Δημιουργικός, επίμονος και ψύχραιμος διανοητής, που εφευρίσκει εξορθολογιστικούς μηχανισμούς αντίστασης στο κακό της πανδημίας, μην επιτρέποντας, όπως ομολογεί, «στα έντονα συναισθήματα» να τον «κατακλύσουν», ο σκηνοθέτης Θωμάς Μοσχόπουλος μιλά στην ΑΥΓΗ της Κυριακής για τις «δημιουργικές φάσεις της απραξίας», το νέο θεατρικό έργο που έγραψε, τις σκηνοθεσίες στο «Πόρτα», αλλά και τη δυσαρέσκειά του για την επιστροφή στις παλιές συνήθειες, «που μας κάνουν να νιώθουμε ασφαλείς», σχολιάζοντας πως «το μόνο που κάνουμε είναι να παράγουμε, να καταναλώνουμε και να αναλωνόμαστε σε περιττές φθορές και ελάχιστη φροντίδα του ενός προς τον άλλον».
Η αλλαγή της συνθήκης ζωής μάς έφερε αντιμέτωπους με τον φόβο, την αρρώστια, τον θάνατο, την απώλεια. Μαθαίνουμε να ζούμε με την πανδημία και τις επιπτώσεις της στην καθημερινότητα. Ποιες είναι οι σκέψεις και η αγωνία σου για όλα αυτά;
Προσπαθώ να απομακρύνω την αγωνία κάνοντας ό,τι μπορώ κάθε φορά. Δεν με βοηθάει πολύ να βυθίζομαι στον πανικό. Συγκεντρώνομαι σε αυτά τα λίγα πράγματα που κάθε φορά μπορώ να κάνω και αυτό προσωπικά με βοηθάει.
Η παράσταση που μόλις ανεβάσαμε, το «Πόσο κοστίζει να ζεις» της Μαρτίνα Μάγιοκ, προβαρίστηκε από πέρυσι στην ηλεκτρονική πλατφόρμα zoom. Βρήκαμε ένα έργο το οποίο είχε αυτή τη δυνατότητα, άλλωστε το επιλέξαμε και γι' αυτόν τον λόγο, και ξεκινήσαμε χωρίς να ξέρουμε ακριβώς τι θα το κάνουμε, πότε και αν θα είναι έτοιμο, αλλά δεν μπορούσαμε να είμαστε σε απραξία. Ταυτόχρονα, το ίδιο διάστημα, πέρασα και δημιουργικές φάσεις απραξίας, «ξαναφόρτισα τις μπαταρίες μου», διάβασα, βρήκα χρόνο που δεν είχα πριν λόγω της γενικότερης διάσπασης. Δεν άφησα τον εαυτό μου να βυθιστεί σε μια εναγώνια ενατένιση του μέλλοντος τού τι θα κάνουμε, αλλά με ενδιέφερε τι κάνω τώρα, σήμερα, αυτή τη στιγμή.
Έγραψα ένα θεατρικό έργο που έχω σκοπό να ανεβάσω του χρόνου και το παρουσίασα ραδιοφωνικά σε κάποια προγράμματα που είχε το δημοτικό ραδιόφωνο τον περασμένο Μάιο. Είχα ανάγκη να γράψω κάτι που σιγά - σιγά άρχισε να παίρνει μορφή, συγκεντρώθηκα σε κάτι που είναι δημιουργικό, περισσότερο το άφησα να με πάει αυτό παρά το οδήγησα εγώ και όταν άρχισε να παίρνει μορφή, το έδωσα σε μερικούς ανθρώπους οι οποίοι ήταν πολύ ενθαρρυντικοί και σιγά - σιγά ξεθάρρεψα κι εγώ. Ταυτόχρονα, έκανα πρόβα, διαδικτυακά μαθήματα, βρήκα αρκετό χρόνο για τον εαυτό μου, βλέποντας και διαβάζοντας πράγματα που ήθελα. Δεν σημαίνει ότι δεν είχα αγωνία ή ότι δεν είχα φόβο. Απλώς το διαχειριζόμουνα.
