Το προσφυγικό τείνει να ξεχαστεί. Οι χιλιάδες άνθρωποι που αιτούνται άσυλο και επαναπροωθούνται βίαια και αντίθετα με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο στην χαρακτηρισθείσα σε πρόσφατη ΚΥΑ «ασφαλή» Τουρκία. Οι χιλιάδες άνθρωποι που βιώνουν τον τόπο καταφυγής τους ως τόπο κράτησης, χωρίς εμβόλια, χαρτιά και ελπίδα. Μέχρι να τους διώξουν. Το προσφυγικό αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας της χώρας μας, της προσωπικής ιστορίας πολλών εξ ημών. Όσο κάποιοι προσπαθούν να το σβήσουν από τη συλλογική μνήμη, τόσο αυτό προβάλλεται στη ζωή μας.
Το πολυδιαφημιζόμενο φέτος ως Covid free νησί Άνδρος δεν αποτελεί εδώ εξαίρεση. Ο «Συνοικισμός» των προσφύγων χτίστηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, κάτω από τη μεγαλοαστική Χώρα, την πρωτεύουσα του νησιού. Σε έναν τόπο σχεδόν παρθένο, όπου δέσποζε η φάμπρικα που λειτούργησε από το 1840 μέχρι το 1875 ως μεταξουργείο και φώτιζε από μακριά ο μοναδικός, χτισμένος πάνω σε βράχο φάρος, σήμα κατατεθέν, ακόμα και σε γραμματόσημα, του νησιού, ο Τουρλίτης.
Η φάμπρικα αποτέλεσε την πρώτη στέγη των εκτοπισμένων από την Ανατολή. Δίπλα της είχε στηθεί δύο φορές μια γκιλοτίνα για ληστές και δολοφόνους. Το 1928 άρχισαν να οικοδομούνται, σε μικρή απόσταση από αυτήν, πάνω στην άμμο, οι πρώτες υπερυψωμένες ισόγειες και διώροφες κατοικίες τους με κεραμοσκεπή και αυλή όπου φύτευαν τα λουλούδια και τα λαχανικά τους. Εκεί, σύμφωνα με τον συστηματικό ερευνητή της ιστορίας της Άνδρου Νίκο Βασιλόπουλο, «μεγάλωσαν οι δεκάδες αυτές οικογένειες, οι περισσότερες των οποίων συνέβαλαν στην ανάπτυξη της Άνδρου χάρις στην εφευρετική ευρηματικότητα των προσφύγων». Φτιάξανε στη Χώρα οργανωμένα μπακάλικα και γαλακτοπωλεία, παρήγαγαν άγνωστα στους ντόπιους προϊόντα, όπως γιαούρτι, ρυζόγαλο, σάμαλι, παγωτό. Η δεκαετία του '70 και η «άναρχη αντιπαροχή» έφερε την καταστροφική αλλοίωση του χαρακτήρα του νησιού.
Οι έξι εικαστικοί που εκθέτουν τα έργα τους στην αίθουσα τέχνης «Αδαμαντία», στο Νημπορειό, προσπαθούν, με βάση κυρίως τις πληροφορίες που διασώζει ο Βασιλόπουλος, να αποδώσουν με τα μέσα της χαρακτικής τέχνης το λησμονημένο σήμερα αποτύπωμά του. Γράφουν πάνω στο λινόλεουμ, όπως ο Χρήστος Αγγελόπουλος, τον φάρο Τουρλίτη με βάση την «εικόνα των φράκταλ». Διαχέουν έτσι μέσα στη σκοτεινή θάλασσα τις εκρηκτικές κηλίδες των αντικατοπτρισμών του. Συνθέτουν, όπως ο Κανούτο Κάλαν, με την τεχνική της μεταξοτυπίας και του κολάζ τις διαφημιστικές αφίσες για τον φρεσκοαλεσμένο καφέ του συνεταίρου ενός πρόσφυγα, ιδρυτή ενός οργανωμένου μπακάλικου, που ανέλαβε μετά την κατοχή τη διαχείρισή του. Μορφώνουν, όπως η Ελένη Κάπρου, πάνω στο λινόλεουμ και στη μεταλλική πλάκα την πορεία του βίαιου εκπατρισμού. Προβάλλουν με μια ματιά κινηματογραφική, όπως ο Γιάννης Κολιός, καρέ με καρέ, με διαφορετικές τεχνικές, την ιστορία του συγκεκριμένου τόπου με τα πρόσωπα και τα χτίσματά του. Αναδεικνύοντας τον ιστό της αράχνης σε σύμβολο της εύθραυστης και πολύπλοκης επικοινωνίας μεταξύ γηγενών και προσφύγων.
Μεταπλάθουν, όπως η Ανδριάνα Κώτση, με τις σκληρές γραμμές της μεσοπολεμικής τεχνοτροπία της «Νέας Αντικειμενικότητας», τις ντουσιέρες που έστησαν οι πρόσφυγες στην παρακείμενη παραλία, στα Γιάλια. Πυκνώνουν, όπως ο Δημήτρης Μηλιώτης, τη ζωή του μεταξοσκώληκα μέσα στο κουκούλι και γύρω από το πολύτιμο νήμα με μολύβια και οξυγραφίες. Καθρεφτίζουν τον σπάνιο πλούτο που μπορεί να γεννήσει η διαπολιτισμική επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. Φέρνουν στην επιφάνεια εικόνες της τόσο σημαντικής για το παρόν και το μέλλον μνήμης ενός τόπου.
Info: «Ο Συνοικισμός», ομαδική έκθεση χαρακτικής, Αίθουσα Τέχνης «Αδαμαντία», Νημπορειό Άνδρου. Διάρκεια έκθεσης: 17-30 Ιουλίου 2021. Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 11.00 - 14.00 & 19.00 - 22.00
