Η εμμονή της ηγεσίας του υπουργείου Πολιτισμού στις αποσπάσεις και επανατοποθετήσεις αρχαιοτήτων από το φυσικό τους περιβάλλον, ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται τη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας, προκαλεί τη σφοδρή αντίδραση του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, που προχωρά σε ακόμα μια σοβαρή καταγγελία, αυτή τη φορά για την τύχη του νεολιθικού κτηρίου στη νησίδα Γυαλί της Νισύρου μετά την έκδοση της απόφασης απόσπασής του.
"Το ιδιωτικό κέρδος προτάσσεται έναντι της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος, και μάλιστα τη στιγμή που το γεωπάρκο της Νισύρου αποτελεί το πρώτο ενεργό ελληνικό ηφαίστειο που κατέθεσε υποψηφιότητα για να ενταχθεί στο Παγκόσμιο Δίκτυο των Γεωπάρκων της UNESCO!" καταγγέλλει ο ΣΕΑ εξηγώντας ότι το συγκεκριμένο μνημείο αποτελεί ένα "από τα πλέον εμβληματικά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Τελικής Νεολιθικής στον αιγαιακό χώρο άμεσα συνδεδεμένα με την πρώιμη εμφάνιση της μεταλλουργίας".
Για κακή του τύχη, το μνημείο είναι θεμελιωμένο στην κορυφή του χαμηλού δυτικού λόφου της νησίδας, όπου τα τελευταία πενήντα χρόνια είναι εγκατεστημένο το ορυχείο ελαφρόπετρας της εταιρείας ΛΑΒΑ.
Σύμφωνα με όσα καταγγέλλει ο ΣΕΑ, η μεταφορά του νεολιθικού κτηρίου από το φυσικό του περιβάλλον στη θέση Κάστρο, που προτάθηκε, χωρίς όμως να ερωτηθεί η αρμόδια ΕΦΑ Δωδεκανήσου, "δεν οφείλεται στην προστασία του από τη διάβρωση των πρανών ούτε στην αύξηση της επισκεψιμότητάς του, αλλά στην ανάγκη συνέχισης και επέκτασης της εξόρυξης εκτός των αδειοδοτημένων ορίων".
Για τον λόγο αυτόν, όπως υπογραμμίζει, "παρακάμφθηκε η αρμόδια ΕΦΑ Δωδεκανήσου, η οποία όχι μόνο δεν έλαβε ενημέρωση ούτε για τις συνεννοήσεις, μετά την αρχική αρνητική εισήγηση, αλλά ούτε της κοινοποιήθηκαν οι τεχνικές εκθέσεις διάβρωσης των πρανών και προσδιορισμού του όγκου του κοιτάσματος για να εκφράσει τις απόψεις της".
Για του λόγου το αληθές ο ΣΕΑ παραθέτει τη διαδικασία που ακολουθήθηκε εξηγώντας ότι, στη γνωμοδότησή του, το ΚΑΣ προβάλλει ως σκοπό της μετακίνησης "την προστασία του νεολιθικού κτηρίου από τη διάβρωση των βαθμιδωτών πρανών της εξόρυξης, ύστερα από αίτημα του Δήμου Νισύρου, λαμβάνοντας υπόψη μια μελέτη την οποία χρηματοδότησε η εταιρεία ΛΑΒΑ".
Η μελέτη, όπως εξηγεί ο ΣΕΑ, για την προστασία των πρανών προτείνει τη χρήση "συρματοκλωβών" πληρωμένων με θραυστικό υλικό "σαρζανέτ", ωστόσο "η λύση δεν προτάσσεται λόγω κόστους".
Σε ό,τι αφορά την ανάγκη απόσπασης και μεταφοράς του κτίσματος, η ίδια μελέτη συμπεραίνει ότι, λόγω της γειτνίασης του ορυχείου και των βαθμίδων με το νεολιθικό κτίσμα, "μπορεί, στο απώτατο μέλλον και με δεδομένη τη συνέχιση της αιολικής διάβρωσης, η τελευταία να φέρει σε διακινδύνευση την ακεραιότητα των νεολιθικών καταλοίπων. Για τον λόγο αυτόν συνιστάται η μεταφορά του σε ασφαλή χώρο".
Παράλληλα, η δεύτερη τεχνική έκθεση που κατατέθηκε στην αρμόδια διεύθυνση του ΥΠΠΟΑ σχετικά με τον προσδιορισμό του όγκου του κοιτάσματος στην περιοχή του νεολιθικού κτηρίου και νότια διαπιστώνει ότι στην περιοχή του κτηρίου η γεωμορφολογία, σε συνδυασμό με την τοπική γεωλογία, επιτρέπει την άμεση εξόρυξη του κοιτάσματος, ενώ η εξόρυξη νοτίως του νεολιθικού κτηρίου απαιτεί εκτεταμένες εργασίες απομάκρυνσης των αγόνων καθιστώντας χρονοβόρα την έναρξη της εκμετάλλευσης του κοιτάσματος. Έτσι, η γνωμοδότηση του ΚΑΣ προβλέπει την εκπόνηση ΜΠΕ για την επέκταση των ορίων του λατομείου.
Ύστερα από όλα αυτά, ο ΣΕΑ καταγγέλλει τη λήψη της σχετικής γνωμοδότησης, "στην οποία μειοψήφησαν πέντε μέλη του ΚΑΣ, εν μέσω πανδημίας, χωρίς τη σχετική ενημέρωση της αρμόδιας Εφορείας" και ζητάει την αναπομπή του θέματος αφού προηγηθεί εκπόνηση μελέτης για τη διάβρωση των πρανών από ανεξάρτητους φορείς ή επιστημονικά ιδρύματα.
Παράλληλα τονίζει ότι "η απόφαση μεταφοράς του νεολιθικού κτηρίου σε χώρο με ορατές αρχαιότητες, χωρίς το θέμα να έχει μελετηθεί διεξοδικά όσον αφορά τη συνάφεια και την αλληλεπίδραση των στοιχείων στη νέα θέση, θέτει ακόμα ένα μείζον πρόβλημα αναφορικά με την προστασία του συνόλου των αρχαιοτήτων του νησιού".
Υπενθυμίζει μάλιστα ότι το Γυαλί, "χώρος πορισμού του ιδιαίτερου οψιανού από τα προϊστορικά χρόνια, αποτελεί στο σύνολό του μνημείο βιομηχανικής αρχαιολογίας, το οποίο σταδιακά συρρικνώνεται και καταστρέφεται".
