Άμμος της θάλασσας τα τραγούδια της. Ποιο να διαλέξεις και ποιο ν’ αφήσεις για επόμενη στιγμή. Λες και έχει μια μαγική δύναμη, βάζει στον στίχο της ψυχή και στοχεύει κατευθείαν στο κέντρο της ζωής και της εποχής. Οι στίχοι της Λίνας Νικολακοπούλου νιώθεις πως φέρουν τις ζωές μας. Τα χνώτα, τα τραύματα, τα θαύματά μας και τις παλαβομάρες μας ακόμα. Κι αναρωτιέσαι: από ποιο υλικό είναι φτιαγμένη αυτή η έμπνευση;
Φέτος το καλοκαίρι, γιορτάζοντας τα 40 της χρόνια στο τραγούδι, συναντήθηκε με την Τάνια Τσανακλίδου και οι δυο τους έσταξαν ξανά λίγη αστερόσκονη στην άτσαλη εποχή. Την Τρίτη 12 Οκτωβρίου στο Ηρώδειο κλείνουν την αυλαία αυτής της επιτυχημένης παράστασης. Μ’ αυτή την αφορμή η Λίνα Νικολακοπούλου ξεδιπλώνει λέξεις, σκέψεις, μνήμες, διαπιστώσεις και μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τα ιδιαίτερα νήματα που ενώνουν την ποίησή της με την ποιητική της ζωής και το αντιποιητικό της εποχής.
Θυμάσαι τον πρώτο στίχο που έγραψες;
Μου φαίνεται πως ό,τι έγραψα ήταν κοντά στο "Να σου λερώνω το φιλί". Έγραφα:
"Εδώ που λες, με γκρεμισμένη τη μαρκίζα,
χωρίς φωνή, κάτω από χάρτινο μανδύα,
μ' αγάλματα χρυσά απ' την Ινδία
τον μάντη Τειρεσία σε κορνίζα
υφαίνω νάιλον ποδιές".
Αυτό είχε προηγηθεί από το "Να σου λερώνω το φιλί". Είναι για μένα τώρα ορατοί οι πυκνοί συμβολισμοί και το αλφάβητο που προσπαθούσα να δημιουργήσω για να βρω το δακτυλικό μου αποτύπωμα στο ξεκίνημα της προσπάθειάς μου να εκφραστώ.
Αισθάνεσαι ότι το έχεις βρει το αποτύπωμα;
Σίγουρα ναι, αλλά με συγκινεί και η επιθυμία μου μετά από 40 χρόνια να συνεχίζω να το ψάχνω.
Θυμάσαι εσένα όταν έγραφες αυτούς τους πρώτους στίχους;
Θυμάμαι το μονό κρεβάτι στο δωμάτιο το πατρικό και τα άσπρα χαρτιά που δεχόντουσαν όλες μου τις απόπειρες. Είχα μεγάλη ταραχή, σχεδόν πυρετό, όταν συγκεντρωνόμουν να γράψω. Και βέβαια όλη αυτή η κατάσταση ήταν στο έλεος του να με διακόψουν είτε για ένα τηλέφωνο είτε για το γνωστό "το φαΐ είναι έτοιμο".
Ήταν στα σπίτια με μωσαϊκά;
Ήταν λίγο μετά από τα μωσαϊκά, που ήταν πια παρκέ τα πατώματα.
Και ήταν χούντα.
Ναι, εγώ τα απογεύματα πήγαινα στο ωδείο, όπου έκανα μαθήματα κλασικής κιθάρας, διάβαζα τη σειρά "Ταξιδεύοντας" του Νίκου Καζαντζάκη και ποίηση του Λόρκα.
Τι ήταν αυτό που σε οδήγησε στην ποίηση;
Ο εσωτερικός μου κόσμος δεν μπορούσε να ευχαριστηθεί από τότε με αυτά που έβλεπα σαν ζωή γύρω μου. Είχα έναν εσωτερικό κόσμο που δεν μπορούσε να καθρεφτιστεί εύκολα με ό,τι συνέβαινε γύρω μου και απαιτούσε διέξοδο. Συν ότι εγώ πάντα αγαπούσα να περπατώ πολύ. Αλλά εκείνη την εποχή δεν είχα την ελευθερία κινήσεων να παίρνω τους δρόμους. Οπότε έκανα τις διαδρομές σιωπηλά και εσωτερικά, καθισμένη στο μονό κρεβάτι του δωματίου μου ή στο γραφειάκι που ίσα - ίσα χώραγε την καρέκλα μου.
