Θα μπορούσε να ήταν περίπλοκο παιχνίδι και αγωνιώδης σπαζοκεφαλιά, περιπετειώδης περιήγηση σε έναν λαβύρινθο πλεγμένο από κλωστές, αλλά κι ένα κυνήγι θησαυρού ή ένα ασθμαίνον κρυφτό ανάμεσα σε αρχαία ερείπια.
Η εγκατάσταση «Ιεροί Λόγοι / Covid-19» διά χειρός της εικαστικού Αιμιλίας Παπαφιλίππου στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, που υποδέχεται το κοινό έως και τις 5 Σεπτεμβρίου, έχει αφορμή «την πανδημία, την αρρώστια, την ανθρώπινη αδυναμία. Ουσιαστικά είναι το ότι έχουμε ημερομηνία λήξης. Αυτή η έννοια της συνέχειας που προκύπτει από τον πολιτισμό, ως κοινωνικού ιστού, για τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, που είδαμε πολύ έκδηλα τώρα την περίοδο του lockdown» εξηγεί στην ΑΥΓΗ η δημιουργός.
«Είδαμε ανθρώπους να συνειδητοποιούν ότι δεν διαφέρουν από τον διπλανό τους και σε αυτή τη συνθήκη είμαστε όλοι μαζί. Αυτήν την εμπειρία τείνουμε να την ξεχάσουμε μέσα από την απομόνωση στην οποία βρισκόμαστε.
Η εγκατάσταση θα μπορούσε να είναι μια υπόμνηση για το πόσο αλληλένδετα όντα είμαστε, βιολογικά κι όχι μόνο, και πόσο η κλιματική αλλαγή μας καθορίζει, γιατί ο κορωνοϊός τι άλλο είναι από μια απόρροια κλιματικής αλλαγής» επισημαίνει, φανερά επηρεασμένη από την τραγική ιστορία των πυρκαγιών που καταστρέφουν εδώ και μέρες τη χώρα.
Μια «υφάντρα» ιστοριών
Γνωστή για τα «Παλμικά Πεδία», πρώτη εικαστική παρέμβαση σύγχρονης τέχνης στην Αρχαία Αγορά το 2014, την εντυπωσιακή συμμετοχή της στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο, στην Documenta 14 στο Κάσελ και αλλού, η Αιμιλία Παπαφιλίππου, μετά από ανάθεση του Φεστιβάλ Αθηνών, υφαίνει στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου έναν λαβύρινθο από νήματα, θυμίζοντάς μας τη σχέση μας με τη φύση, το θέατρο και τους άλλους.
Ένα νήμα που μας συνδέει με την Ιστορία και τη μνήμη, μια ιδιωματική «κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη».
Θέλοντας να αναδείξει τη θεραπευτική αξία της τέχνης, η εικαστικός μας παραδίδει σε μια εμπειρία στοχασμού πάνω στην ανθρώπινη επαφή και στην επικοινωνία την εποχή του υποχρεωτικού εγκλεισμού και της υγειονομικής κρίσης.
Στο θέατρο, ως έναν διαχρονικό τόπο συλλογικής εμπειρίας και βιωμάτων, οι επισκέπτες καλούνται να ακολουθήσουν, αλλά και να αποφύγουν, τα νήματα που ενώνουν τα σημεία του αρχαιολογικού χώρου με το περιβάλλον και να διαγράψουν τη δική τους διαδρομή ανάμεσα σε ταινίες απαγόρευσης και εμπόδια.
«Είναι ένα παιχνίδι που κάνει ο καθένας με τον εαυτό του μέσα από το οποίο θα έρθει αντιμέτωπος με το πώς βλέπει τους άλλους. Να καταλάβει αν είναι διατεθειμένος να δει και πέρα από τον εαυτό του. Στην περίοδο της πανδημίας έχουμε στερηθεί τις κοινές, πολιτισμικές εμπειρίες.
Γι' αυτό και επιχειρώ να οργανώσω έναν λαβύρινθο από νήματα, που εξαναγκάζουν, σαν μικρά εμπόδια, σε συμπεριφορές αποτροπής ή αναζητήσεις του δρόμου του καθενός μέσα στο χώρο, αλλά και των σχέσεων με τον άλλον. Είναι ένα θέμα που με απασχολεί από το 1991 και τη Σκακιέρα της Μπιενάλε του Σάο Πάολο, όπου είχα εκπροσωπήσει την Ελλάδα.
