«Το θέατρο ασχολείται με νοήματα, αλλά και αισθήματα. Και δίνει τη δυνατότητα σε κάθε έναν να υπάρξει και να ακουστεί, να αρθρώσει δημόσιο λόγο και να μαρτυρήσει τα αισθήματά του» θυμίζει μιλώντας στην ΑΥΓΗ η σκηνοθέτης Γεωργία Μαυραγάνη, που επιμελείται από φέτος την εφηβική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, η οποία εγκαινιάζεται στις 20 Οκτωβρίου με το έργο του Νάιτζελ Γουίλιαμς «Ο εχθρός της τάξης».
Μια θεατρική σκηνή που το δραματολόγιό της θα περιστρέφεται γύρω από τους ευαίσθητους, οξυδερκείς, ονειροπόλους, οργισμένους αμφισβητίες, που δεν υποκλίνονται στις αυθεντίες του παρελθόντος, επιμένοντας και αναζητώντας να εφεύρουν τη δική τους πίστη.
Χρησιμοποιώντας ως δραματουργικό καμβά το έργο του Γουίλιαμς, που αφηγείται τις ιστορίες έξι μαθητών σε ένα σχολείο του νότιου Λονδίνου στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η Μαυραγάνη αναδεικνύει ιστορίες σύγχρονων εφήβων που τους συναντούμε παντού και δεν υπήρξαν ευνοημένα παιδιά, μεγαλωμένα μέσα σε ειρηνικούς και τρυφηλούς οικογενειακούς τόπους με προστατευμένη ζωή.
«Είναι λυτρωτικό να συνειδητοποιείς ότι οι ιδιαιτερότητες, οι απορίες, οι άγνοιες που σε καίνε είναι κοινές, υπάρχουν και σε άλλους. Κάτι που σε κάνει να νιώθεις ότι δεν είσαι τελείως μόνος» σημειώνει η σκηνοθέτης. «Οι σύγχρονοι έφηβοι είναι πάρα πολύ μόνοι τους. Και το γνωρίζουν. Στο τέλος της παράστασης το σημαντικό για μένα είναι οι έφηβοι θεατές να αισθανθούν ότι δεν είναι μόνοι τους» επιμένει.
* Τι προτείνει και τι αντιτάσσει το θέατρο για εφήβους;
Ευτυχώς που υπάρχει και το θέατρο που δίνει τη δυνατότητα σε κάθε έναν να υπάρξει και να ακουστεί, να αρθρώσει δημόσιο λόγο και να μαρτυρήσει τα αισθήματά του. Το θέατρο, καθώς είναι κυρίως συλλογική - χορική διαδικασία, σου μαθαίνει έμπρακτα ότι ο καθένας έχει τον λόγο και τον ρόλο του. Επίσης ευτυχώς που δεν ασχολείται με πληροφορίες και εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, αλλά με νοήματα και αισθήματα.
Για να το πω απλά, πολύ συχνά έφηβοι που δυσκολεύονται στο σχολείο, στην τάξη, ακόμα και στην παρέα, στο θέατρο μπορούν να υπάρξουν και να αναπνεύσουν επιτέλους ελεύθερα. Οι απορίες, οι εντάσεις, αλλά και οι ενστάσεις που γεννιούνται σε έναν ή μία έφηβη στην κρίσιμη αυτή φάση της ζωής τους είναι το βασικό υλικό των παραστάσεών μας.
* Τι είδους έργο είναι «Ο εχθρός της τάξης» του Νάιτζελ Γουίλιαμς, πάνω στο οποίο βασίζεται η παράσταση του Εθνικού;
«Ο εχθρός της τάξης» μας προσφέρει μια συνθήκη πολύ κοντινή στην πραγματικότητα. Σε ένα σχολείο μιας υποβαθμισμένης περιοχής, που θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε, οι μαθητές ενός τμήματος περιμένουν να έρθει κάποιος να τους κάνει μάθημα. Πρόκειται για ένα «σκληρό» τμήμα, κανείς δεν τολμά να πάει να τους διδάξει. Όσο λοιπόν κρατά αυτή η αναμονή, τα παιδιά αποφασίζουν να κάνουν μάθημα ο ένας στον άλλον.