Θυμάμαι τη γιαγιά μου που έλεγε "οι ουρανοί είναι ανοιχτοί, κάνε μια ευχή". Αναρωτιέμαι ποιες κεραίες, ποιες πληγές, ποιες χαρές, ποιοι ανοιχτοί ουρανοί οδηγούν τον στίχο να στοχεύσει στο κέντρο μιας ζωής, μιας ψυχής, μιας εποχής.
Εμένα μου είναι συγκλονιστικό όταν σκέφτομαι ότι η γιαγιά μου δεν ήξερε γράμματα, αλλά είχε ένα βλέμμα για τα πράγματα τρομερό, σοφό. Η μάνα μου έγινε δασκάλα, με πολύ λεπτούς τρόπους και μεγάλη εν ενσυναίσθηση του ψυχισμού των παιδιών, και εγώ βρέθηκα να γράφω. Αυτή η αλληλουχία μού είναι ακόμα θαυμαστή. Νομίζω ότι είχα το χάρισμα να αισθάνομαι και να καταλαβαίνω πώς νιώθουν οι γύρω μου, τι λένε, τι δεν λένε, γιατί ακόμα και το βλέμμα μιλάει αν ξέρεις να το διαβάσεις. Δεν άντεχα να υπάρχουν γύρω μου στενοχωρημένοι άνθρωποι, έκανα ό,τι περνούσε από το χέρι μου να τους αλλάξω το κέφι. Επίσης, χαιρόμουν πολύ εύκολα, με το τίποτα. Πράγματα απαραίτητα για να αντέχω και να αγαπώ την προσπάθειά μου να ονομάζω και μετά να φωτίζω και τα γερά της ζωής που όλοι μας καθρεφτίζουμε τη χαρά και τα πονεμένα, τα ευάλωτα που θέλουνε βάλσαμο. Το πιο σπουδαίο ήταν ότι ναι μεν εγώ έγραψα ό,τι έγραψα, αλλά η καλή μου τύχη έφερε στον δρόμο μου τους συνοδοιπόρους, δημιουργούς και ερμηνευτές, που μελοποίησαν και ερμήνευσαν αυτά τα νοήματα, τα συναισθήματα και τις εικόνες. Αν κοιτάξουμε αγαπημένους ανθρώπους παλιότερων δεκαετιών, πάντα κάποιος, παγκοσμίως, κατάφερνε να γίνει η φωνή της εποχής του. Νομίζω κάπως έτσι έγινε και με μένα, χωρίς να το ξέρω και χωρίς να το επιδιώκω.
Αγαπούσα το ελληνικό τραγούδι και είχα στα μπαγκάζια μου άπειρα ωραία τραγούδια, μέχρι την ώρα που ξεκίνησα να γράφω. Ήταν σημαντικό ότι είχε προηγηθεί το νέο κύμα, σαν μια πιο νεωτερική ματιά και στις μελωδίες αλλά και στο περιεχόμενο του λόγου. Με λύτρωσε το ότι ήμουνα νεαρή την ώρα που απολάμβανα αυτά τα ακούσματα και ταυτόχρονα ελευθέρωσαν τη δική μου φαντασία και πλεύση.
Θεωρείς ότι είσαι η φωνή της εποχής σου;
Δεν ξέρω αν είμαι η φωνή, αλλά σίγουρα είμαι μία από τις φωνές της εποχής μου. Τουλάχιστον αυτό νιώθω από την αγάπη και την ανταπόκριση του κόσμου ύστερα από 40 χρόνια.
