Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο και ο πόλεμος που μαίνεται ακόμη στην καρδιά της Ευρώπης έχουν σφραγίσει το 2022 και έχουν ανατρέψει τις παλιές βεβαιότητες στην εξωτερική πολιτική τόσο της Ε.Ε. -στον βαθμό που υπάρχει- όσο και των κρατών-μελών της, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Στη χώρα μας, ωστόσο, τη χρονιά που τελειώνει μέσα ενημέρωσης και πολιτικό σύστημα ασχοληθήκαμε περισσότερο με τη συνεχή ένταση με την Τουρκία -και την πιθανότητα να γίνει κάποιο θερμό «επεισόδιο»-, παρά με τις εξελίξεις στην Ουκρανία.
Για πολλούς λόγους.
Ενας λόγος είναι ότι οι Έλληνες δεν συμμερίζονται την εντυπωσιακή αλληλεγγύη των πολιτών της Ε.Ε. στην Ουκρανία. Τα στοιχεία του τελευταίου Ευρωβαρόμετρου δείχνουν ότι με τη στρατιωτική, οικονομική και ανθρωπιστική στήριξη προς την Ουκρανία, καθώς και με τις κυρώσεις κατά της ρωσικής κυβέρνησης, συμφωνεί το 46% των ερωτηθέντων στην Ελλάδα - το μικρότερο ποσοστό τους 27. Συγκριτικά, οι Σουηδοί και Φινλανδοί συμφωνούν σε ποσοστό 96%, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι στο 73%. Προφανώς, η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να στείλει από την πρώτη στιγμή όπλα στην Ουκρανία -και οι δηλώσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη ότι «είμαστε πάντα από τη σωστή πλευρά της Ιστορίας»- δεν έχει πείσει το πανελλήνιο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Οι προκλήσεις της εξωτερικής πολιτικής το 2023
Η επιθετική ρητορική…
Ενας δεύτερος λόγος είναι ότι η Τουρκία είναι ένας δύσκολος και προβληματικός γείτονας, που απειλεί, αμφισβητεί και προχωρεί σε τετελεσμένα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 2022 και με πολύ μικρά διαλείμματα κάποιος Τούρκος αξιωματούχος, ενίοτε και ο ίδιος ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έβγαινε να δηλώσει ότι «θα έρθουμε ένα βράδυ», «θα σας πετάξουμε στη θάλασσα», «δεν θα μείνει αναπάντητη η στρατιωτικοποίηση των (ελληνικών) νησιών» κ.λπ. Ειδικά από το καλοκαίρι και μετά, και όσο πλησιάζει το εκλογικό έτος 2023 στην Τουρκία, η επιθετική ρητορική του Ερντογάν έγινε καθημερινότητα, ώστε να ελλοχεύει ο κίνδυνος να αναγκαστεί να κάνει τις απειλές του πράξη -π.χ., επιχειρώντας μια απόβαση σε κάποια βραχονησίδα- για να μην κατηγορηθεί τόσο από το εκλογικό του ακροατήριο όσο και από την κεμαλική αντιπολίτευση ότι είναι μόνο λόγια.
…και τα τετελεσμένα
Πέρα από τα λόγια, η τουρκική διπλωματία κάνει και κινήσεις οι οποίες δημιουργούν τετελεσμένα στην περιοχή. Τον Οκτώβριο η τουρκική κυβέρνηση υπέγραψε με την κυβέρνηση της Τρίπολης ένα μνημόνιο κατανόησης με σκοπό την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων «σε ξηρά και θάλασσα» στις περιοχές του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου που είχε υπογραφεί το 2019. Η ελληνική διπλωματία αντέδρασε αμέσως και ζήτησε από τους συμμάχους να πουν ότι κι αυτό το μνημόνιο είναι παράνομο - πράγματι, η κυβέρνηση της Τρίπολης είναι μεταβατική και δεν δικαιούται να υπογράφει συμφωνίες που δεσμεύουν μακροπρόθεσμα τη χώρα. Ωστόσο, όσο δεν υπάρχει μια συνολική συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα και για την εκμετάλλευση των όποιων υδρογονανθράκων στην περιοχή, η κάθε παράνομη συμφωνία αλλά και η κάθε μονομερής ανακήρυξη συνόρων μπλοκάρει την άλλη.
