«Η θέση των γυναικών στον οπτικοακουστικό χώρο δεν είναι ούτε κατά διάνοια ισότιμη και σχετίζεται τόσο με το θεσμικό πλαίσιο όσο και με τις πρακτικές και ιδεολογικές προκαταλήψεις ανθρώπων και κοινωνικού πλαισίου. Μια οποιαδήποτε γυναίκα επαγγελματίας έχει να αντιμετωπίσει σειρά από δυσκολίες ευρύτερα και λόγω της θέσης της» υπογραμμίζει η θεωρητικός του κινηματογράφου και κινηματογραφίστρια Ρέα Βαλντέν, πρόεδρος του WIFT GR (Women in Film and Television Greece), ελληνικού τμήματος του παγκόσμιου δικτύου WIFTI (Women in Film and Television International), που διοργανώνει το 4ο Φεστιβάλ WIFT GR «50/50 Ισότητα και στον κινηματογράφο» από 25 έως και 29 Νοεμβρίου μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας της Ταινιοθήκης της Ελλάδος.
Το φεστιβάλ, που έχει ελεύθερη πρόσβαση για το κοινό, είναι αφιερωμένο στην προσπάθεια εξάλειψης της βίας κατά των γυναικών. «Και θα επιχειρήσει την ενδυνάμωση της γυναικείας παρουσίας και ματιάς στον κινηματογράφο και την κοινωνία», όπως διευκρινίζει η κ. Βαλντέν, τονίζοντας πως «σύμφωνα με τις στατιστικές, σε κανέναν τομέα, πόσο μάλλον στον κινηματογράφο, αλλά και σε καμία χώρα του κόσμου, δεν έχει επιτευχθεί η ισότητα. Ούτε καν στις χώρες που πρωτοπορούν σε αυτά τα ζητήματα, όπως οι σκανδιναβικές».
«Το πρόβλημα της ισότητας», μας λέει η Ρ. Βαλντέν, «καταγράφεται σε νούμερα και σε όλα τα είδη της κινηματογραφίας, από τα πιο mainstream έως τα πλέον εναλλακτικά και από ταινίες ευρωπαϊκές έως blockbusters αμερικάνικες» και προσθέτει: “Όπως ειπώθηκε και σε εκδήλωση του Women Make Movies (WMM), σκηνοθέτριες εμποδίζονται ακόμα και στο Χόλιγουντ να κάνουν εκ νέου ταινία μετά τις πρώτες τους επιτυχίες”.
Η Ρ. Βαλντέν κάνει γνωστό επίσης πως στις αποφοιτήσεις των κινηματογραφικών σχολών τα κορίτσια είναι περισσότερα από τα αγόρια, ωστόσο στην παραγωγή της πρώτης ταινίας τους φτάνουν λιγότερες και στη μεγάλου μήκους ακόμα πιο λίγες.
«Υποστηρίζουμε την ποσόστωση φύλου σε όλα τα όργανα λήψης αποφάσεων, όπως ορίζεται και από τον πρόσφατο νόμο για την ουσιαστική ισότητα των φύλων. Άλλωστε, ως WIFT GR, συμμετείχαμε στον διάλογο για τη σύνταξή του το 2018. Η ποσόστωση στις επιτροπές χρηματοδότησης, π.χ., έχει άμεση επίδραση στις ευκαιρίες που υπάρχουν για τις γυναίκες, όχι μόνο στο τελικό αποτέλεσμα των αποφάσεων, αλλά ακόμα και στο κουράγιο που βρίσκουν για να κάνουν αίτηση. Το πιο επιτυχές παράδειγμα είναι το σουηδικό κέντρο κινηματογράφου με απόλυτη ισορροπία των φύλων στις παραγωγές».
Το παγκόσμιο και το ελληνικό δίκτυο
Θεωρητικός κινηματογράφου και κινηματογραφίστρια, αρχιτέκτων - μηχανικός και διδάκτωρ φιλοσοφίας στη γνωσιοθεωρία και σημειωτική, η Ρέα Βαλντέν διδάσκει στο Τμήμα Ψηφιακών Τεχνών και Κινηματογράφου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, ενώ πάνω από 15 χρόνια ερευνά κινηματογραφικά ζητήματα με επίκεντρο τον πρωτοποριακό και πειραματικό κινηματογράφο αλλά και την οπτικοακουστική εκπαίδευση.