Το "Μαμά γερνάω" τις γυναίκες μάς έχει στοιχειώσει. Πώς το έγραψες;
Είναι γνωστό ότι εκείνο τον καιρό που είχαμε συναντηθεί με την Τάνια με την προοπτική να συνεργαστούμε, είχε χάσει τη μητέρα της και δέσποζε η ανάγκη της να γίνει ένα τραγούδι γι' αυτή τη μεγάλη οδύνη της απώλειας. Μ’ αυτό το έναυσμα προσπάθησα να γίνω όσο πιο υποκειμενική μπορούσα, για να είμαι αληθινή, και έβαλα τον εαυτό μου να συνομιλεί με τη μητέρα, που για μένα ήταν ακόμα εν ζωή. Δηλαδή βίωνα τη μοναδική αυτή σχέση παιδιού και μάνας προσπαθώντας να είμαι πολύ αληθινή ώστε να ξεπεράσω το δράμα. Να πω αυτά που έχουμε νιώσει όλοι. Έκανα αυτή τη συνομιλία με μια μάνα που ήταν εν ζωή εκείνη την ώρα που βρίσκεις αυτά που σε πονάνε. Αυτός ο πόνος κρύβει και μια αγωνία για το αύριο, και το δικό σου, και του γονέα. Μέσα στα λόγια που διάλεξα για το "Μαμά γερνάω" υπάρχει η επίγνωση της συνεχούς ροής της ζωής και, όπως μαθαίναμε και στο σχολείο, του πανδαμάτορος χρόνου. Κι εγώ στα 31 μου χρόνια αισθανόμουνα ότι έμπαινα πια στο ταξίδι του μεγαλώματος και η μάνα στην ετοιμασία για το ταξίδι της αποχώρησης. Έχει κάτι πανάρχαιο και αιώνιο μέσα του αυτό το αίσθημα.
Σε φοβίζει ο θάνατος;
Ο θάνατος όχι. Εύχομαι όμως η πορεία προς τον θάνατο να είναι γαλήνια και ειρηνική. Όταν κυκλοφόρησε το "Μαμά γερνάω", με παραξένεψε πάρα πολύ, γιατί ήμουν πολύ νέα. Αλλά πιστεύω ότι αν αυτό το πράγμα δεν το γράψεις νέος, δεν αντέχεις να το γράψεις ποτέ. Γιατί μετά όλα αυτά δεν αντέχεις ούτε να τα σκέφτεσαι.
Πιστεύεις ότι αυτό το τραγούδι αγγίζει εξίσου και τους άντρες;
Ναι, μου το έχουν πει οι ίδιοι, δεν το εικάζω.
Με την Τάνια είχατε χρόνια να συναντηθείτε. Πώς βρεθήκατε τώρα και μας κάνατε να ονειρευτούμε ξανά τα σχήματα των αστεριών;
Μου ήρθε πολύ έντονα η επιθυμία να την καλέσω, να της μιλήσω με αφορμή τα 40 μου χρόνια. Είχε μια επισημότητα αυτή η συνάντηση. Και το λέω γιατί διανύσαμε και οι δύο πολλά χιλιόμετρα από τότε μέχρι εδώ, χωρίς να έχουμε χάσει αυτά τα χαρακτηριστικά που τότε μας επιτρέψανε να δημιουργήσουμε αυτό το ισχυρό ίχνος. Η Τάνια έχει έναν μοναδικό τρόπο να φωτίζει τον λόγο και το καλό είναι ότι οι άνθρωποι που έρχονται να μας ακούσουν χαίρονται τα τραγούδια έτσι όπως τα ερμηνεύει. Έχουμε ομοιότητα με την Τάνια στο γεγονός ότι θεωρούμε πως το τραγούδι είναι πολύτιμο και πολύχρωμο, πως είναι από μόνο του καθένα απαιτητικό σαν μονόπρακτο, πως μετέρχεται τον θεατρικό τρόπο για φωτίσει την ηρωίδα. Αυτός ο τρόπος τον οποίο καμάρωνα στις Ιταλίδες, στις Γαλλίδες, στις Αμερικανίδες τραγουδίστριες που στα χρόνια που μάζευα τις πληροφορίες με γοήτευε πάντα, αυτόν τον περιέχει η Τάνια. Άρα αν στα 40 χρόνια γιορτάζω τον λόγο που γεννήθηκε από μένα για να γίνει τραγούδι, θεωρώ ότι η Τάνια είναι η πιο κατάλληλη ερμηνεύτρια γι' αυτή τη γιορτή. Θεωρώ ότι η Τάνια στη σκηνή εκπέμπει κάτι που δικαιώνει, γιατί όλα αυτά τα χρόνια αγαπήσαμε το έντεχνο τραγούδι. Είναι ο δικός μας δρόμος.
