Πέρσι τέτοια εποχή, ακόμη και η πιο οργιώδης φαντασία δεν θα μπορούσε να προβλέψει πως τα φετινά Χριστούγεννα θα μας έβρισκαν κάτω από τόσο σκληρές συνθήκες. Μέρες εγκλεισμού, φόβος σχεδόν μεταφυσικός, ανασφάλεια για ένα μέλλον που δεν μοιάζει πια τόσο αυτονόητο.
Και η λογοτεχνία; Πόσο μπορεί ένα βιβλίο να ενταχθεί σ’ αυτή την ασφυκτική αίσθηση αδυναμίας; Δύσκολες οι απαντήσεις. Αλλά τα βιβλία, αναγκαία όσο ποτέ ίσως, είναι πάντα εδώ και δίνουν τις δικές τους απαντήσεις. Οι λίστες, βέβαια, από τη φύση τους είναι περιοριστικές και «άδικες», γιατί τα καλά βιβλία είναι περισσότερα από τις προτάσεις. Στην ξενόγλωσση λογοτεχνία έχουν κυκλοφορήσει αριστουργήματα, πολλά μόλις λίγες μέρες πριν. Ας δούμε κάποια απ’ αυτά.
«‘Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις’, που εκδόθηκε το 1984, είναι ένα από τα κορυφαία σημεία της λογοτεχνικής παραγωγής του Σαραμάγκου. Τυπικά η δράση του μυθιστορήματος εξελίσσεται στη Λισσαβώνα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, το έτος 1936, διαθέτει όμως μια ατμόσφαιρα φανταστικού, την οποία ανακινεί με ανυπέρβλητο τρόπο». Το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί μέρος του σκεπτικού της Σουηδικής Ακαδημίας για τη βράβευση του Ζοζέ Σαραμάγκου με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1998.
«Η χρονιά θανάτου του Ρικάρντο Ρέις» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη σε νέα μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά και συνδυάζει την Ιστορία, την αλληγορία και την άνευ ορίων σουρεαλιστική φαντασία της μοναδικής ματιάς του Σαραμάγκου.
Ο Ρικάρντο Ρέι, ένα από τα ετερώνυμα του Φερνάντο Πεσόα, επιβιώνοντας του δημιουργού του επιστρέφει στη Λισσαβώνα του σημαδιακού 1936 -η χρονική στιγμή με τον ισπανικό εμφύλιο και την άνοδο του φασισμού ίσως είναι η πραγματική πρωταγωνίστρια του βιβλίου- μετά από πολυετή εξορία στη Βραζιλία. Η συνάντησή του με τον ήδη νεκρό Πεσόα μάς χαρίζει σελίδες βλάσφημου χιούμορ και πικρού στοχασμού υπό την καθοδήγηση του μεγάλου Πορτογάλου.
Ο 83χρονος Don DeLillo, ένας από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς της εποχής μας, γράφει σε μια παλιά Olympus γραφομηχανή του 1975. Χωρίς λοιπόν ο ίδιος να είναι εθισμένος στην τεχνολογία, γράφει για τις ματαιώσεις, τις αντιφάσεις και τη δυστοπία της σημερινής, βαθιά και ολοκληρωτικά εξαρτημένης από την τεχνολογία εποχής.
«Η σιωπή», ένα ολιγοσέλιδο έργο ανάμεσα στη νουβέλα και το μυθιστόρημα, κυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Gutenberg σε θαυμάσια μετάφραση της Ζωής Μπέλλα - Αρμάου, ταυτόχρονα με την Αμερική. Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου γράφτηκε ενώ η Νέα Υόρκη, όπου ζει ο συγγραφέας, είχε μπει σε lockdown, το βιβλίο όμως, προφητικό με τον τρόπο της λογοτεχνίας, άρχισε να γράφεται το 2018, πολύ πριν από τη σημερινή φρίκη της πανδημίας.
Ο DeLillo, με ανατρεπτική ματιά πάντα, καίριος και κοφτερός, δίχως διάθεση διδακτισμού, μας μεταφέρει σε μια έρημη πόλη, σε μια έρημη χώρα και μια έρημη εποχή, όπου τα πάντα είναι σιωπή και ματαίωση. Το δυστοπικό μέλλον που «είδε» είναι ήδη εδώ.
«Για να γράψεις ένα μυθιστόρημα πρέπει ν’ αγαπάς, και για ν’ αγαπάς πρέπει να καταλαβαίνεις» διαβάζουμε στο «Ο σκύλος μου ο ηλίθιος» του Τζον Φάντε, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δώμα σε μετάφραση του Θάνου Σαμαρτζή. Με στακάτο, γρήγορο, κινηματογραφικό γράψιμο, που φέρνει στο μυαλό Κάρβερ και Μπουκόφσκι, αλλά με το δικό του ευδιάκριτο ύφος, πατώντας γερά πάνω στον αυτοσαρκασμό και τη σάτιρα, ο Φάντε γράφει μια απολαυστική νουβέλα για τη διαφορετικότητα και τη δυναστική εξουσιαστική εμμονή του ανέφικτου αμερικανικού ονείρου.
