Σε δύσκολους καιρούς (λίγο μετά την απαράδεκτη ενέργεια του κράτους Ερντογάν να απαγορεύσει την είσοδο του περιφερειάρχη Μακεδονίας Τζιτζικώστα κατά τη διάρκεια Ευρωπαϊκού Συνεδρίου στη Σμύρνη), πραγματοποιήθηκε (10-11 Νοεμβρίου 2022) το σημαντικό Συμπόσιο για την Ειρήνη που διοργάνωσαν ο Δήμος Σμύρνης και η Ένωση για την Ειρήνη και Επικοινωνία στο Αιγαίο, με πρόεδρο τον τέως δήμαρχο Τσανκάγια Άγκυρας Bulent Tanik, το οποίο έκλεισε με την ανάγνωση της -πολύ σημαντικής για τη «διπλωματία των δήμων»- Κοινής Διακήρυξης για την Ειρήνη και Συνεργασία, που συνυπέγραψαν ο δήμαρχος Σμύρνης Mustafa Tunk Soyer και οι δήμαρχοι -πόλεων με μικρασιατικές ρίζες- Βύρωνα Γρηγόρης Κατωπόδης και Καισαριανής Χρήστος Βοσκόπουλος.
Η επίσκεψη στα μικρασιατικά παράλια έχει πάντα γλυκόπικρη γεύση. Η πολιτική των κρατών συχνά είναι αντίθετη με το βαθύτερο λαϊκό συναίσθημα, που συνήθως παρασύρεται από τα ΜΜΕ σε φανατισμούς. Παρά τα ανησυχητικά φιλοπόλεμα δημοσιεύματα και τη δυσμενή οικονομική συγκυρία, στο πρωινό του ξενοδοχείου συναντήσαμε πολλούς Έλληνες που συνεχίζουν να επισκέπτονται την περιοχή και συζητούσαν μόνο για τα μαγαζιά με τα φθηνότερα επώνυμα ρούχα.
Τα εκατέρωθεν στερεότυπα
Φοβάμαι ότι πλειονότητα και στις δύο χώρες παραμένουν οι άνθρωποι που, παρασυρμένοι από την κρατική προπαγάνδα, αναπαράγουν τα εκατέρωθεν στερεότυπα. Είναι οι ίδιοι που στις τραγικές στιγμές (σεισμοί 1999) πρόθυμα επιδεικνύουν αλληλεγγύη, που ταυτίζονται με τα τουρκικά σίριαλ στην τηλεόραση, αλλά εύκολα επιστρέφουν στις ασπρόμαυρες επιλογές. Η σημαντικότερη όμως κατηγορία είναι οι άνθρωποι που κουβαλούν προσωπικές πονεμένες ιστορίες από τον ξεριζωμό και την προσφυγιά της Μικρασιατικής Καταστροφής. Το ταξίδι στην Τουρκία γι’ αυτούς είναι προσκύνημα και χαίρονται όταν συναντούν Τούρκους, που ακόμη και μετά από τόσα χρόνια νοσταλγούν την αδελφικότητα των χωριών τους και το φαγητό που αντάλλασσαν οι γιαγιάδες τους με τις Ελληνίδες, είτε το άκουσμα κρητικής ντοπιολαλιάς σε ελληνικά από απογόνους Τουρκοκρητικών, που αναγκαστικά μετανάστευσαν στην Τουρκία μετά την υπογραφή της συμφωνίας για ανταλλαγή πληθυσμών.
Η σημερινή Σμύρνη έχει αναπτυχθεί σε δυτικού τύπου μεγαλούπολη, που όμως νοσταλγεί τον διεθνισμό της Σμύρνης πριν από την καταστροφή. Η πρόξενος της Ελλάδας στη Σμύρνη Δέσποινα Μπαλκίζα μάς ενημέρωσε ότι, δυστυχώς, στη μητρόπολη των 6 εκατομμυρίων κατοίκων δεν κατοικούν πάνω από 40 Έλληνες και είναι ευτύχημα ότι παραμένει έδρα Επισκοπής. Οι Τούρκοι, σε αντίθεση με την τουριστική Ελλάδα, δεν καταλαβαίνουν αγγλικά, ούτε καν οι υπάλληλοι στα αεροδρόμια. Ευκολότερα συναντάς κάποιον που ξέρει ελληνικά είτε λόγω της γειτνίασης με τα νησιά είτε επειδή είναι Βαλκάνιος μετανάστης που πέρασε από Ελλάδα.