Στο Ηρώδειο στις 12 Οκτωβρίου θα αλλάξει κάτι από την παράσταση που έχουμε δει έως τώρα;
Θα έχουμε τη μαγική χρυσόσκονη των αστεριών για να ολοκληρωθεί αυτή η διαδρομή αποχαιρετώντας το καλοκαίρι και τους ανοιχτούς χώρους.
Την παράσταση άραγε θα τη δούμε και τον χειμώνα;
Θέλουμε να βρούμε τον κατάλληλο χώρο και τις συνθήκες για να συνεχίσουμε και τον χειμώνα.
Φέτος, εκτός από την Τάνια, συναντήθηκες και με τη Γιώτα Νέγκα με αιχμή του δόρατος την ποίηση της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου. Γιατί σε εμπνέει, τι αισθάνεσαι μαζί της;
Η Ευτυχία έγραψε τραγούδια που τα αγάπησαν άντρες και γυναίκες κι αν θέλεις είναι και τα δικά μου ακούσματα και βιώματα από τα παιδικά μου χρόνια μέχρι τώρα. Οι λέξεις γλέντι, ζωή, κοινωνία ανθρώπων με τα τραγούδια της Ευτυχίας είχαν νόημα.
Σε προηγούμενη συζήτησή μας μου είχες πει «αισθάνομαι συγγενής με τον Σαραντάρη». Αισθάνεσαι το ίδιο με την Ευτυχία;
Όταν σε πολλές μορφές τέχνης, είτε σε ζωγράφους είτε σε ποιητές, λογοτέχνες κινηματογραφιστές, βρίσκεις κομματάκια από το ψηφιδωτό σου, αυτόματα αισθάνεσαι συγγένεια κι αυτό κάνει την ύπαρξή σου πλούσια, γιατί σου επιτρέπει να συναντηθείς εν πνεύματι με ανθρώπους που μπορεί να μην είναι καν στην εποχή σου ή άλλους σύγχρονούς σου που θα ήταν σχεδόν αδύνατο να τους συναντήσεις. Περνώντας τα χρόνια που έχω καθαρή ματιά πάνω στα γραπτά μου και βλέπω, για παράδειγμα, στίχους της Ευτυχίας που ασχολήθηκε με το θέμα ζωή και θάνατος, στο θρυλικό "Δυο πόρτες έχει η ζωή", εύκολα μου έρχεται συνειρμικά το δικό μου "Παραδέχτηκα και ζωή και θάνατο". Το ότι καταπιαστήκαν μ’ αυτό το θέμα γυναίκες είναι υπέροχο, γιατί είναι ένα ζήτημα αμιγώς φιλοσοφικό και υπαρξιακό για όλη την ανθρωπότητα. Το να αρθρώσει η γυναίκα με απόλυτη οικονομία αυτό το μεγάλο ζήτημα είναι θαυμαστό. Από την άλλη, με το λαϊκό τραγούδι της εποχής της Ευτυχίας έχεις τη σιγουριά ότι, αν τραγουδηθεί και παιχτεί σωστά, προσφέρει ουσιαστικά στο ακροατήριο, προσφέρει έναν αγαπητό κοινό τόπο αισθήματος. Γίνονται όλοι μια παρέα, αυτό που είναι δυσεύρετο στην εποχή μας.
Το όνομα της Λίνας Νικολακοπούλου φέρνει αναπόφευκτα στο μυαλό το όνομα του Σταμάτη Κραουνάκη.
Πιστεύω ότι είμαστε και οι δύο τυχεροί που συναντηθήκαμε πολύ νέοι και δεν χάθηκε χρόνος για να δημιουργήσουμε τα πραγματικά ωραία τραγούδια μας. Ο κόσμος τα αγάπησε, γι' αυτό είμαστε δυο πρόσωπα συνδεδεμένα στην καρδιά του.