Ο Robert Penn Warren τιμάται το 1946 με το βραβείο Πούλιτζερ (έχει τιμηθεί άλλες δύο φορές για το ποιητικό του έργο, το 1958 και το 1959) για το μεγαλειώδες πολιτικό μυθιστόρημά του «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις σε εξαιρετική μετάφραση της Αθηνάς Δημητριάδου. Υποβλητική, μεστή, αριστουργηματική γραφή με θέμα τη διαφθορά και την τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, περιλαμβάνεται επαξίως στη λίστα με τα εκατό καλύτερα μυθιστορήματα της αγγλόφωνης πεζογραφίας.
«Άνδρας με κόκκινο μανδύα» λέγεται το νέο μυθιστόρημα ενός από τους κορυφαίους Βρετανούς συγγραφείς, του βραβευμένου με Booker Julian Barnes, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο με τη μεταφραστική φροντίδα της Κατερίνας Σχινά.
Ο Μπαρνς, καινοτόμος και ανατρεπτικός, αμφισβητώντας τη μορφή της συμβατικής βιογραφίας, όπως έκανε και άλλες φορές στο παρελθόν, μας μεταφέρει με μεγάλη παραστατικότητα στη λαμπερή, παρακμιακή, ταραγμένη παρισινή Μπελ Επόκ, αφηγούμενος με απαράμιλλο στυλ τη ζωή του Σαμιέλ Πότσι, ενός πρωτοπόρου γυναικολόγου και ενός ελεύθερου πνεύματος επίσης, με μια διαβόητα όμως περίπλοκη προσωπική ζωή.
Ο Χαβιέρ Θέρκας, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Ισπανούς συγγραφείς, στο νέο του μυθιστόρημα «Ο μονάρχης των σκιών», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση της Γεωργίας Ζακοπούλου, κάνει αυτό που γνωρίζει πολύ καλά: καταδύεται στο παρελθόν, στην ιστορία της πολύπαθης χώρας του, για να μπορέσει να εντοπίσει και να μιλήσει για τις πληγές του παρόντος. Η σκιά του παρελθόντος, με τη μορφή του θείου του Μανουέλ Μένα, ο οποίος πολέμησε με τον στρατό του Φράνκο, τον οδηγεί σε ένα βιβλίο βαθύ, εξομολογητικό, στοχαστικό, σπαρακτικό μέσα στην αγωνιώδη αναζήτησή του.
Με διεισδυτικό χιούμορ, πικρή ειρωνεία και ακόρεστη παρατηρητικότητα, ο Manuel Vilas στην «Ορδέσα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος, συμπλέκοντας αρμονικά τον πεζό με τον ποιητικό λόγο, γράφει ένα σπαρακτικά ειλικρινές μυθιστόρημα ποιητικής διατύπωσης για την απώλεια και το πένθος. Μεγάλη λογοτεχνία, στην απόλαυση της οποίας συντελεί η μαεστρική, υποδειγματικής ποιότητας, μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη.
Από τις εκδόσεις Αντίποδες κυκλοφορεί ο μικρός τόμος με τον τίτλο «Η βλάβη. Το τούνελ. Ο σκύλος» του σπουδαίου γερμανόφωνου Ελβετού Friedrich Dürrenmatt σε εξαιρετική μετάφραση του Γιάννη Καλλιφατίδη. Μια νουβέλα και δύο διηγήματα, τρία σύντομα πεζά δηλαδή, από την ευφυή, ατρόμητη πένα ενός από τα μεγάλα κεφάλαια της μεταπολεμικής γερμανόφωνης λογοτεχνίας. Όσο και να τον ανακαλύπτεις, πάντα κάτι σου ξεφεύγει. Ανεξάντλητος.
Το σπουδαίο μυθιστόρημα του Klaus Mann «Μεφίστο» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση Μαργαρίτας Ζαχαριάδου. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό πολιτικό βιβλίο που αναφέρεται στο θέατρο, παραλλάσσοντας τον μύθο του Φάουστ, μεταφέροντάς μας στα τελευταία χρόνια της δημοκρατίας της Βαϊμάρης και στα πρώτα χρόνια του ναζισμού. Αδυσώπητα ερωτήματα και ηθικά διλήμματα με όπλο τη σκληρή, αποκαλυπτική, ανένδοτη σάτιρα.
Το «Περί της εν ύπνω κομψότητος» του υποκόμη Ντε Λασκάνο Τέγκι εκδόθηκε στο Παρίσι το 1925 και, σύμφωνα με τη Μonde, «είναι ένα διαμάντι της αργεντινής λογοτεχνίας». Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Opera σε μετάφραση Αχιλλέα Κυριακίδη. Υποκόμης άνευ κομητείας, ο Λασκάνο Τέγκι θεωρείται πρόδρομος του Ζαν Ζενέ και ένας από τους παραγνωρισμένους «καταραμένους» -ένα καλά κρυμμένο μυστικό, θα λέγαμε- της σύγχρονης ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Αξίζει να τον ανακαλύψουμε.