«Και οι δυο αυτοί άξονες συμβάλλουν στην αλλαγή του τρόπου που βλέπουμε, έχοντας μια πολιτική διάσταση. Ο επιστημονικός ακτιβισμός μου είναι στον τομέα της οπτικοακουστικής εκπαίδευσης, που νομίζω ότι θα έπρεπε να απευθύνεται σε όλον τον πληθυσμό μιας χώρας. Θεωρώ ότι θα έπρεπε να είναι δικαίωμα. Και η οπτικοακουστική γλώσσα θα έπρεπε να διδάσκεται όπως η γλώσσα των λέξεων» υπογραμμίζει.
Η Ρ. Βαλντέν είναι πρόεδρος του WIFT GR (Women in Film and Television Greece), ελληνικού τμήματος του παγκόσμιου δικτύου WIFTI (Women in Film and Television International), που ξεκίνησε το 1973 στο Λος Άντζελες και σήμερα περιλαμβάνει σαράντα τοπικά παραρτήματα παγκοσμίως και κάποιες δεκάδες χιλιάδες μέλη.
«Το ελληνικό παράρτημα είναι πολύ νέο, καθώς ξεκίνησε να λειτουργεί το 2016 με μέλη γυναίκες πίσω και μπροστά από την κάμερα, περιλαμβάνοντας όλα τα επαγγέλματα του οπτικοακουστικού χώρου, αλλά και πολλές ειδικότητες γύρω από αυτόν. Σκοπός του σωματείου είναι η δημιουργία ίσων ευκαιριών για τις γυναίκες που δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στο χώρο, αλλά και η παρέμβαση σε κοινωνικό επίπεδο» επισημαίνει και προσδιορίζει τους άξονες δράσης του WIFT GR. Όπως εξηγεί, έχουν γίνει ήδη κινήσεις που αφορούν το θεσμικό πλαίσιο, μεταξύ των οποίων ποσοστώσεις φύλου στις θέσεις λήψης αποφάσεων κ.ά.
«Υπάρχει άξονας δράσης για τη συνειδητοποίηση και εκπαίδευση του κοινού για ζητήματα φύλου και της οπτικοακουστικής τους έκφρασης μέσω φεστιβάλ, εκδηλώσεων, συζητήσεων, αλλά και παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού, σποτάκια κ.λπ. Επίσης η εισαγωγή της οπτικοακουστικής εκπαίδευσης και των θεμάτων φύλου στο σχολικό σύστημα.
Έτερος άξονας είναι η μνήμη, η έρευνα και η διάσωση του έργου των γυναικών στον κινηματογράφο και τέλος δράσεις που ωφελούν τα μέλη μας, παροχή πληροφοριών, συνεργασίες κ.ά. (...) Η πετυχημένη οργάνωση σειράς προβολών ταινιών από γυναίκες δημιουργούς και η συζήτηση που ακολουθεί με το κοινό. Είχαμε μια μηνιαία συνάντηση όπου παρουσιάζαμε τις ταινίες με έναν τρόπο που εστίαζε στην κινηματογραφική γραφή και ματιά, ενώ είχε θέματα έμφυλου ενδιαφέροντος. Έτσι εισάγαμε τόσο αυτό το στοιχείο, όσο και τη γνώση της κινηματογραφικής γλώσσας.
Την προβολή ακολουθούσαν πολύ ενδιαφέρουσες και συγκινητικές συζητήσεις, όπου ήταν αρκετοί εκείνοι που συνδύαζαν την προσωπική τους εμπειρία με αυτήν της ταινίας. Ήταν τόσο πολύ γεμάτες οι αίθουσες της Ταινιοθήκης, όπου υπήρχαν άνθρωποι που ήθελαν να μπούνε και δεν χωρούσαν.