Για ένα διάστημα είχα την αίσθηση ότι έκανες ένα βήμα πίσω από τα πολλά φώτα. Και μετά σε ξανασυναντήσαμε πιο στοχαστική και διαφορετικά εξωστρεφή, να οργανώνεις εκδηλώσεις για ζητήματα που φλέγουν την εποχή. Τι σε οδήγησε σ' αυτή την εσωστρέφεια και τι σε οδηγεί τώρα πάλι στη σκηνή;
Θα πω μια παραβολή που μου διηγήθηκε μια φίλη μου με αφορμή το εξοχικό της. Υπήρχε λοιπόν μια συκιά που κάθε καλοκαίρι στην αυλή της ήταν καταπράσινη και καρπερή. Κάποιο επόμενο καλοκαίρι την είδε με τον κορμό και τα κλαδιά γυμνά και αναστατώθηκε κι άρχισε να ρωτάει τι μπορεί να έχει συμβεί. Κάποιος που ήξερε της είπε, μην ανησυχείς, το δέντρο έριξε τα φύλλα του γιατί κάποια ρίζα του έχει βρει βράχο και μαζεύει όλη του τη δύναμη για να μπορέσει να τρυπήσει το εμπόδιο που βρήκε και προχωρήσει πιο βαθιά στο χώμα. Κάπως έτσι νομίζω συνέβη και με μένα. Έπρεπε να βρω τρόπο να ξεπεράσω εμπόδια και να πάει η ρίζα μου πιο βαθιά. Αυτό είναι μια διαδικασία επίπονη, αλλά απαραίτητη καμιά φορά. Όλα αυτά που έκανα και συνεχίζω να κάνω μου είναι απαραίτητα, γιατί φανερώνουν τους προβληματισμούς, τις αγωνίες μου και τις ελπίδες μου για την κοινή μας ζωή. Από την άλλη μου έδωσαν και μου δίνουν μεγάλη χαρά.
Ποιες είναι οι αγωνίες και ποιες οι ελπίδες σου αυτή την εποχή;
Η αγωνία μου είναι να δημιουργηθεί το καινούργιο, ελεύθερο από τις ράγες που έχουν δρομολογηθεί να κινούνται και να υλοποιούνται τα πιο πολλά που γίνονται τα τελευταία χρόνια και στις μέρες μας. Δηλαδή οτιδήποτε δημιουργήσει κανείς αυτή την εποχή είναι σαν να πρέπει να πληρώσει διόδια χρησιμότητας ή κερδοφορίας του παραγόμενου. Η τέχνη, όπως και η ζωή, θέλει ελευθερία.
Αισθάνεσαι ανελεύθερη αυτή την εποχή;
Ανελεύθερη δεν αισθάνομαι. Όμως για να παραχθούν τα πράγματα, χρειάζεται και μια υλικοτεχνική υποστήριξη και για να μπορέσεις να τη βρεις, χρειάζεται οι άνθρωποι που απευθύνεσαι να μπορούν να κατανοούν τι θέλεις να κάνεις. Και δεν υπάρχουν πολλοί τέτοιοι.
Είστε στο στόχαστρο οι καλλιτέχνες;
Όλα τα μέσα επικοινωνίας εκπέμπουν μηνύματα που σιγά - σιγά αυτά διαμορφώνουν κι έναν τρόπο. Για να χωρέσεις πια σ' αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει με έναν τρόπο να τροποποιηθείς. Εκεί βλέπουμε λοιπόν ότι οι νεότερες γενιές επιδιώκουν να βρουν το δικό τους μέσο και τρόπο. Εγώ προσπαθώ να δω τα περιθώρια που έχω από τα μέσα που υπάρχουν για να δω πού, πώς και πότε μπορώ να εκπέμψω.
Θεωρείς ότι σήμερα το ελληνικό τραγούδι ευτυχεί;
Εγώ το μόνο που κάνω είναι να περιμένω να δω αυτά που θα φυτρώσουν. Προς το παρόν, νιώθω ότι πολλοί άνθρωποι έχουν όρεξη και επιθυμία να εκφραστούν μέσα από το τραγούδι, αλλά ακόμα δεν το έχουμε δει να αρθρώνεται ισχυρά. Ζούμε το τέλος μιας εποχής και την αρχή μιας άλλης.
Μίκης Θεοδωράκης. Τι σημαίνει για σένα;
Μου είναι τρομερά πολύτιμος - όχι μόνο για τις μουσικές και για τα τραγούδια του. Καμαρώνω πάρα πολύ που αυτός ο άνθρωπος είχε αυτή τη σκέψη, αυτή την παιδεία, αυτόν τον ψυχισμό που τα κατόρθωνε όλα. Να τον ακούς να μιλάει και να έχει να σου πει, να έχει να προτείνει, να έχει κριτική ματιά για τον πολιτισμό και την πολιτική, αλλά με γκρίνια. Δεν θα πάψω ποτέ να συνεχίσω να τον ψάχνω και να τον μαθαίνω.