Αυτή τη στιγμή έχουμε το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, τη -συμβατή με το Διεθνές Δίκαιο- συμφωνία Ελλάδας-Αιγύπτου για την ΑΟΖ και τη μονομερή ανακήρυξη των δυτικών θαλάσσιων συνόρων από την Αίγυπτο μέσω διατάγματος που υπέγραψε ο Πρόεδρος Σίσι. Ο Νίκος Δένδιας έσπευσε να εκφράσει δημόσια τη χαρά του γι’ αυτό το Προεδρικό Διάταγμα, ξεπερνώντας το γεγονός ότι ήταν μια μονομερής κίνηση, επειδή αυτή μπαίνει σφήνα στο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Άλλωστε, έχει αποφασίσει ότι ποντάρει στο αιγυπτιακό άλογο - όπως το 2019, μετά το τουρκολιβυκό μνημόνιο, είχε αποφασίσει να ποντάρει στον λεγόμενο στρατάρχη Χάφταρ στη Λιβύη. Και ίσως η πιο εντυπωσιακή -και μακράν η πιο αντιδιπλωματική- κίνηση που έκανε το 2022 ήταν να αρνηθεί να χαιρετίσει τη Λίβυα ομόλογό του στο αεροδρόμιο της Τρίπολης.
Επιπλέον, εδώ και μήνες η τουρκική πλευρά ξεδιπλώνει συστηματικά την επιχειρηματολογία της για το καθεστώς των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου - και την υποχρέωση να μείνουν αποστρατιωτικοποιημένα. Στη διεθνή κοινή γνώμη εμφανίζεται… θεσμική και επικαλείται τις διεθνείς συνθήκες, την ίδια ώρα που αμφισβητεί την κυριαρχία των ελληνικών νησιών απολύτως αντιθεσμικά. Ευθύνη τής ελληνικής κυβέρνησης είναι να αποδομήσει επιτυχώς την τουρκική επιχειρηματολογία στα αυτιά της διεθνούς κοινότητας. Όχι να πουλάει αυτοπεποίθηση και μεγαλείο στο εσωτερικό.
Το μεροκάματο των αναλυτών…
Ενας τρίτος λόγος είναι ότι το θέμα της Τουρκίας «πουλάει». Αυτό πιστεύουν τα μέσα ενημέρωσης στην Ελλάδα, κυρίως τα κανάλια, που φροντίζουν να γεμίζουν εκπομπές ολόκληρες με αναλύσεις -ενίοτε εντός εισαγωγικών- για το τι σκέφτεται ο Ερντογάν, ποιος είναι ο συσχετισμός δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο και πόσο θα σταθούν στο πλάι της Ελλάδας οι Αμερικανοί. Αν είχε κάποιος την υπομονή να παρακολουθεί κάθε μέρα τις εκπομπές αυτές, θα διαπίστωνε ότι πολύ λίγες εξελίξεις υπήρξαν στα ελληνοτουρκικά το 2022. Μία από αυτές τις λίγες είναι η πολύ πρόσφατη συνάντηση της διευθύντριας του διπλωματικού γραφείου του πρωθυπουργού Άννας-Μαρίας Μπούρα με τον εκπρόσωπο του Τούρκου Προέδρου Ιμπραχίμ Καλίν παρουσία του Γενς Πλέτνερ, διπλωματικού συμβούλου του Γερμανού καγκελάριου. Η συνάντηση έγινε στις Βρυξέλλες, κρατήθηκε για μερικές μέρες μυστική και σε πρώτη ανάγνωση είναι ένα θετικό γεγονός, αφού σημαίνει ότι έχει ανοίξει και πάλι ένας δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωρών στο κορυφαίο επίπεδο μετά το «Μητσοτάκης γιοκ» του Ερντογάν.
…και η προεκλογική εργαλειοποίηση
Ενας τέταρτος λόγος για την υπερπροβολή των ελληνοτουρκικών είναι ότι βολεύει τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Ενδεχομένως κάποια στιγμή ο Μητσοτάκης να ήθελε διάλογο με την Τουρκία, πριν του κόψουν τη φόρα οι προκάτοχοί του Καραμανλής και Σαμαράς, αλλά και ο Δένδιας. Όλο το 2022, ωστόσο, βλέπαμε έναν Μητσοτάκη να… αξιοποιεί την ένταση στα ελληνοτουρκικά για να συκοφαντεί ως εθνοπροδότες τους πολιτικούς αντιπάλους του καθώς και όλους όσοι του ασκούν κριτική για οτιδήποτε. Και να είναι πανευτυχής όσο η ένταση παραμένει ελεγχόμενη, οι τηλεοράσεις ασχολούνται συνεχώς με τις -αληθινές ή μη- τουρκικές προκλήσεις και οι αναλυτές -εντός και εκτός εισαγωγικών- τον λιβανίζουν επειδή «έχει θωρακίσει τη χώρα».