Τα μαθήματα είναι βγαλμένα από τη ζωή τους, δηλαδή βγαλμένα από την πραγματικότητα. Είναι αιχμηρά και δυνατά. Όσο το έργο προχωρά, οι ηθοποιοί της παράστασης, που οφείλω να πω ότι είναι μια εξαιρετική ομάδα πρωτοεμφανιζόμενων και ικανότατων ηθοποιών, μοιράζονται με τους θεατές τις δικές τους πραγματικότητες και εμπειρίες των δεκαεξάχρονων εαυτών τους.
Το προσωπικό υλικό που χάρισαν σε αυτή την παράσταση είναι πολύτιμο και τους ευχαριστώ από καρδιάς. Με τη δυνατή δραματουργία της Ράνιας Κελαϊδίτη και την κεντρική ιδέα του συγγραφέα, καταθέτουμε μια παράσταση που ελπίζουμε οι θεατές μας να τη νιώσουν συγγενική και δική τους.
* Πώς το έργο μετασχηματίζεται σε σύγχρονες ιστορίες εφήβων;
Δώδεκα ηθοποιοί κάνουν πρόβα το έργο του Νάιτζελ Γουίλιαμς παρουσιάζοντας κάποιες σκηνές του. Κατά τη διάρκεια ο καθένας από αυτούς δίνει και μια μικρή συνέντευξη απευθυνόμενος προς το κοινό. Πρόκειται για μια βιωματική αφήγηση, μέσα από τη μνήμη των εφηβικών χρόνων της ζωής του. Και οι δώδεκα θα απαντήσουν ως δεκαεξάχρονοι σε ερωτήσεις όπως ποιο παρατσούκλι είχαν τότε, τι τραγούδι άκουγαν με εμμονή, σε τι ήταν καλοί, αλλά και για ποιο πράγμα ντρέπονταν.
Το υλικό προέκυψε μέσα από τις πρόβες με τους ηθοποιούς και μετά από έρευνα. Οι ίδιοι οι ηθοποιοί δίνουν συνέντευξη στον δεκαεξάχρονο εαυτό τους. Θυμούνται και μεταφέρουν τις εμπειρίες τους.
* Θέλετε να μας παρουσιάσετε κάποιες από τις ιστορίες;
Ένας ηθοποιός θα εμφανίσει το λάφυρο του πρώτου του έρωτα. Θα περιγράψει την πρώτη του εμπειρία. Όλοι τους θα μοιραστούν ακόμα και την αμηχανία και τους προβληματισμούς που νιώθουν γύρω από το σεξ, καθώς το έργο θίγει αυτό το θέμα με ειλικρίνεια και χωρίς διδακτισμούς. Μια ηθοποιός μελοποιεί μια επιστολή που έγραψε σε εκείνη την ηλικία, όπου ζητά την αλλαγή του επωνύμου της, καθώς βλέπουμε τη σχέση που έχει με τους γονείς της.
Σε ένα άλλο σημείο ένας από τους μαθητές αποφασίζει να κάνει μάθημα κηπουρικής. Και μιλάει για το άπιαστο, απλησίαστο και αμύριστο γεράνι που βρίσκεται μακριά, προστατευμένο με συρματόπλεγμα και γυάλα, στο παρτέρι του πατρικού σπιτιού. Είναι μια πολύ χαρακτηριστική εικόνα για μένα. Το πολύ σημαντικό είναι ότι τόσο οι χαρακτήρες του έργου όσο και οι ηθοποιοί δεν υπήρξαν παιδιά ευνοημένα, μεγαλωμένα μέσα σε ειρηνικούς και τρυφηλούς οικογενειακούς τόπους με προστατευμένη ζωή.
Πολύ ωραίο είναι το μάθημα για το γκράφιτι, καθώς ένα σύνθημα στον τοίχο, μέσα από το οποίο καταφέρνεις και εκφράζεσαι, είναι κάτι πολύ πραγματικό γι’ αυτά τα παιδιά, γι’ αυτήν την ηλικία, αλλά και για όλες. Και είναι «θρανίο - καναπές - τάφος». Κάτι που εμπεριέχει μια σοφία και μια αλήθεια που πολλές φορές ονομάζουμε οργή. Μια μεγάλη έκπληξη για όλους εμάς τους ενηλίκους, που μας ταρακουνάει. Είναι το ακριβοδίκαιο και αληθινό μάτι με το οποίο οι έφηβοι βλέπουν και αντιμετωπίζουν τη ζωή.
