Στον καιρό της πανδημίας ο Στέλιος Μάινας βιώνει το δράμα του κλάδου του αλλά και την αισιοδοξία να ταξιδέψει στα βαθιά νερά του Βοσπόρου. Συμμετέχοντας στην παράσταση Κάποτε στον Βόσπορο του Άκη Δήμου για την ταραγμένη εποχή από την παραμονή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τα Σεπτεμβριανά του '55 με τον διωγμό του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης, μπορεί να μην είναι σίγουρος αν πραγματικά θα γίνει η πρεμιέρα της παράστασης, ωστόσο μιλάει για όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο του πολιτισμού, για τον πολιτισμό της Πόλης, για τη σημερινή Ευρώπη, για το όραμα στους καλλιτέχνες και τους πολιτικούς, για το μαύρο χρήμα των καλλιτεχνών αλλά και την παρέμβαση Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη στον πρωθυπουργό. Τοποθετείται με νηφαλιότητα και αυστηρότητα. Όχι στη δωρεάν εργασία των καλλιτεχνών, λέει εμφατικά. Όσο για το μαύρο χρήμα, απαντάει με νόημα: Οι καλλιτέχνες δεν παίρνουμε καθόλου χρήμα.
Μέσα στη δίνη της πανδημίας ετοιμάζετε τη μουσικοθεατρική παράσταση Κάποτε στον Βόσπορο του Άκη Δήμου. Πιάνετε την αιχμή της επικαιρότητας, που είναι τα ελληνοτουρκικά. Σκόπιμα;
Έτυχε, διότι καιρό τώρα θέλαμε να ασχοληθούμε με τον Ελληνισμό της Πόλης. Παρεμπιπτόντως βρέθηκα στην Κωνστανινούπολη μαζί με τον Θωμά Κοροβίνη, τον Θοδωρή Γκόνη και τον Χρήστο Χατζηπαναγιώτη, πριν από δύο χρόνια, σε μια μεγάλη εκδήλωση του Ζωγράφειου, και εκεί ανακάλυψα τη δυναμική και την παρουσία του Ελληνισμού, παρά τη συρρίκνωσή του. Από τότε έψαχνα μια ευκαιρία καλλιτεχνικά να μιλήσουμε για τον Ελληνισμό της Πόλης. Προσωπικά μ' αυτό τον πολιτισμό με συνδέουν η Πολίτικη κουζίνα και η γειτονιά μου, ο Βύρωνας. Η αφετηρία του έργου ξεκίνησε από την παραγγελία που έγινε στον Άκη Δήμου από τον παραγωγό Μάρκο Τάγαρη και τη σκηνοθέτη Σοφία Σπυράτου, με αντικείμενο τα γεγονότα του '55 και τον διωγμό των Ελλήνων από την Πόλη. Έτσι κινητοποιηθήκαμε αρκετοί καλλιτέχνες στους οποίους απευθύνθηκε η σκηνοθέτρια, μεταξύ των οποίων ο Δάνης Κατρανίδης, ο Δημήτρης Πιατάς, ο Ιωάννης Παπαζήσης, η Ευαγγελία Μουμούρη, η Θεοφανία Παπαθωμά και πάρα πολλοί ακόμα συνάδελφοι, ενώ ο Νίκος Κυπουργός γράφει και ηχογραφεί τη μουσική στη Σύρο, ο Μανώλης Παντελιδάκης κάνει τα σκηνικά, ο Νίκος Σούλης τα βίντεο. Όταν καλλιεργούσαμε αυτή την ιδέα, δεν φανταζόμασταν την ένταση που ζούμε το τελευταίο διάστημα στο Αιγαίο με αποτέλεσμα την επικαιρότητα του εγχειρήματός μας.
Πρεμιέρα θα κάνει η παράστασή σας;
Καιρού και κορωνοϊού επιτρέποντος, προγραμματίζεται για το τέλος Οκτωβρίου. Εξάλλου η ενασχόληση των καλλιτεχνών αυτή τη στιγμή με τις παραγωγές δεν γίνεται μόνο για λόγους καλλιτεχνικής παρουσίας αλλά και γιατί βρισκόμαστε στο όριο της έσχατης επαγγελματικής και βιολογικής μας επιβίωσης. Και για να εξηγούμαι, είμαστε ο κλάδος που έχει πληγεί περισσότερο από όλους τους υπόλοιπους και που έχει μείνει χωρίς στήριξη περισσότερο από όλους τους υπόλοιπους. Το επίδομα των 800 ευρώ υπολογίζουμε ότι έχει καταβληθεί μόνο στο 25% των καλλιτεχνών και μάλιστα τη στιγμή που ο κλάδος μας από τη φύση του είναι καθαρά εποχιακός. Για παράδειγμα, ένας καλλιτέχνης για να συμπληρώσει τα ένσημα ενός επιδόματος ανεργίας με τη συνθήκη του ωρομισθίου που ισχύει κατά κανόνα για το θέατρο, εξαιρουμένων των κρατικών σκηνών, πρέπει να δουλεύει επί τρία συναπτά έτη.