Με ενοχλεί πάρα πολύ η αίσθηση που βλέπω σε πολλούς ανθρώπους, καθώς θεωρούν ότι η πανδημία τούς έχει συμβεί προσωπικά κι ότι τους κυνηγάει η μοίρα. Είναι κάτι που μοιραζόμαστε όλοι συλλογικά και ως τέτοιο πρέπει να το αντιμετωπίσουμε. Δεν γίνεται να θυμώνω προσωπικά που μου έχει συμβεί αυτό. Η ματαίωση είναι ένα πράγμα τόσο συνολικό, που σχεδόν αναιρείται. Δεν είναι ματαίωση, είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, το οποίο χρειάζεται ψυχραιμία - και η ψυχραιμία έρχεται όταν με κάποιο τρόπο ξεθολώσεις και όχι όταν είσαι θολωμένος και συνεχίζεις να θολώνεις μέσα από τον θυμό τον οποίο πυροδοτείς με επιπλέον θυμικό υλικό. Ο μηχανισμός μου είναι λίγο πιο εξορθολογιστικός. Δεν άφησα τα έντονα συναισθήματά μου να με κατακλύσουν. Έχει γίνει μια αναγωγή του συναισθήματος, ότι αυτό χρειαζόμαστε. Όχι, δεν το χρειαζόμαστε, αυτό έχουμε. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι λογική. Έχουμε αναγάγει την περίσσεια του συναισθήματος στη μόνη αλήθεια. Δεν είναι έτσι. Καμιά φορά αισθάνεσαι κάτι κι είναι παραίσθηση.
Αυτό, επειδή το ασκούμε πάρα πολύ έντονα στην δουλειά μας, δηλαδή κάνουμε το παραισθητικό πραγματικό, όλο αυτό το διάστημα προσπάθησα, και νομίζω αρκετά επιτυχώς, να μην πολώσει το μυαλό μου. Δεν κάνω προτάσεις για το τι θα έπρεπε να κάνει ο καθένας, αλλά σου λέω τι έκανα εγώ. Αντιπαθώ πολύ τις γενικεύσεις και ακόμα περισσότερο τις συμβουλές και τις παραινέσεις. Ο καθένας βρίσκει τον δρόμο μόνος του. Απλώς θα ευχόμουν να υπήρχε στο προσκήνιο λίγη περισσότερο λογική απ' ό,τι υπάρχει. Συναντάς τρομερούς παραλογισμούς, δεν μπορείς να μην το εύχεσαι.
Τώρα που η ζωή προσπέρασε την τέχνη κατά τρόπο τραγικό, πόσο πιστεύεις ότι θα πρέπει να αλλάξει η συνθήκη αναπαράστασης, αφήγησης, γραφής, θεματικής και γλώσσας από πλευράς καλλιτεχνών αλλά και θέασης από πλευράς θεατών; Παρατηρείς να έχει κάτι αλλάξει ή μετακινηθεί;
Πολύ φοβάμαι πως δεν συμβαίνουν τόσο μεγάλες αλλαγές, διότι δεν αφήνουμε να επιδράσουν τα πράγματα πάνω μας, ή τουλάχιστον δεν γίνονται άμεσα αυτές οι αλλαγές. Θα ευχόμουν αυτό να αλλάξει. Αλλά βλέπω ότι επιστρέφουμε στις παλιές συνήθειες, που μας κάνουν να νιώθουμε ασφαλείς. Δεν αφήνουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να μετατοπιστεί. Δεν τολμούμε να κάνουμε κάποια αλλαγή. Είναι σαν την κακοποιημένη σύζυγο, που επιστρέφει στον κακοποιητή γιατί αυτό έχει συνηθίσει, γιατί φοβάται να σπάσει τα δεσμά. Είναι μια πολύ πραγματική κατάσταση, που όμως χρήζει θεραπείας. Εννοώ την έννοια της γενικότερης φροντίδας. Δεν φροντίζουμε τα πράγματα με τα οποία συνδεόμαστε. Ούτε τους εαυτούς μας, ούτε τους ανθρώπους γύρω μας. Επείγει μια μεγαλύτερη φροντίδα του ενός προς τον άλλον, του καθενός στον εαυτό του, όλων στο αντικείμενο που έχουμε και κυρίως στη ζωή. Το μόνο που κάνουμε είναι να παράγουμε, να καταναλώνουμε και να αναλωνόμαστε σε περιττές φθορές.