* Παρατηρώντας και δουλεύοντας με παιδιά ως δασκάλα, αλλά και εφήβους ως σκηνοθέτης, τι θα λέγατε για τη νέα γενιά;
Είναι μια απενοχοποιημένη γενιά, που θα κληθεί να βγάλει την κοινωνία και την παθογένειά της από την κρίση. Την οικονομική και την υγειονομική. Η διαφορά με τη δική μας γενιά είναι ότι οι σύγχρονοι έφηβοι δεν θα σκύψουν τόσο πολύ εύκολα το κεφάλι σε δασκάλους και αυθεντίες. Μπορεί να φαίνεται προκλητικό, αλλά είναι αυτό που μου δίνει μεγάλη ελπίδα, διότι η δική μου γενιά και η προηγούμενη από εμένα ταλαιπωρήθηκαν πολύ.
Μου αρέσει που δεν κουβαλούν την ανάγκη να υποκλιθούν στις αυθεντίες του παρελθόντος και προσπαθούν να φτιάξουν κάτι δικό τους. Είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα, τους έχει αφαιρεθεί το δικαίωμα, οι δυνατότητες δεν είναι ίδιες. Πρέπει να εφεύρουν τη δική τους πίστη. Και να διεκδικήσουν στη ζωή τους το δικαίωμα στη χαρά.
* Ποιες είναι οι σκέψεις, ο σχεδιασμός και η δράση για την εφηβική σκηνή του Εθνικού Θεάτρου;
Είμαστε πολύ τυχεροί που έχουμε έναν πολύ στιβαρό και ουσιαστικό σχεδιασμό από την ειδικό του είδους Σοφία Βγενοπούλου. Πρώτα απ’ όλα οι παραστάσεις που επιδιώκει να προσφέρει αυτή η σκηνή απευθύνονται πραγματικά σε εφήβους. Αυτό σημαίνει ότι οι ήρωες και τα θέματά τους εμπνέονται και μιλούν γι’ αυτή την κρίσιμη φάση ζωής. Οι απορίες, οι εντάσεις και οι ενστάσεις που γεννιούνται σε έναν ή μία έφηβη είναι το βασικό υλικό των παραστάσεών μας.
Δεν είναι στόχος μας να απαντήσουμε ή να καμωθούμε πως ξέρουμε κάτι παραπάνω, αλλά να δώσουμε λόγο σε αυτές τις ερωτήσεις και αμφισβητήσεις αποδεχόμενοι και δίνοντας φωνή παράλληλα και στη δική μας άγνοια. Αν όντως η οργή και η αμφισβήτηση είναι κάποια από τα επιφανειακά χαρακτηριστικά της εφηβείας, στόχος μας είναι να κοιτάξουμε και άρα να αρθρώσουμε τη ρίζα και το νόημα αυτής της οργής.
Η ουσιαστική αλλαγή όμως που επιθυμούμε να φέρουμε με αυτή τη σκηνή είναι να προσφέρουμε τέχνη από και για εφήβους και όχι τις αντιλήψεις που έχουμε εμείς οι μεγαλύτεροι για εκείνους.
Πέρα από τις παραστάσεις, μία σειρά εξαιρετικά εργαστήρια έχουν ξεκινήσει. Τα εργαστήρια αυτά προσφέρουν έμπρακτα το εργαλείο του θεάτρου για να μιλήσουν και να εκφραστούν οι συμμετέχοντες χωρίς προκαταλήψεις και διδακτισμούς, αλλά με την ελευθερία και την ομορφιά της τέχνης.
* Σε μια εποχή θριάμβου της εικόνας και της τέχνης του σινεμά πώς απαντά το θέατρο που απευθύνεται σε εφήβους;
Το θέατρο, και μάλιστα αυτό της ομαδικής και χορικής μορφής, δεν ανταγωνίζεται το σινεμά. Έχει άλλη λειτουργία. Σε μαγεύει με τη ζωντανή μαρτυρία και το ανεπανάληπτο της συνάντησης που είναι η κάθε παράσταση. Μπροστά στα μάτια σου σπαρταρά η ζωντανή μαρτυρία μόνο για εκείνη την ώρα και ποτέ ξανά. Αυτή τη συγκίνηση, όταν τη γευτείς, δεν την ξεχνάς. Κάπως έτσι αγαπήσαμε κι εμείς το θέατρο και κάπως έτσι θέλουμε να το αγαπήσουν και οι θεατές μας.