Θυμάσαι κάποια χαρακτηριστική ιστορία με τον Μίκη;
Θυμάμαι που έλεγε γελώντας για κάποια βαρελάκια κρασί που είχε στο εξοχικό. Και για να ξεχωρίζει ποιο είναι το κόκκινο, ποιο το ροζέ και ποιο το λευκό, τους είχε δώσει ονόματα διανοητών της πολιτικής σκέψης. Και όταν κάποια στιγμή διαφωνούσε μαζί τους ή η στάση τους τον έβρισκε αντίθετο, άλλαζε τα ονόματα αυτά και έβαζε ονόματα καλλιτεχνών ή άλλων προσώπων που τον ενέπνεαν σε εκείνη τη φάση. Αυτό το θεωρώ υπέροχο, πολύ νεανικό και χαριτωμένο.
Στην τελευταία φάση της δίκης του Παύλου Φύσσα βρέθηκες στην αίθουσα του δικαστηρίου. Πώς αισθάνθηκες;
Αισθάνθηκα ότι ήταν ιστορική στιγμή και ενώ γινόταν το τυπικό της δικασίμου, ήθελα να καθίσω πολλή ώρα εκεί μέσα για να δω π’ως αντέχεται αυτή η διαδικασία και ποια συναισθήματα με κατέκλυζαν. Ο κώδικας που τηρείται, η σοβαρότητα των ερωτήσεων, οι αντιδράσεις από κάτω, όλα αυτά ήταν μια εγκυκλοπαίδεια για μένα. Ενώ δηλαδή βράζεις, έχεις κάτι που σε πνίγει. Πώς προπονείσαι να κρατάς τον νου σου καθαρό για να πεις αυτό που πρέπει, να αφουγκραστείς αυτό που θα πει η άλλη πλευρά, να μην χαθεί ούτε μια λέξη. Ειδικά από τη μεριά των δικηγόρων, ήταν ένας συνεχής αγώνας. Δεν θα την ξεχάσω αυτή τη μέρα ποτέ.
Γιατί;
Γιατί ήμουν εκεί.
Ήσουν και έξω από το Εφετείο. Η Δικαιοσύνη αποφάνθηκε. Με την Ακροδεξιά τελειώσαμε;
Όχι. Νομίζω ότι αυτά που πρέπει να αξιολογήσουμε είναι η ανακούφιση και η αναπνοή που πήραμε σε σχέση με τις ευθύνες που έχουμε όταν αρθρώνουμε μια πολιτική σκέψη και μια ιδεολογία. Το κανονιστικό πλαίσιο δηλαδή, που υπάρχουν οι διαχωριστικές γραμμές και τα όρια. Σε κάθε εποχή ο καθένας πρέπει να έχει καθαρή εικόνα για το ποιες τάσεις πολιτικού προσανατολισμού υπάρχουν και τι δυναμικές έχουν αυτές για να μπορείς να είσαι σε εγρήγορση και να κάνεις τις διορθωτικές κινήσεις. Πόσο μάλλον σε εποχές μεγάλης κρίσης αξιών, οικονομικές, πολιτισμικές και διαταραγμένη περιρρέουσα ατμόσφαιρα και μια γεωπολιτική κατάσταση σε κραδασμό.
Θα είσαι και στη δίκη του Ζακ;
Οπωσδήποτε. Βεβαίως επιθυμώ να παραβρεθώ, γιατί κάποια γεγονότα είναι ενδεικτικά για το τι δεν πάει καλά στην κοινωνία. Η δολοφονία του Ζακ είναι ακόμα ένα τέτοιο γεγονός.
