Τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων θέτει η έκθεση διεθνούς ομάδας ερευνητών του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του ΟΗΕ για το Περιβάλλον και την Ανθρώπινη Ασφάλεια που δημοσιοποιήθηκε στις 9 Απριλίου. Γιατί ο πλανήτης συνεχίζει να βαδίζει προς την καταστροφή μολονότι εδώ και δεκαετίες οι επιστήμονες τεκμηριωμένα σημαίνουν συναγερμό; Γιατί η κατανάλωση ορυκτών καυσίμων συνεχίζει να σπάει το ένα ρεκόρ μετά το άλλο ενώ είναι γνωστό ότι πρόκειται για τη βασική αιτία της καταστροφικής υπερθέρμανσης του πλανήτη; «Η κοινωνία βρίσκεται σε σταυροδρόμι» λέει στην περιβαλλοντική ιστοσελίδα Inside Climate News ο καθηγητής Σεν Σιαομένγκ, διευθυντής του Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του ΟΗΕ, επισημαίνοντας ότι «εδώ και χρόνια οι επιστήμονες μας προειδοποιούν για τη ζημιά που κάνουμε στον πλανήτη μας και πώς μπορούμε να τη σταματήσουμε, αλλά δεν κάνουμε τίποτε, βλέπουμε την άβυσσο, ξέρουμε πώς να την αποφύγουμε και συνεχίζουμε την ίδια πορεία. Γιατί;». Η απάντηση δεν αφορά μόνο τον κλιματοσκεπτικισμό της κυβέρνησης Τραμπ στις ΗΠΑ. Έχει βαθύτερα αίτια.
Αυτά επιχειρεί να σκιαγραφήσει η έκθεση με τον εύγλωττο τίτλο «Γυρίζοντας νέα σελίδα», προτείνοντας παράλληλα λύσεις στη βάση της θεωρίας της «βαθιάς αλλαγής». Μιας ολιστικής δηλαδή προσέγγισης, που ενθαρρύνει κοινωνίες και πολίτες να προχωρήσουν στον επαναπροσδιορισμό της χρησιμότητας των μέχρι σήμερα αρχών και αξιών και στην αναζήτηση εκείνων των αλλαγών -πολιτικών, θεσμών- σε εθνικό και διεθνές επίπεδο που μπορούν να οδηγήσουν σε πραγματικό κοινωνικό και οικονομικό μετασχηματισμό. Η Ζίτα Σεμπεσβάρι, αναπληρώτρια διευθύντρια του Ινστιτούτου του ΟΗΕ που μετείχε στην ομάδα των ερευνητών, προειδοποιεί ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να οδηγήσει σε «δύσκολο έδαφος», ωστόσο «η αλλαγή μπορεί να είναι άβολη, αλλά το να πάμε πίσω δεν θα λύσει τις προκλήσεις ενός κόσμου που εξελίσσεται ταχύτατα». Η βασική θέση της έκθεσης είναι ότι οι κρίσεις στα ανθρώπινα, κλιματικά οικοσυστήματα της Γης επιβάλλουν την αναθεώρηση πολλών βασικών μέχρι σήμερα υποθέσεων και αξιών των κοινωνιών μας. «Ο επαναπροσδιορισμός των αξιών σημαίνει πρώτον, ότι κατανοούμε πως ο καταναλωτισμός προκαλεί ορισμένους κινδύνους, όπως ανισότητες, καταστροφή της φύσης, απορρίμματα, και δεύτερον, ότι δεν μας εξυπηρετεί πλέον» εξηγεί η Κάτλιν Έμπερλε, συνεργαζόμενη ερευνήτρια στο Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο του ΟΗΕ. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι πολλά από τα σημερινά προγράμματα βιώσιμης ανάπτυξης είναι επιφανειακά γιατί αποφεύγουν να πάνε στις ρίζες των προβλημάτων, π.χ., στον ατομικισμό και στον καταναλωτισμό, που, όπως παρατηρούν, οδηγούν στην περιβαλλοντική εκμετάλλευση. Επικεντρώνονται σε χρήσιμες μεν, μικρές δε αλλαγές εντός του συστήματος, ενώ απαιτείται η ριζική αλλαγή του. Για παράδειγμα, εξηγούν ότι η ανακύκλωση μπορεί να είναι χρήσιμη, δεν λύνει όμως το πρόβλημα της υπερπαραγωγής πλαστικών απορριμμάτων.
«Η φετινή έκδοση της έκθεσης προσπαθεί να συνεχίσει εκεί που σταματούσαν οι προηγούμενες, θέτοντας το κεντρικό ερώτημα που είναι στο μυαλό πολλών: πώς αλλάζουμε πορεία;» σημειώνουν οι ερευνητές του ΟΗΕ αναπτύσσοντας πέντε «θεμελιώδεις αλλαγές στις οποίες πρέπει πραγματικά να κάνουμε τη διαφορά». Προτείνουν, έτσι, τον «Επαναπροσδιορισμό των αποβλήτων σαν θησαυρό», την «Εναρμόνιση με τη φύση», την «Επανεξέταση της ευθύνης από το “εγώ” στο “εμείς”», τον «Ανασχεδιασμό του μέλλοντος από τα δευτερόλεπτα στους αιώνες» και τον «Επαναπροσδιορισμό της αξίας: από τον οικονομικό πλούτο στην υγεία του πλανήτη». Αυτή η έκθεση «δεν αφορά απλώς το πώς θα αποφύγουμε την καταστροφή αλλά το πώς θα απελευθερωθούμε από τη νοοτροπία να θέλουμε να αμβλύνουμε τη ζημιά» παρατηρεί η Ζ. Σεμπεσβάρι εξηγώντας: «Αυτοπεριοριζόμαστε όταν επικεντρωνόμαστε αποκλειστικά στην πρόληψη του χειρότερου αντί να παλεύουμε για το καλύτερο».
* Η Ρένα Δούρου είναι μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., υπεύθυνη για θέματα Διεθνών Σχέσεων, Εξωτερικής Πολιτικής, Ευρωπαϊκής Ενέργειας και Περιβάλλοντος, βουλεύτρια Β2 Δυτικής Αθήνας