Είχα τοποθετήσει μάρμαρα και καμένα λάδια, μιλώντας πάντα για το ζήτημα της ισορροπίας πολιτισμού και οικονομίας. Σαφώς αναφερόμουν και στο κλιματικό ζήτημα, παρ’ όλο που τότε ήταν πολύ νωρίς.
Ένα πολύ μεγάλο έργο που πήγε άπατο και δεν είναι τυχαίο ότι δεν το έχω ποτέ εκθέσει στην Ελλάδα. Αν και είχε συζητηθεί, δεν πήρα το βραβείο, γιατί ο κριτικός τέχνης Ρόμπερτ Χιουζ είχε πει ότι δεν μπορούμε να δίνουμε βραβεία σε Έλληνες καλλιτέχνες μιας χώρας που δεν διαθέτει Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Σύμφωνα με τον ίδιο καλλιτέχνες που βρίσκονται σε ένα περιβάλλον το οποίο δεν μπορεί να αντιληφθεί τι είναι η σύγχρονη τέχνη δεν μπορούν και να τη στηρίξουν.
Συνειδητοποιούσα ότι, αν δεν μπορέσουμε να βγούμε από αγκυλώσεις και δεν παρατηρήσουμε πως η τέχνη μορφοποιείται εδώ και τώρα, από τις συνθήκες που μας περιβάλλουν, τότε δεν μπορούμε να μιλάμε για σύγχρονη τέχνη. Αλλά για μίμηση προτύπων που ενδεχομένως έρχονται έτοιμα από μεγάλες μητροπόλεις όπου υπάρχουν δομές που υποστηρίζουν την τέχνη και τους καλλιτέχνες και κατανοούν ότι ενδεχομένως η τέχνη είναι στρατηγική εξέλιξη.
Θεωρώ την τέχνη τεχνολογία της σκέψης και στρατηγική εξέλιξης. Μέσα από την τέχνη σκεφτόμαστε συλλογικά. Όπως σκεφτόμαστε μέσα από τα μαθηματικά».
Περπατώντας στον λαβύρινθο
«Η έμπνευσή μου ξεκινά από το ίδιο το αρχαίο θέατρο ως αρχιτεκτονική συνθήκη. Καθώς οι αρχιτεκτονικοί χώροι των αρχαίων θεάτρων φιλοξενούνταν στις πλαγιές λόφων, το κοίλον ‘κοιτούσε’ το μεγαλείο της φύσης» αφηγείται η εικαστικός, που επισκεπτόμενη τα αρχαία θέατρα συνειδητοποίησε τη διαφορετική εμπειρία που αυτά προσφέρουν σε σχέση π.χ. με την ιταλική σκηνή.
«Στο αρχαίο θέατρο έχεις αυτόματα την αίσθηση της κοινότητας. Νιώθεις τον διπλανό σου. Για αιώνες τα θέατρα ήταν ενεργά ως τόποι συνάντησης. Θα μπορούσε κάποιος να θεωρήσει ότι τα θέατρα είναι κόλουροι κώνοι, με την κορυφή τους να εισχωρεί στα χθόνια της γης. Είναι μια εκπαίδευση στο γίγνεσθαι και στην παροδικότητα, στην έννοια του χρόνου, έτσι όπως το αντιλαμβάνονται οι αρχαίοι, μια συνεχής μετάβαση.
Είναι πολύ ενδιαφέρον να θεωρήσει κανείς αυτά τα αντιστικτικά, τις δομές της κάθετης οριζόντιας έναντι των κυκλικών δομών. Τα θέατρα από τη μια εκπαιδεύουν κι από την άλλη θεραπεύουν. Μη ξεχνάμε άλλωστε πως είναι μέρος της θεραπείας του Ασκληπιού».
Η Α. Παπαφιλίππου κρατά την άκρη μιας κλωστής, τη στρίβει με χάρη και με τη βοήθεια που της δίνει ένα βαρίδι, φτιάχνει το νήμα με το οποίο «πλέκει και χτίζει» το λαθύρινθό της.
Στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου συντελείται μια σύγχρονη, ιδιωματική «χειροπλεκτική».