Μια άλλη δράση μας είναι η απονομή του Βραβείου WIFT GR στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Το κριτήριο του βραβείου αφορά γυναίκα σκηνοθέτρια που να έχει μια ιδιαίτερη ματιά. Δεν επικεντρώνουμε στη θεματική σαν να εξαντλείται εκεί όλο το ζήτημα. Ο κινηματογράφος είναι κάτι περισσότερο από απλή αναπαράσταση. Είναι τρόπος εισόδου στον κόσμο, τρόπος βλέμματος».
Το φεστιβάλ «50/50»
Το φεστιβάλ «50/50» ξεκίνησε ως ιδέα το 2016 από τη Γενική Γραμματεία Ισότητας σε συνεργασία με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος και το WIFT GR. Το 2017 πραγματοποιείται το πρώτο φεστιβάλ, ακολουθεί τον επόμενο χρόνο το δεύτερο και το 2019 γίνονται δυο διοργανώσεις, μια στη Θεσσαλονίκη με το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου και μια στην Αθήνα με την Ταινιοθήκη. Φέτος είναι η τέταρτη φορά και, λόγω της πανδημίας, πρώτη φορά το φεστιβάλ διεξάγεται διαδικτυακά.
«Οι επιλογές των ταινιών περιλάμβαναν κυρίως δημιουργίες γυναικών, καθώς αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να ανατρέψουμε την κυρίαρχη συνθήκη σύμφωνα με την οποία αυτές που προωθούνται περισσότερο είναι οι ταινίες ανδρών δημιουργών. Ένα άλλο ζήτημα είναι η ματιά, ο τρόπος μιας ανατρεπτικής προσέγγισης των θεμάτων που μας ενδιαφέρει ειδικά για τα ζητήματα φύλου. Μια τρίτη προϋπόθεση αφορά την ίδια τη θεματική όπου τίθενται έμφυλα ερωτήματα με έναν μη στερεοτυπικό τρόπο.
Τα ζητήματα της έμφυλης βίας, που επίσης μας απασχολούν ως δίκτυο, αναφορικά με την Ελλάδα, διασταυρώνοντας διαφορετικές πηγές, επιστημονικές και εμπειρικές. Η διαδικασία συλλογής στοιχείων είναι από τα πράματα που πρέπει να θεωρηθούν σημαντική κατεύθυνση βελτίωσης των συνθηκών».
Η Ρ. Βαλντέν σημειώνει πως τα μέλη του WIFT GR έχουν βιώσει και ακούσει πολλές προσωπικές ιστορίες. «Όσο κι αν έχουν βελτιωθεί πολύ τα πράγματα, έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε ακόμα, από τη διαδικασία χρηματοδότησης μιας ταινίας που αντιμετωπίζει μια σειρά από εμπόδια έως τις συνθήκες εργασίας, τη ζωή των γυναικών και πόσο τους επιτρέπει ή τις εμποδίζει να ακολουθήσουν μια καριέρα».
Το φεστιβάλ περιλαμβάνει ταινίες που προάγουν την ποικιλία, από εναλλακτικές και mainstream, τεκμηρίωσης και μυθοπλασίας, μικρού και μεγάλου μήκους, ακόμα και animation.
«Θέλουμε η ποικιλία του ύφους και του τρόπου να καταδεικνύει ότι δεν υπάρχει ένας κινηματογράφος των γυναικών. Είναι κάτι ποικίλο, περίπλοκο, πολυεπίπεδο, αλλά συγχρόνως διαφορετικό. Αυτός είναι ο άξονας της διοργάνωσης. Το φετινό τέταρτο φεστιβάλ είναι αφιερωμένο στην εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών γιατί θεωρούμε ότι είναι ένα φλέγον ζήτημα αυτή τη στιγμή.
Με ενδιαφέρει το σπάσιμο της στερεοτυπικής οπτικής γενικά και ειδικά στο φύλο. Μια συνεισφορά ενάντια στη βία που δέχονται οι γυναίκες δεν είναι μόνο να μιλήσουμε για το γεγονός, που μένει σε μεγάλο βαθμό κρυφό, αλλά να ενδυναμώσουμε και την παρουσία των ίδιων των γυναικών σαν πολύπλοκα και πολυεπίπεδα όντα που υπάρχουν στις κοινωνίες, δρουν και δημιουργούν».