Ο καλλιτέχνης με την αυξημένη ευαισθησία, τη διορατικότητα, τη διαίσθηση και την αίσθηση που διαθέτει δίνει ταυτότητα στις συνθήκες. Το έργο της Μαρτίνα Μάγιοκ «Πόσο κοστίζει να ζεις», που έκανε μόλις πρεμιέρα, προέκυψε μέσα από τη διαφορετική συνθήκη που ζούμε;
Το είχα διαβάσει λίγο πριν την καραντίνα, καθώς μου είχε κινήσει πολύ το ενδιαφέρον. Είναι ένα έργο που μιλά για ανθρώπους που είναι καθηλωμένοι κυριολεκτικά και μεταφορικά. Έχει να κάνει πολύ με το στοιχείο του εγκλωβισμού και της ακινησίας. Μιλάμε για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα και αναπηρίες. Δεν είναι όμως μόνο αυτό το θέμα του, αλλά ένα από τα βασικά στοιχεία.
Οπότε ταυτιζόταν με την κατάσταση με την οποία βρισκόμασταν, τους δικούς μας εγκλωβισμούς και αναπηρίες. Σε συνδυασμό με το ότι μιλούσε για πράγματα που αφορούν όχι μόνο τη συγκεκριμένη εποχή, αλλά τις συγκεκριμένες δεκαετίες που διανύουμε. Ήταν ένα έργο που ήθελα να δουλέψω και το κυριότερο ήταν ότι δούλεψα με νέους ανθρώπους, που ήταν ανοιχτοί και διαθέσιμοι. Και όλα αυτά δημιούργησαν την ικανή συνθήκη για να γίνει αυτή η παράσταση και είμαι πολύ ευχαριστημένος γι' αυτό.
Πόσο άλλαξε, μετακινήθηκε, επηρεάστηκε ο τρόπος δουλειάς σου ως προς τη δραματουργία και τη σκηνοθεσία;
Άλλαξε καταρχάς από την ανάγκη. Προσαρμόζεσαι σε μια άλλη γλώσσα, βασισμένη στο παρελθόν, αλλά σίγουρα με ανατροπές. Σαφέστατα αλλάζει, κυρίως μέσα από το γεγονός ότι βρήκα ανθρώπους οι οποίοι είχαν όρεξη και διάθεση να δημιουργήσουν κάτω από οποιαδήποτε συνθήκη. Δεν μεμψιμοιρούσαν και δεν θρηνούσαν για την απώλεια του τι πάθαμε. Δεν αμφισβητώ τη συνθήκη, αλλά δεν μπορώ αυτή τη μοιρολατρία. Με κάποιον τρόπο πρέπει να αντιδράσεις δημιουργικά σε αυτό και δεν είδα πάρα πολλούς ανθρώπους να το κάνουν.