Η εικαστικός μιλά για «μια μονοκοντυλιά που χαρακτήριζε το σκακιστικό συνεχές» της που διατρέχει τη δουλειά της από την αρχή. Πως με μια απλή κίνηση αποδοχής των αντιθέτων καλείσαι να βρεις την ισορροπία. «Με μια μονοκοντυλιά που δεν θα είναι πάντα φανερή επιχειρώ να υφάνω την έννοια της ολότητας στον βαθμό που μπορώ να διασυνδεθώ με τη φύση» αποκαλύπτει.
Στην ερώτηση τι έχει αποκομίσει από τη σχέση της με τον δημόσιο χώρο και τη χειρονομία της πάνω στην πέτρα, το χώμα, αλλά και το μνημείο, απαντά πως αυτό που συνεχώς μαθαίνει είναι «πως οφείλουμε να είμαστε ταπεινοί και την ίδια στιγμή θαρραλέοι. Δεν είναι εύκολο να διαχειρίζεσαι ένα αρχαίο θέατρο. Ο πολιτισμός είναι ευθύνη και είναι πάντα τώρα».
Πρωινή είσοδος
Η εικαστικός ομολογεί πως επιλέγει να εισέλθει στο θέατρο πρωί, ώρα που αρχίζει και η εργασία της εγκατάστασης.
«Το πρωί έχεις την αντίληψη της σχέσης με τη φύση που είναι αξεπέραστη. Πρόκειται για ένα θέατρο με καταπληκτικό προσανατολισμό. Όλα τα αρχαία θέατρα έχουν καταπληκτικές σχέσεις με το περιβάλλον.
Ενεργοποίησα τη σχέση του θεάτρου με το περιβάλλον μέσα από τα νήματα, θέλοντας τελικά να ενεργοποιήσω τον θεατή να πράξει. Να βηματίσει απλά σε ένα περιβάλλον όπου καλείται να πάρει αποφάσεις για το πώς θα κινηθεί. Και όχι μόνο για το πως θα κινηθεί ο ίδιος, αλλά για το πώς θα κινηθεί σε σχέση με τους άλλους. Και να δει ενδεχομένως τους άλλους καθήμενος σε μια από τις κερκίδες». Αναζητώντας και απευθυνόμενη ίσως σε ένα νέο είδος ενεργού θεατή, αλλά και διαφορετικής θέασης.
«Στους επισκέπτες δίνω δώρο ένα μικρό αντικείμενο που είναι η κορδέλα του Μέμπιους η οποία έχει πάνω της μια χειραψία διότι το νήμα, η χειραψία και το DNA απαιτούν συστροφή κατ’ αντίθετη κατεύθυνση. Αυτήν την κορδέλα, εάν την κολλήσεις στο ταβάνι, κινείται γύρω από τον εαυτό της, σαν μικρή προπέλα, κορδέλα μιας επιφάνειας και μίας αιχμής. Πλέκεται με τον ίδιο της τον εαυτό. Είναι η αρχή και το τέλος ξανά από την αρχή»!
Η δημιουργός δεν παραλείπει να συμπεριλάβει στην εγκατάσταση και το μικρό σπιτάκι του αρχαίου θεάτρου, μέσα από το οποίο ακούγεται ηχογραφημένη η φωνή της.
«Αυτό το σπιτάκι είναι μια συμπυκνωμένη αρχαιότητα στη λαϊκή παράδοση. Η κληματαριά επιτρέπει να δούμε το αρχαίο θέατρο από τη σκιά και να ακούσουμε ένα ηχητικό έργο σαν να είναι κάποιος μέσα στο δωμάτιο και να παραληρεί. Κι εδώ είναι η σχέση με τον Αίλιο Αριστείδη, έναν ρήτορα που στο κείμενό του 'Ιεροί Λόγοι' τον παρακολουθούμε να παλεύει να εκφραστεί, ενώ παράλληλα το σώμα καταρρέει, έως που τον σώζει ο θεός Ασκληπιός».
Η εικαστική εγκατάσταση είναι ανοιχτή για το κοινό, έως τις 5 Σεπτεμβρίου, καθημερινά εκτός Δευτέρας από τις 4 το απόγευμα έως τις 9 το βράδυ.
Μάνια Ζούση