Το αποτύπωμα που άφησε ο Thomas Bernhard στα ευρωπαϊκά γράμματα είναι ανεξίτηλο. Από τις εκδόσεις Κριτική κυκλοφορεί το έργο «Ρίττερ, Ντένε, Φος» σε εξαιρετική μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα.
Ο Μπέρνχαρντ δανείζεται στοιχεία από την οικογενειακή ιστορία του συμπατριώτη του φιλοσόφου Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν και του ανιψιού του Πολ και γράφει ένα έργο για την υποκρισία, τις αδηφάγες οικογενειακές σχέσεις, για τη βία και την απόρριψη, για μια κοινωνία που βουλιάζει στην παρακμή. Τολμηρός και ανηλεής, μη εγκαταλείποντας ούτε στιγμή την κοφτερή γλώσσα, η οποία είναι μία λογοτεχνική κατάσταση από μόνη της.
Η «Σώσα», ένα σύνθετο πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, μεταφρασμένο θαυμάσια από τον Μιχάλη Πάγκαλο, του βραβευμένου με Νόμπελ το 1978 Πολωνοεβραίου Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη.
Με τον Χίτλερ προ των πυλών, ο Σίνγκερ, με απαράμιλλη πρόζα, στιβαρό ύφος και σαγηνευτική ατμόσφαιρα, με την άνεση ενός γεννημένου αφηγητή, θέτει μια σειρά από ηθικά και μεταφυσικά ερωτήματα. Το βιβλίο, όπως και άλλα έργα του, είναι γραμμένο πρώτα στα γίντις, τη γλώσσα των Εβραίων Ασκενάζι της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, και από αυτά μεταφρασμένο αργότερα στα αγγλικά.
Η νουβέλα «Ανέμελη δυστυχία» του επίσης βραβευμένου με Νόμπελ το 2019 Αυστριακού Πέτερ Χάντκε, σε νέα μετάφραση από τον Σπύρο Μοσκόβου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εστία. Πρόκειται για ένα συνταρακτικό, πολύ προσωπικό κείμενο, με την αφήγηση να εναλλάσσεται από πρωτοπρόσωπη σε τριτοπρόσωπη και τον Χάντκε να συνθέτει βήμα - βήμα, με αποστασιοποιημένη ματιά που βρίθει αισθημάτων, την προσωπικότητα μιας σιωπηλής γυναίκας, της μητέρας του, η οποία αυτοκτόνησε το 1971, συνδέοντας αριστοτεχνικά το προσωπικό βίωμα με το γενικό και το συλλογικό.
Η Μπερναντίν Εβαρίστο, με μητέρα Αγγλίδα και πατέρα Νιγηριανό, είναι η πρώτη μαύρη γυναίκα που τιμήθηκε με το βραβείο Booker. Από τις εκδόσεις Gutenberg κυκλοφορεί το μυθιστόρημα «Κορίτσι, γυναίκα, άλλο» σε μετάφραση Ρένας Χατχούτ, ένα βιβλίο θρίαμβος της πολυφωνίας, της πολυπολιτισμικότητας, του δικαιώματος στη διαφορετικότητα, μια δυνατή αντιρατσιστική κραυγή.
Το ολιγοσέλιδο «Σιωπηλή σαν τον θάνατο» του Αμπδόν Ουμπίδια κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Carnivora σε μετάφραση της Ασπασίας Καμπύλη. Χρησιμοποιώντας ως πρόσχημα το νουάρ, ο Ουμπίδια, με μια σοκαριστικά γυμνή ευθύτητα, κοιτώντας κατάματα τις αντιφάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, έξω από στερεοτυπικές αγκυλώσεις, αλλά με απόλυτη πίστη στη λυτρωτική δύναμη της αγάπης, γράφει ένα βαθύ στοχαστικό κείμενο για τα όρια και τις διακλαδώσεις του Κακού. Και καθηλώνει.
Ένα έργο του αγαπητού στην Ελλάδα Τζόναθαν Κόου αποτελεί πάντοτε είδηση για το αναγνωστικό κοινό. Το νέο του μυθιστόρημα «Ο κύριος Γουάιλντερ κι εγώ» μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις σε προσεγμένη μετάφραση της Άλκηστις Τριμπέρη. Με συμμάχους του το ιδιότυπο χιούμορ και την ειρωνική ματιά, ο Κόου, εστιάζοντας στον μεγάλο σκηνοθέτη Μπίλι Γουάιλντερ, παλεύει με την έννοια του χρόνου εξυμνώντας ταυτοχρόνως τη σημασία της τέχνης.