Η 10η Νοεμβρίου είναι εθνική εορτή (επέτειος θανάτου του Ατατούρκ) και στις 9 το πρωί, περπατώντας στην πολύβουη πόλη, είδαμε τους ανθρώπους να στέκονται έξω από κτήρια που στεγάζουν υπηρεσίες και ξαφνικά κάποια αυτοκίνητα σφύριξαν και τα πάντα ακινητοποιήθηκαν. Οι οδηγοί έξω από τα Ι.Χ. και οι πεζοί στέκονταν σε στάση προσοχής για ενός λεπτού σιγή στη μνήμη του ιδρυτή του νέου τουρκικού κράτους μέσα από τις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αναρωτιόμαστε αν στην Ελλάδα υπάρχει κάποιος ηγέτης που θα προκαλούσε τόσο ομόθυμη εκδήλωση δημόσιου σεβασμού, αν και οι φίλοι μας στην Τουρκία είπαν ότι το βρίσκουν εθνικιστικό και μιλιταριστικό (όπως κάποιοι σε μας θεωρούν τις παρελάσεις). Όπως σε εμάς υπήρχε σημαιοστολισμός σε αρκετά σπίτια και μαγαζιά. Το ενδιαφέρον είναι ότι άλλα είχαν σημαίες κανονικές και άλλα είχαν τη φωτογραφία του Ατατούρκ. Όπως μας εξήγησαν, η δεύτερη επιλογή δείχνει ότι ο κάτοχος είναι υπέρ της κοσμικής Τουρκίας και κατά του ισλαμιστικού αυτοκρατορικού κράτους που ενσαρκώνει ο Ερντογάν.
Στο πλαίσιο του Συμποσίου είχαμε την ευκαιρία να επισκεφθούμε το Δημοτικό Μουσείο Μνήμης της Καταστροφής και να συναντηθούμε με εκπροσώπους απογόνων Τούρκων που είχαν μεταναστεύσει τότε από την Ελλάδα. Ο Δήμος Σμύρνης προωθεί την πολυπολιτισμικότητα και τον διεθνή χαρακτήρα της πόλης και προβάλλει τα επιτεύγματα των Ελλήνων που θεμελίωσαν την ιστορία της.
Επισκεφθήκαμε τα Βουρλά, όπου βρίσκεται η πιο καλά διατηρημένη γειτονιά των Ελλήνων, και τον αρχαιολογικό χώρο των Κλαζομενών με το αναστηλωμένο ελαιοτριβείο, καθώς και τη Σκάλα όπου υπάρχει ανακαινισμένο το σπίτι του Γιώργου Σεφέρη και είδαμε το νησάκι Καραντίνα, όπου το 1920 Έλληνες έκαναν πρώτοι ανασκαφές και αποκάλυψαν τις περίφημες σαρκοφάγους.
Ελληνοτουρκικές σχέσεις
Το ίδιο το Συμπόσιο στάθηκε μάθημα της ιστορίας των ελληνοτουρκικών σχέσεων, αφού τεκμηριώθηκε ότι μετά το Σύμφωνο του 1930 οι κρατικές σχέσεις ήταν τόσο καλές ώστε υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις (π.χ. Ιράν επί Παχλεβί) όπου σε ορισμένα κράτη Έλληνες πρέσβεις εκπροσωπούσαν και την Τουρκία και αντίστροφα.
Εντυπωσιακό για τις ανθρώπινες σχέσεις είναι το γεγονός ότι κατά την Κατοχή οι Έλληνες (με νωπές της μνήμες του ξεριζωμού) επέστρεφαν στη Σμύρνη σαν πρόσφυγες, ενώ οι Τούρκοι βοήθησαν και κατά την περίοδο πείνας μεταφέροντας εν μέσω αποκλεισμού (Κουρτουλούς) τα τρόφιμα που συγκέντρωνε η ελληνοαμερικανική παροικία και όσα δώριζαν τουρκικές συντεχνίες στους συναδέλφους τους στην κατεχόμενη Ελλάδα.
Μέσα από την (από το 1985) συνεργασία μου στο πλαίσιο της IPPNW με τους Τούρκους συναδέλφους αναπτύχθηκαν σχέσεις συντροφικότητας σε κοινούς αγώνες κατά της δημιουργίας του πυρηνικού εργοστασίου στο Ακούγιου και αλληλεγγύης παλαιότερα και πρόσφατα, που γιατροί εξακολουθούν να διώκονται επειδή περιθάλπουν σύμφωνα με τον ιπποκρατικό όρκο πολίτες τους οποίους το καθεστώς Ερντογάν χαρακτηρίζει τρομοκράτες.
Οποιος επισκέπτεται την Τουρκία, νιώθει το αποτύπωμα αιώνων στις σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων. Όσα μας ενώνουν είναι περισσότερα από όσα μας χωρίζουν. Η κεντρική εξουσία πρέπει να παραδειγματιστεί από τις φιλειρηνικές δράσεις δημάρχων, όπως στη Σμύρνη ή την Πόλη.
Βρισκόμασταν τράνζιτ για την επιστροφή στο αεροδρόμιο της Πόλης, όταν μάθαμε για το πολύνεκρο τρομοκρατικό χτύπημα. Ευχόμαστε να μην αποτελέσει αφορμή για τη δημιουργία νέων σκληρότερων -για την ελευθερία των πολιτών- νόμων και κατά τις επερχόμενες εκλογές, να μην συσπειρώσει τους Τούρκους ψηφοφόρους στους δήθεν ασφαλείς δρόμους που οδηγεί ο Ερντογάν την Τουρκία.
Οι ενεργοί πολίτες και στις δύο χώρες είμαστε αποφασισμένοι, σε πείσμα των καιρών, να συνεχίσουμε τον δρόμο της συνεργασίας και της αλληλεγγύης σε όλα τα μέτωπα.
Η Μαρία Αρβανίτη-Σωτηροπούλου είναι γιατρός, συγγραφέας, πρόεδρος του ελληνικού κλάδου της IPPNW και αντιπρόσωπος της ICAN στην Ελλάδα.
