Η δίκη και η πρόσφατη καταδίκη των μελών της εγκληματικής οργάνωσης Χ.Α. πρόσφερε στους δημοκρατικούς πολίτες βαθιά ανακούφιση, ύστερα από αρκετά χρόνια ατιμωρησίας και ανασφάλειας. Τα πρακτικά της δίκης, μαζί με βιβλία όπως του Δημήτρη Ψαρρά Η μαύρη Βίβλος της Χ.Α. (εκδ. Πόλις) και του Θανάση Καμπαγιάννη Με τις μέλισσες ή με τους λύκους (εκδ. Αντίποδες) είναι πολύτιμα, για να επεξεργαστούμε μέσα μας και να συζητήσουμε δημόσια το τερατώδες που συνέβη δίπλα μας. Γιατί τα βιβλία αποτελούν εξ αντικειμένου για τον αναγνώστη ένα σύστημα Παιδείας, μια διανοητική επεξεργασία αναντικατάστατη στα εύκολα και τα δύσκολα, μια εμπειρία που κυοφορεί στάσεις ζωής.
Γι’ αυτό αξίζει να προσέξουμε ένα ακόμη σημαντικό βιβλίο, που κυκλοφόρησε πριν λίγες ημέρες σε τρίτη έκδοση. Το βιβλίο του Λιονέλ Ρισάρ, Ναζισμός και Κουλτούρα, σε ωραία μετάφραση της Λόυσκας Αβαγιανού από τις εκδόσεις Αστάρτη. Βιβλίο εξαιρετικό για το πολιτισμικό περιβάλλον που εξέθρεψε την κουλτούρα του ναζισμού. Για τις ελίτ και το ακαδημαϊκό περιβάλλον που έδωσε στήριξη και άλλοθι, για τις αρχές και το σύστημα κυριαρχίας του, τις απεχθείς πράξεις, τα γεγονότα, τα εγκλήματα και τους πρωταγωνιστές του. Κυρίως όμως, μια ανάλυση της κρυφής γοητείας του, των συμβόλων και των συνθημάτων του, της αισθητικής και της τέχνης του, των μεθόδων και των μηχανισμών μεταμφίεσής του, καθώς και της νομιμοποίησής του από θεσμικά κέντρα εξουσίας, στο όνομα του ωραίου και καλού, της νέας κανονικότητας, της ηθικής, της υπακοής και της τάξης.
Γιατί ο ναζισμός δεν ήταν μόνο φόβος και ωμή επιβολή, ήταν πριν απ’ αυτό η σαγήνη στο μυαλό εκατομμυρίων ανθρώπων, η ακτινοβολία σε επίπεδο ιδεολογικό και η ενσωμάτωση ιδεών και τρόπων σκέψης, νοοτροπίας και συμπεριφοράς στην καθημερινή ζωή. Ήταν η σταδιακή υποτίμηση της δημοκρατίας, που οδηγεί εντέλει στο μίσος εναντίον της, η λατρεία της δύναμης και της επιτυχίας με κάθε κόστος, η δυσανεξία στο διαφορετικό, η βολική κοινωνική άνοδος, η συναισθηματική αποξένωση από κάθε έννοια ανθρωπιάς και αλληλεγγύης.
Ο ναζισμός δημιούργησε κοινότητες με αφοσίωση και ζήλο για την καθαρότητα, την ανωτερότητα, την πειθαρχία. Ανασυγκρότησε συνειδήσεις, καλλιέργησε πεποιθήσεις, διαμόρφωσε μια πολιτισμική συνθήκη δημιουργίας νέων ταυτοτήτων και προσδοκιών για το μέλλον. Νομιμοποιούσε βήμα - βήμα στους νέους μια άλλη κοινωνία εκλεκτών, διαφορετική και πρότυπη, στο όνομα ενός καθαρού ριζοσπαστισμού. Μια κοινωνία που δεν χωρούσε τους αδύναμους, του ανάπηρους, τους Εβραίους, τους ομοφυλόφιλους, τους Τσιγγάνους, τους κομμουνιστές, τους δημοκράτες. Όλοι αυτοί οι ανεπιθύμητοι έπρεπε να απομονωθούν, να εξοντωθούν ως μη-άνθρωποι.
Το βιβλίο του Ρισάρ είναι σημαντικό γιατί δεν περιορίζεται στη λογοκρισία, τις παρελάσεις και τη γνωστή τετραγωνισμένη στρατοκρατική εικόνα. Εισέρχεται στους πόρους της καθημερινής ζωής, στα σχολεία, στα κινήματα νεολαίας και φοιτητών, στα γυμναστήρια, στις ορχήστρες, στον κινηματογράφο, στα βιβλία, στα ΜΜΕ, στο γούστο και τη μόδα, στις εκθέσεις εικαστικών, στα περιοδικά, εκεί που οι άνθρωποι κάνουν τις προσωπικές τους επιλογές παίρνοντας βαθιά ανάσα. Εκεί, σ’ αυτό το περιβάλλον, ο ναζισμός διοχέτευε το δηλητήριο του μίσους και της καταστροφής συνειδήσεων, διαποτίζοντας με διαστροφή όλες τις φαινομενικά «κανονικές» αντιλήψεις των ανθρώπων και προκαλώντας αξεπέραστα τραύματα στην ευρωπαϊκή κουλτούρα. Το βιβλίο αυτό αξίζει να διαβαστεί, να συζητηθεί, να γίνει μέρος μιας πολύτιμης βιβλιοθήκης, όπου μαζί με άλλα θα φωτίζει την επικίνδυνη κουλτούρα του ναζισμού, που με άλλες μορφές συνεχίζει να θρέφει υπογείως απολυταρχικές και αντιδημοκρατικές ιδέες και πολιτισμικές πρακτικές.
info:
Λιονέλ Ρισάρ
Ναζισμός και Κουλτούρα
Μετ. Λόυσκα Αβαγιανού
Εκδόσεις Αστάρτη, 2020
* Η Μυρσίνη Ζορμπά είναι πρ. υπουργός Πολιτισμού