Eντέλει αισιοδοξείτε ότι θα κάνετε πρεμιέρα στα τέλη Οκτωβρίου;
Όχι. Μετά την καλοκαιρινή ραστώνη, φοβάμαι ότι τα χειρότερα είναι μπροστά μας, τουλάχιστον τους επόμενους δύο μήνες. Εύχομαι να διαψευστώ.
Η πανδημία έβγαλε στην επιφάνεια παθογένειες του κλάδου σας και επιβάρυνε τις εργασιακές στρεβλώσεις. Πώς αντιμετωπίζεται αυτή η κατάσταση και στο μέσο μιας κρίσης που απειλεί σοβαρά την ύπαρξή σας;
Ο κορωνοϊός ήταν μια καλή ευκαιρία να αναμετρηθούμε οι καλλιτέχνες με την ύπαρξή μας. Και εδώ δίνεται μια δυνατότητα να αποκτήσουμε συλλογικότητα, δυναμική και αποτελεσματικότητα, όχι μόνο για μας αλλά κυρίως για τους νέους συναδέλφους. Πάνω απ' όλα πρέπει να θεσμοθετηθούν κανόνες και αυτοί οι κανόνες να γίνουν νόμος του κράτους. Κανόνας ένας, κάθετος και οριζόντιος, όχι στη δωρεάν εργασία των καλλιτεχνών.
Η πολιτεία στάθηκε στο ύψος αυτής της κρίσιμης περίστασης;
Η πολιτεία αντιδράει στη δική μας μακαριότητα, εγωπάθεια και αυτοαπομόνωση. Ωστόσο, όχι, η κυβέρνηση δεν στάθηκε στο ύψος αυτής της κρίσιμης περίστασης. Όμως καμία κυβέρνηση ώς τώρα δεν στάθηκε κοντά στους καλλιτέχνες, μάλλον όλοι μάς θεωρούσαν επιεικώς διακοσμητικούς ή χειροκροτητές. Ο πολιτισμός χρειάζεται πνευματικούς ανθρώπους που, δυστυχώς, λείπουν από το προσκήνιο της καλλιτεχνικής επικαιρότητας. Προσωπικά, μου λείπουν δύο υπουργοί, η Μελίνα Μερκούρη και ο Θάνος Μικρούτσικος. Είναι μεγάλη υπόθεση να έχεις όραμα και να μπορείς να το κάνεις πραγματικότητα. Η ύπαρξη των πνευματικών δικαιωμάτων των ηθοποιών, για παράδειγμα, είναι έμπνευση της Μελίνας και υλοποίηση του Θάνου. Έχουμε ανάγκη από οραματικούς πολιτικούς.
Έχουμε ανάγκη και από οραματικούς καλλιτέχνες;
Εννοείται, και γι' αυτό αγωνιζόμαστε για να δημιουργηθούν οι συνθήκες στις οποίες θα ανθίσουν οι οραματικοί καλλιτέχνες, και γι' αυτό εγώ επιμένω στην αναδιάρθρωση της καλλιτεχνικής παιδείας. Γιατί η παιδεία είναι η πηγή, είναι το αίτιο και το αιτιατό, είναι το αποτέλεσμα το οποίο θέλουμε. Στον πολιτισμό υπάρχει μεταχρονολογημένη επιταγή, που εξαργυρώνεται στις επόμενες γενιές. Με τρόμο διαπιστώνει η γενιά μας την ένδεια παιδείας και πνευματικής συγκρότησης ενός μεγάλου κομματιού της νεολαίας μας, που με παλιότερους όρους θα λέγαμε ότι αυτό είναι προϊόν για την αποσάθρωσή της. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι δεν χρειάστηκε καμία αρνητική προσπάθεια και από κανέναν, έγινε από μόνο του προϊόντος του χρόνου. Για τοποθετηθώ αυτοκριτικά, θα έλεγα ότι απέτυχα παταγωδώς να συμβάλω ώστε τα οράματα της γενιάς μου να γίνουν πραγματικότητα τώρα. Οράματα που εγκιβωτίζονται στο τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης, αδελφότητα, δικαιοσύνη, ελευθερία, και στα προτάγματα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, στον οποίο οφείλουμε και το μεταπολεμικό κοινωνικό όραμα της Ευρώπης. Αυτό απειλείται ξανά τώρα, για μια ακόμα φορά στην ευρωπαϊκή Ιστορία, με τη θεοποίηση του χρήματος, την επανεμφάνιση νεοναζιστικών μορφωμάτων, την άρνηση και την υπεκφυγή της ευρωπαϊκής κοινότητας να αντιμετωπίσει κατά πρόσωπο το προσφυγικό ζήτημα, το οποίο αναδεικνύεται πλέον σε πρώτιστο παγκόσμιο πρόβλημα. Μέσα λοιπόν σ' αυτή τη συνθήκη απαιτούνται οραματικοί καλλιτέχνες και οραματικοί πολιτικοί.