Ποια αισθήματα, ποιες σκέψεις σου γεννήθηκαν όταν παρακολούθησες το βίντεο με το λιντσάρισμα του Ζακ;
Εγώ το ευγνωμονώ αυτό το βίντεο, διότι αν δεν υπήρχε, δεν θα είχαμε ιδέα του τι ακριβώς συνέβη αλλά και πόσος θυμός είναι συσσωρευμένος και βγαίνει με τόσο βίαιο τρόπο από τους ανθρώπους, είτε είναι πολίτες είτε είναι εκείνοι που έχουν θεσμικό ρόλο. Ήταν τύχη ότι το είδα. Η εικόνα αυτή μας πληροφόρησε όλους ότι αυτή η νοοτροπία υπάρχει γύρω μας ασχέτως αν ζούμε σε γειτονιές που δεν έχει τύχει να δούμε κάτι τέτοιο με τα ίδια μας τα μάτια. Μας αφορά όλους.
Ξαφνικά, τις προάλλες κοκκίνισε ο δρόμος από τους ντελιβεράδες. Ήταν εντυπωσιακή όμως και η αντίδραση του κόσμου. Λες από καταναλωτές να ξαναγίναμε πολίτες;
Νομίζω πως έχουμε επίγνωση πόσο δύσκολα κανείς βρίσκει δουλειά αυτές τις εποχές. Από την άλλη, αυτά τα παιδιά έλυσαν τα χέρια σε πολλά σπίτια τον καιρό του εγκλεισμού, επομένως είμαστε εξοικειωμένοι με την καθημερινότητά τους. Όταν μαθαίνεις ότι οι εργασιακές τους συνθήκες θυμίζουν πολύ παλιές, πολύ σκληρές εποχές, που νομίζαμε όλοι ότι τις είχαμε αφήσει πίσω, δεν γίνεται να μην συμπαρασταθείς. Γιατί αυτά που ισχύουν σήμερα γι’ αυτούς τους ανθρώπους μπορεί αύριο να ισχύουν για όλους μας. Δεν είμαστε όλοι σε κάποιο γαλάζιο σύννεφο τα τελευταία χρόνια. Καταλαβαίνουμε το αδιέξοδο των επιλογών των ανθρώπων, νέων και μέσης ηλικίας, για το ποια δυνατότητα έχουν να εργαστούν και σε ποιες δουλειές. Όταν κάποιος είναι στον δρόμο όλη μέρα και όχι σε ένα γραφείο, έχει άλλο θάρρος να υπερασπιστεί τον κόπο του και να τον νοιάζει η ζωή του.
Έχεις αθροίσει το σύνολο των ποιημάτων σου; Θα τα δούμε κάποια στιγμή εκδομένα;
Είναι σχεδόν έτοιμο το υλικό. Θεωρώ ότι μέσα στους επόμενους μήνες, στις αρχές του 2022, θα είναι έτοιμο να κυκλοφορήσει. Σίγουρα θα έχει όσα έχουν μελοποιηθεί και μια επιλογή από ακυκλοφόρητα κείμενα. Έχει ενδιαφέρον ότι την ώρα που ξεφυλλίζω το υλικό, αυτό πέφτω πάνω σε λόγια μου που σχεδόν έχω ξεχάσει ότι τα έχω γράψει. Και τα κοιτάζω με τρυφερότητα, γιατί είναι ώρες και χρόνια από τη ζωή μου.
Έχεις γράψει όσα ήθελες να γράψεις;
Σίγουρα όσα ήθελα μέχρι τώρα τα έχω γράψει. Το θέμα είναι από δω και πέρα τι θέλω να γράψω. Πάντως, αυτό που ζω αυτό το καλοκαίρι με κάνει να θέλω να αφήσω ένα έργο που θα είναι ζωντανό στην καρδιά των ανθρώπων 40 χρόνια μετά, που εγώ δεν θα είμαι πια εδώ πάνω. Άσε που διάβασα για τον σεισμό που έγινε και στον Άρη. Πουθενά δεν βρίσκει ησυχία ο άνθρωπος. Αλλά γι’ αυτό γράφουμε τραγούδια. Σκέφτομαι ότι το σπουδαίο στην ανθρώπινη ζωή είναι αυτό που μέχρι εκείνη την ώρα ο άνθρωπος δεν το έχει καταφέρει, αλλά μπορεί ξαφνικά να του το φέρει η ζωή μπροστά του και δικαιωθεί το είναι του για μια κουβέντα που είπε, για ένα βλέμμα που έριξε, για ένα δίκιο που υπερασπίστηκε. Αυτά είναι τα γαλόνια της ζωής μας.
