Τι μπορεί να κρύβει η αλληλογραφία δύο σπουδαίων λογοτεχνών για την ποίηση στα μέσα του 20ού αιώνα και τι για το δικό τους στίγμα εκείνη την περίοδο των λογοτεχνικών γιγάντων; «Πολύ περισσότερα απ’ όσα αποκαλύπτει η ψυχρά αντικειμενική ματιά του μελετητή» απαντάει ευθέως η φιλόλογος Έλενα Κουτριανού, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Το βιβλίο της «Nicolas Kalas - Nanos Valaoritis Correspondence, 1958 - 1967» («Νικόλας Κάλλας - Νάνος Βαλαωρίτης: Μια αλληλογραφία, 1958 - 1967»), που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Νεφέλη, ανοίγει την πόρτα στο λογοτεχνικό εργαστήρι των δύο προσφέροντας πολύτιμες γνώσεις και διαπιστώσεις για τη διαδρομή αυτών των σπινθηροβόλων ποιητών.
Γιατί να διαβάσουμε σήμερα την αλληλογραφία του Κάλας με τον Βαλαωρίτη; Τι μαθαίνουμε για τη λογοτεχνία στα μέσα του 20ού αιώνα;
Συζητούνται εδώ πολλά ζητήματα που αφορούν τη συγκρότηση και την εξέλιξη της δημιουργικής πορείας τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζουν οι συζητήσεις για τον γαλλικό υπερρεαλισμό. Έχοντας ζήσει στο Παρίσι, ήταν και οι δύο σε θέση να μιλούν για τον παρισινό υπερρεαλιστικό κύκλο σχολιάζοντας λεπτομέρειες για πρόσωπα μυθικά για τους περισσότερους, αλλά οικεία σε εκείνους. Καθώς όμως οι ίδιοι ποτέ δεν εντάχθηκαν πλήρως στο υπερρεαλιστικό κίνημα, διατήρησαν μια κριτική στάση απέναντί του. Έτσι η αλληλογραφία τους συχνά αποκαλύπτει πολύ περισσότερα απ’ όσα η ψυχρά αντικειμενική ματιά του μελετητή ή η στάση των ίδιων των μελών του κινήματος ή των αποπεμφθέντων μελών που είναι συνήθως επηρεασμένη από προσωπικές φιλίες και πνευματικές συγγένειες ή συμμαχίες ή έχθρες.
Τι μαρτυρούν τα γράμματα που ανταλλάσουν για τους δύο ποιητές, για τη σχέση τους, για την τέχνη τους για την εποχή τους;
Στην πρώτη περίοδο της αλληλογραφίας, που εκδίδεται εδώ, παρακολουθούμε την κατεξοχήν λογοτεχνική αλληλογραφία των δύο συγγραφέων. Πέρα από τον υπερρεαλισμό, μεγάλο ενδιαφέρον έχουν οι κριτικές επισημάνσεις για τα νέα ποιητικά έργα που ανταλλάσσουν, επιζητώντας μια πρώτη κριτική παρέμβαση ή αξιολόγηση. Αρκετό χώρο καταλαμβάνουν ζητήματα που αφορούν τη λογοτεχνική διαμόρφωση του Βαλαωρίτη, ενώ για πρώτη φορά μετά από χρόνια ο Κάλας παρουσιάζει νέα ποιήματα στα ελληνικά. Ο Βαλαωρίτης τα υποδέχεται με ενθουσιασμό και τα δημοσιεύει στο περιοδικό Πάλι, που εκδίδεται, μετά από επίμονες προσπάθειες, αυτή την εποχή. Η αλληλογραφία βέβαια προσφέρει πολύτιμη πληροφόρηση και για τη δοκιμιογραφία και την τεχνοκριτική του Κάλας αυτής της περιόδου.
Υπάρχουν άλλες επιστολές μεταξύ τους και πού περιστρέφονται θεματικά;
Στις επιστολές που γράφτηκαν στο διάστημα 1968 - 1975, αφού ο Βαλαωρίτης εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, ενώ δεν έπαψε ποτέ να τους απασχολεί η λογοτεχνία. Κύριο θέμα είναι τώρα το δικτατορικό καθεστώς και όλα τα συναφή πολιτικά, ιδεολογικά και κοινωνικά ζητήματα. Η αλληλογραφία της περιόδου 1968 - 1982 μπορεί να θεωρείται κατά κύριο λόγο πολιτική, και θα πρέπει να εκδοθεί ως τέτοια κατά τη γνώμη μου.
Ο Κάλας μπορούμε να πούμε ότι υπήρξε τρόπον τινά μέντορας του Βαλαωρίτη. Από την άλλη, του εμπιστεύτηκε νέα ποιήματά του και μάλιστα γραμμένα στα ελληνικά, που σημαίνει ότι εμπιστευόταν το κριτήριό του. Σε ποιες διαπιστώσεις καταλήξατε μελετώντας την αλληλογραφία τους;
Στα πεζά, κυρίως, αλλά και στα ποιητικά έργα αυτής της περιόδου, ο Βαλαωρίτης συμμερίζεται τις ιδέες του Κάλας για τη θέση και τον ρόλο του συγγραφέα και του καλλιτέχνη στον σύγχρονο κόσμο, όπως και για τη λογοτεχνική γραφή. Από την άλλη πλευρά, κάποιοι λόγοι προκάλεσαν την ανανεωμένη διάθεση του Κάλας να επικοινωνήσει ποιητικά με το ελληνικό κοινό. Το επίμονο ενδιαφέρον τού Βαλαωρίτη δεν μπορεί να ήταν η μόνη αιτία. Γιατί και πότε ακριβώς ο μεταπολεμικός Κάλας καταπιάνεται εκ νέου με την ποίηση είναι ένα σημαντικό ζήτημα, καθώς θα μπορούσε να απαντήσει όχι μόνο σε ερωτήματα που αφορούν την εξέλιξη της ποιητικής του, αλλά και τις ιδέες του για τον ρόλο της ποίησης στη σύγχρονη πραγματικότητα.
Σκέφτεστε να μεταφράσετε στα ελληνικά την έκδοση;
Η αλληλογραφία του Κάλας με τον Βαλαωρίτη δείχνει την υπερεθνική προοπτική στην οποία κινήθηκαν. Χαρακτηριστική είναι όχι μόνο η χρήση της αγγλικής, αλλά και τα θέματα που τους απασχόλησαν (ο υπερρεαλισμός και η ευρωπαϊκή και αμερικανική τέχνη). Η παρούσα έκδοση απευθύνεται σε ένα ευρύτερο διεθνές κοινό επίσης διότι οι δύο συγγραφείς έζησαν κυρίως στο εξωτερικό και συνδέθηκαν με ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης που δεν ήταν αποκλειστικά Έλληνες. Βεβαίως όμως και οι δύο έγραψαν λογοτεχνία κυρίως στα ελληνικά. Επομένως, μία μετάφραση στα ελληνικά θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμη για τους Έλληνες αναγνώστες που ίσως δεν είναι τόσο εξοικειωμένοι με την αγγλική γλώσσα.