Στην περίπτωση που έχουμε επαρκή εκπροσώπηση και των δύο, σ' αυτή την κρίσιμη περίοδο της πανδημίας, ποιες είναι οι προτεραιότητες προκειμένου να στηριχτούν αποτελεσματικά οι άνθρωποι του πολιτισμού;
Επειδή είμαι άνθρωπος της δράσης και όχι της θεωρίας, και κατά συνέπεια οπαδός της αμοιβής της εργασίας και όχι της επιδοματικής πολιτικής, θα έλεγα ότι πρέπει να σταματήσει το μοντέλο αυτό που εφαρμόζεται τα τελευταία 40 χρόνια στην πολιτιστική διαχείριση. Πρέπει να επανεφεύρουμε τον εαυτό μας και να επανακινήσουμε την ύπαρξή μας, όχι πλέον από το μηδέν αλλά από το μείον. Διότι δεν είναι απλώς συνδικαλιστική διεκδίκηση η ύπαρξη συλλογικών συμβάσεων, το μεροκάματο και όχι η ωρομίσθια απασχόληση, η άδεια ασκήσεως επαγγέλματος και το μητρώο καλλιτεχνών.
Κάθε πέρσι και καλύτερα;
Όταν ήμουν στη δραματική σχολή, και αυτό δεν συνέβαινε μόνο στη Βεάκη που σπούδαζα εγώ, οι σκηνοθέτες παρακολουθούσαν τις εξετάσεις μας για να μας πάρουν επ' αμοιβή με τρίμηνη σύμβαση και πληρωμένες πρόβες, να εργαστούμε στα θέατρά τους. Ο Λευτέρης Βογιατζής, ο Μίνως Βολανάκης, ο Γιώργος Μιχαηλίδης, ο Σπύρος Βραχωρίτης από τις δραματικές σχολές αντλούσαν το δυναμικό τους. Εγώ, για παράδειγμα, όταν με φώναξε ο Διαγόρας Χρονόπουλος να συμμετέχω σε παράσταση του Θεσσαλικού Θεάτρου ενώ ήμουν φοιτητής, χρειάστηκα ειδική άδεια από το ΣΕΗ για να βρεθώ στη σκηνή. Μετά από 35 χρόνια στο επάγγελμα, συνειδητοποιώ πόσο λάθος ήταν η στάση μου στην κατάργηση της άδειας εξασκήσεως επαγγέλματος των ηθοποιών. Τώρα πλέον, βιώνοντας αυτό το χάος, καταλαβαίνουμε πόσο λανθασμένη ήταν η πληθωριστική λογική τού "η τέχνη δεν έχει όρια και δεσμά". Η τέχνη όντως δεν έχει όρια αλλά ο καλλιτέχνης είναι εργαζόμενος και επιβάλλεται να υπάρχουν κανόνες στην εργασία του.
Οι καλλιτέχνες παίρνετε μαύρο χρήμα;
Δεν παίρνουμε καθόλου χρήμα. Δουλεύουμε συνήθως με απλήρωτες πρόβες, με χαμηλότατος μισθούς ή ποσοστά, δηλαδή άμισθοι, κυρίως στα μικρά θέατρα, και ως επί το πλείστον ωρομίσθιοι. Οπότε για το κράτος είμαστε αόρατοι. Και για να συνεννοούμεθα, δεν αποδεικνύεται η επαγγελματική μας υπόσταση με ένα ονοματεπώνυμο σε μια αφίσα αλλά με την επαγγελματική μας παρουσία στους καταλόγους του ΙΚΑ, δηλαδή τα ένσημά μας.
Όλο αυτό που συνέβη με την παρέμβαση του Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη στον πρωθυπουργό πώς σας φάνηκε;
Ο Κ. Μαρκουλάκης είναι μια πολύ σοβαρή προσωπικότητα, με πολιτική θέση, με άποψη, με αντίλογο και με καθαρότητα προθέσεων. Αν έγινε η παρέμβασή του, καλώς έγινε και εγώ το ίδιο θα έκανα στη θέση του αν είχα τη υνατότητα να εκφράσω την άποψή μου στον πρωθυπουργό. Το θέμα είναι τι σχεδιάζει και τι υλοποιεί η κυβέρνηση. Η αντιμετώπιση της κυβέρνησης στην περίπτωση του κορωνοϊού, όπως και στις πρώτες αντιδράσεις για το κρίσιμο θέμα των ελληνοτουρκικών, σε μένα τουλάχιστον έδειξε τη βασική πολιτική συνθήκη, που λέγεται συνέπεια πράξης και λόγων. Σε ό,τι αφορά τους καλλιτέχνες και συγκεκριμένα τους ηθοποιούς από τους οποίους προέρχομαι, οφείλει να αναδιοργανώσει και τον τομέα του κινηματογράφου που απειλείται πανευρωπαϊκά και όχι μόνο από τη συγκυριακή ύπαρξη του κορωνοϊού. Μετά και τις τελευταίες εξελίξεις στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, είναι μια καλή ευκαιρία να αφήσουμε τους νέους κινηματογραφιστές να μας πουν πώς θέλουν να γίνει το ΕΚΚ,για το καλό και το δικό τους και του ίδιου του κινηματογράφου. Ο νέος ελληνικός κινηματογράφος ανήκει στους νέους δημιουργούς.