Διαδικτυακό στρογγυλό τραπέζι
Το πρόγραμμα του φεστιβάλ περιλαμβάνει από μεγάλου και μικρού μήκους, έως πειραματικές και animation.
«Στις μεγάλου μήκους προσπαθήσαμε πολύ συνειδητά να δείξουμε ότι το ζήτημα της έμφυλης βίας ξεπερνά γεωγραφικά, ταξικά και πολιτισμικά όρια. Από τις μυθοπλασίες μας, μία διαδραματίζεται στην Ισπανία, άλλη περιγράφει την πορεία γυναίκας που έρχεται από την Αφρική στην Ευρώπη και μια τρίτη είναι η ιστορία μιας Ασιάτισσας μετανάστριας, Ευρωπαίας πολίτη. Τα δυο μεγάλα ντοκιμαντέρ, ένα από τις ΗΠΑ και το άλλο από τον Καναδά, αφορούν πολύ πιο στοχευμένα το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας».
Θα προβληθούν 5 μεγάλου και 14 μικρού μήκους ταινίες, ελληνικές και διεθνείς, μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης. Πρόκειται για τις μεγάλου μήκους «Τι θα πει ο κόσμος» της Iram Haq, «Το λουλούδι της ερήμου» της Sherry Hormann, «Μέσα από τα μάτια σου» της Icíar Bollaín και τα ντοκιμαντέρ «A better man» της Attiya Khan και του Lawrence Jackman και «Private Violence» της Cynthia Hill.
Στις μικρού μήκους ταινίες θα προβληθούν οι «Testing Greta» της Abbie Lucas, «Listen» του Hamy Ramezan και της Rungano Nyoni, το πειραματικό «What’s the damage» της Heather Phillipson, «Το τέλος του πόνου» (Μια πρόταση) της Ζακλίν Λέντζου, το «Goads» της Ίριδας Μπαγλανέα, το «Bella» της Θέλγιας Πετράκη, το «37 Ημέρες» της Νικολέτας Λεούση, το «This is right; Zak life and after» της Γεύης Δημητροπούλου και το ερευνητικό «Αόρατο θέατρο ως μέσο διερεύνησης της έμφυλης βίας - ένα κοινωνικό πείραμα» της Νικολέτας Ινδοπούλου.
Πρεμιέρα θα κάνουν τρεις μικρές ταινίες τεκμηρίωσης από το Global Girl Media και το βασισμένο σε ένα πραγματικό γεγονός animation «CoronaViolence» της Αλεξίας Τσούνη από το Σωματείο Γυναικείων Δικαιωμάτων «Το Μωβ». Ενώ θα προβληθεί και η «Επόμενη μέρα» του Δημήτρη Χριστοδούλου και της Ελένης Κόντη ως πρόταση από το Διεθνές Φεστιβάλ Πελοποννήσου «Γέφυρες».
Η διοργάνωση θα κορυφωθεί το Σάββατο 28 Νοεμβρίου στις 7 μ.μ. με ένα διαδικτυακό στρογγυλό τραπέζι για την «Εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών», στο οποίο θα μετέχουν η Αθηνά Αθανασίου, καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο, η κινηματογραφίστρια Κάρμεν Ζωγράφου, η πρόεδρος του Δ.Σ. της Ταινιοθήκης της Ελλάδος Μαρία Κομνηνού, η αρχιτέκτων Αναστασία - Σάσα Λαδά, η κοινωνική ανθρωπολόγος Ντιάνα Μάνεση, η σύμβουλος κοινωνικής στήριξης Χριστίνα Παπαδημητρίου και η Αλεξία Τσούνη, ιδρυτικό μέλος του Σωματείου Γυναικείων Δικαιωμάτων «Το Μωβ». Τη συζήτηση θα διευθύνει η Ρέα Βαλντέν.
