σκότωναν θηρία. Τα ξερά βυζαντινά βουνά στο βάθος, τα περίεργα δέντρα και τα φυτά και οι χρυσοί ουρανοί.
Προσπαθούσα να αντιγράψω τις εικόνες. Όμως ήθελα να κάνω και δικές μου, να εκφράσω και τον δικό μου κόσμο, όπως κιόλας είχε διαπλαστεί από όλα όσα έβλεπα. Η μητέρα μου ήταν φιλόλογος και είχε μανία με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Αυτή με πήγαινε συγχρόνως στα μουσεία ή στην Ακρόπολη (...). Μου άρεσαν πολύ τα εικονογραφημένα αρχαία βάζα, ιδίως οι λευκές λήκυθοι, που εικόνιζαν νεκρικές παραστάσεις. Πιο πολύ, όμως, με συγκινούσαν τα κυκλαδικά ειδώλια με στυλιζαρισμένα χέρια, τα μονοκόμματα σώματα που μοιάζανε με παιχνίδια...».
Αποφοιτώντας από τη Σχολή Καλών Τεχνών, με δάσκαλο τον Μόραλη, συνεχίζει, το 1960, στο Παρίσι σπουδές λιθογραφίας ως υπότροφος της γαλλικής κυβέρνησης και την ίδια χρονιά παρουσιάζει την πρώτη του ατομική έκθεση στην γκαλερί «Α23» στην Αθήνα.
Ακολούθησαν παρουσιάσεις στην Ελλάδα και στον κόσμο, διεθνείς συμμετοχές στις Μπιενάλε του Σάο Πάολο, της Βενετίας και στην Μπιενάλε Γραφιστικής του Μπάντεν - Μπάντεν, ενώ το 2004 πραγματοποιήθηκε στην Εθνική Πινακοθήκη αναδρομική έκθεση των έργων του. Το 2000 φιλοτέχνησε έργα για τον σταθμό Μεταξουργείο του μετρό, ενώ βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών και τη γαλλική κυβέρνηση.
Η σύζυγός του Μαρίζα και η κόρη του Βικτώρια προετοιμάζουν τα τελευταία χρόνια μουσείο αφιερωμένο στο έργο του.
Τσίπρας: Βαθιά ευγνωμοσύνη για την πολιτιστική κληρονομιά του Φασιανού
Σύσσωμη η πολιτική και πολιτειακή ηγεσία, ο καλλιτεχνικός κόσμος και φορείς αποχαιρέτησαν τον σπουδαίο ζωγράφο
Έναν τρυφερό, προσωπικό αποχαιρετισμό επεφύλαξε για τον Αλέκο Φασιανό ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. Αλέξης Τσίπρας με ανάρτησή του στο Facebook: «Οι παρισινές γκαλερί και η βαθιά ελληνικότητα. Οι ζωγραφισμένοι τοίχοι στην Τζια του. Οι φιγούρες και οι ποδηλάτες του. Το μπλε και το κόκκινό του. Βαθιά ευγνωμοσύνη για την πολιτιστική κληρονομιά που μας αφήνει ο Αλέκος Φασιανός, θερμά συλλυπητήρια στους οικείους του».
Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας μίλησε για «το έργο του, γεμάτο σφρίγος και ζωντάνια, εποικισμένο με χαρακτηριστικές μορφές, ζωγραφισμένες σε ηρωική κλίμακα, συναιρώντας επιρροές από την αρχαιοελληνική τέχνη, τη λαϊκή παράδοση, τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό, [που] αποπνέει μια ιδιαίτερη αίσθηση της ελληνικότητας και καταφέρνει, με την αλήθεια του, να καταστήσει οικουμενικό το τοπικό, κατακτώντας τη διεθνή αναγνώριση».
Ο πρόεδρος της Βουλής ανέφερε πως ο Αλέκος Φασιανός «μας εμύησε στην ξεχωριστή του τέχνη και γέμισε τη ματιά μας με φως, χρώμα και κάθε πτυχή του ελληνικού πολιτισμού, από τη μυθολογία μέχρι το σήμερα, που το έπλασε και αυτό μυθικά».
Το γραφείο Τύπου του ΣΥΡΙΖΑ - Π.Σ. σημείωσε πως «ο Αλέκος Φασιανός έγινε συνώνυμος της Ελλάδας, της ανάτασης και της εικαστικής καθαρότητας των νοημάτων. Αποτόλμησε τη λαϊκότητα, την οποία αναζήτησε μέσα από τη λογιοσύνη των συγχρόνων του, δίχως ποτέ να προδώσει τον κοσμοπολιτισμό του».
Η τομεάρχης Πολιτισμού Σία Αναγνωστοπούλου, αναφερόμενη στο έργο του, υπογράμμισε πως «έκανε μια σπάνια και διαρκή σπουδή στην ανθρώπινη καθημερινότητα».
Ο αν. τομεάρχης Πολιτισμού Πάνος Σκουρολιάκος τόνισε πως οι «γοητευτικές δημιουργίες του κοσμούν την καθημερινότητά μας».
Το ΚΚΕ ανέφερε πως «ο Αλέκος Φασιανός, με το ξεχωριστό ύφος και την απλότητα των γραμμών του, έδωσε χρώμα και ποίηση στην καθημερινότητά μας».
Ο πρόεδρος του ΚΙΝ.ΑΛΛ. Νίκος Ανδρουλάκης δήλωσε πως «η ζωή του έγινε απόδειξη ότι η τέχνη θα αντηχεί σε όλο τον κόσμο, επειδή η αλήθεια της είναι μοναδική και αμίμητη».
Συλλυπητήρια μηνύματα εξέδωσαν το ΜέΡΑ25, το ΕΕΤΕ, το ΚΘΒΕ, η Εθνική Πινακοθήκη κ.ά.