Για τα παιδιά, που έχουν ξεχωριστό χώρο στην καρδιά σου, τη ζωή σου και κυρίως στην τέχνη σου, τι έχεις σχεδιάσει; Τον Δεκέμβριο κάνει πρεμιέρα στο «Πόρτα» το έργο σου «Ο μαγικός κύκλος ή η ωραιότερη ιστορία του κόσμου και άλλα τέτοια παραμύθια». Πώς σκέφτηκες να μιλήσεις αυτή τη φορά;
Δεν μπορούσαμε παρά να προσπαθήσουμε να λειτουργήσουμε κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες ακόμα και χωρίς τις σχολικές παραστάσεις, που ενδεχομένως να ζημιώσουν σημαντικά το οικονομικό μέρος. Αλλά δεν μπορούσαμε να αδρανήσουμε και να πούμε δεν κάνουμε τίποτα. Το θέμα που διαλέξαμε να διηγηθούμε έχει να κάνει πολύ με τη διαχείριση του φόβου. Και με το πόσο κωμικός μπορεί να είναι ο φόβος κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Πολλές φορές ο παραλογισμός που συνδυάζεται με τον φόβο είναι για γέλια, αν τον δεις με μια μικρή απόσταση. Προσπαθούμε να αντλήσουμε από τα θέματα και τα υλικά που μας απασχολούν αυτή τη στιγμή, μέσα από ένα πρίσμα πιο ανάλαφρο, πιο κωμικό.
Το παιδί έχει ανάγκη το μαζί πολύ περισσότερο απ' ό,τι εμείς, οπότε θα προσπαθήσουμε να είμαστε ανοιχτοί στον διάλογο και να μιλήσουμε και για πράγματα τα οποία δεν φοβόμαστε, για πράγματα που μας απασχολούν, τι σημαίνει φοβάμαι, τι σημαίνει λέω μια ιστορία για να ξεπεράσω τον φόβο μου.
Ταυτόχρονα όμως να βρούμε λίγο και τις βάσεις τού γιατί κάνουμε θέατρο, όχι μόνο για τα παιδιά, αλλά και γενικότερα. Αυτό το μαζί, που είχαμε πάρα πολύ ανάγκη το περασμένο διάστημα και το στερηθήκαμε. Το θέατρο είναι από τα τελευταία πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς μαζί με άλλους. Θέατρο δεν είναι το streaming, η μετάδοση μιας παράστασης είτε ζωντανά είτε μαγνητοσκοπημένα. Αυτό είναι μια βιντεοσκόπηση, πετυχημένη ή λιγότερο πετυχημένη. Το θέατρο απαιτεί τη φυσική παρουσία. Απλώς πρέπει να γίνεται καλά, δεν χρειάζεται να γίνεται πολύ. Εμείς κάνουμε πολύ θέατρο, αλλά όχι απαραίτητα καλό. Το μοντέλο του υπερπληθωρισμού δεν είναι γόνιμο για το θέατρο.
Θέλεις να μας περιγράψεις την ιστορία;
Υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων που είναι κάτι σαν ηθοποιοί, κάτι σαν ένας περίεργος θίασος από κλόουν που έχοντας απομακρυνθεί μόλις από κάποιον απειλητικό κίνδυνο έχει βρει μια κρυψώνα μέσα σε έναν σκοτεινό χώρο, όπου ξαφνικά ανάβει ένα φως που τους δίνει προς στιγμήν παρηγοριά. Γιατί, όταν μπουν μέσα σε αυτό, μπορούν να μεταμορφωθούν σε κάτι παντοδύναμο, ισχυρό, που είναι η μαγεία που σου δημιουργεί ένας προβολέας που ανάβει επάνω σου, δίνοντάς σου μια αίσθηση ότι όλοι είναι γύρω από εσένα και μπορείς να μιλήσεις ελεύθερα. Αρχίζουν να αφηγούνται ιστορίες που έχουν να κάνουν με φόβους, δράκους και τέρατα. Αλλά με κάποιον τρόπο μέσα από αυτές τις ιστορίες γελοιοποιείται όλη η έννοια του φόβου. Κρατιέται στα πραγματικά της επίπεδα. Στο αστείο τρομακτικό. Μοιάζει με μια κωμωδία θρίλερ.
