Ο έγκαιρος, μαζικός εμβολιασμός του πληθυσμού είναι ένα στοίχημα που πρέπει να κερδίσουμε. Δεν υπάρχει εναλλακτική. Τα εμβόλια είναι το βαρύ πυροβολικό στη μάχη κατά της πανδημίας. Και ο έγκαιρος, μαζικός εμβολιασμός είναι αναγκαία προϋπόθεση προκειμένου να περιορίσουμε την πανδημία και να ανοίξει ο δρόμος για την ανάκαμψη των κοινωνιών και των οικονομιών μας.
Το τελευταίο διάστημα παρακολουθούμε διάφορα περιστατικά μονομερών κινήσεων ορισμένων κρατών - μελών αλλά και πισωγυρισμάτων των φαρμακοβιομηχανιών στις ημερομηνίες και ποσότητες παράδοσης των εμβολίων.
Παράλληλα, η ανάπτυξη και υλοποίηση του μηχανισμού COVAX, που αποσκοπεί στην εξασφάλιση ασφαλών και προσβάσιμων εμβολίων σε όλες τις χώρες του κόσμου, έχει καθυστερήσει σημαντικά, υπονομεύοντας τον στόχο της επίτευξης συλλογικής ανοσίας του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο.
Διαφάνεια και λογοδοσία
Στην Ε.Ε., όλοι οι πολίτες παρακολουθούν με έντονη ανησυχία, ενώ η Κομισιόν τρέχει αμήχανα πίσω από τις εξελίξεις. Ανακοινώνει ότι θα ζητήσει εκ νέου εξηγήσεις από τη Pfizer και διαβεβαιώσεις για την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων, την ίδια στιγμή που η AstraZeneca προειδοποιεί ότι οι δόσεις που θα διαθέσει θα είναι σημαντικά λιγότερες από τις αναμενόμενες. Στην πρόσφατη δε τηλεδιάσκεψη των αρχηγών κρατών, έντονη ήταν η πίεση για ταχύτερη αδειοδότηση νέων εμβολίων.
Το κλίμα αβεβαιότητας και ανησυχίας εντείνεται ακόμη περισσότερο από την αδιαφάνεια που καλύπτει τις λεπτομέρειες των διαπραγματεύσεων της Κομισιόν με τις φαρμακοβιομηχανίες, τις συμβάσεις που έχουν υπογραφεί και τους ακριβείς όρους που αυτές περιλαμβάνουν, τις τιμές των εμβολίων και τα ακριβή κονδύλια που έχουν διατεθεί για την έρευνα και την παραγωγή τους.
Πρόκειται για σημαντικό έλλειμμα, που υπονομεύει τον δημοκρατικό χαρακτήρα της διαδικασίας και αντιβαίνει ακόμη και στην κοινή λογική, που υπαγορεύει ότι η αξιοποίηση δημόσιων κονδυλίων απαιτεί δημόσια λογοδοσία. Ωστόσο, η Κομισιόν καλύπτει τις διαδικασίες με ένα πέπλο μυστηρίου, επικαλούμενη το επαγγελματικό απόρρητο των φαρμακοβιομηχανιών. Υπό τις πιέσεις του Ευρωκοινοβουλίου και της κοινωνίας των πολιτών, η αρχική άρνηση της Κομισιόν να κοινοποιήσει λεπτομέρειες αντικαταστάθηκε από την περιορισμένη πρόσβαση ορισμένων ευρωβουλευτών σε “πετσοκομμένο” αντίγραφο μίας μόνο σύμβασης -αυτής με την CureVac, με διαγραμμένους, ωστόσο, κρίσιμους όρους και μόνο μετά από υπογραφή δήλωσης εχεμύθειας- και, στη συνέχεια, από τη δημοσιοποίηση του αντιγράφου αυτού.
Είναι ένα πρώτο αλλά εντελώς ανεπαρκές βήμα προς το αυτονόητο. Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά προβληματική η πρόσβαση σε ένα μόνο συμβόλαιο -για την ακρίβεια, σε μέρος μόνο του συμβολαίου- αλλά και το γεγονός ότι η δημοσιοποίηση των συμβάσεων εξαρτάται αποκλειστικά από τη συγκατάθεση των φαρμακευτικών εταιρειών - συγκατάθεση που δεν δίνουν οι λοιπές φαρμακευτικές. Αξίζει να σημειωθεί ότι, πριν λίγες μέρες, η Ευρωπαία διαμεσολαβήτρια άνοιξε ερευνητική διαδικασία για την έλλειψη διαφάνειας, μετά από καταγγελίες της κοινωνίας των πολιτών.
Όνειρο θερινής νυκτός
Η Κομισιόν κάλεσε, πριν λίγες μέρες, τα κράτη - μέλη να επιταχύνουν τη διενέργεια εμβολιασμών, θέτοντας στόχο έως το καλοκαίρι να έχει εμβολιαστεί τουλάχιστον το 70% του ενήλικου πληθυσμού όλων των κρατών - μελών. Με τα σημερινά δεδομένα, τους αργούς ρυθμούς εμβολιασμού και τις υφιστάμενες και αναγγελθείσες καθυστερήσεις, η υλοποίηση των στόχων αυτών μοιάζει με όνειρο θερινής νυκτός.
Ταυτόχρονα, είμαστε αντιμέτωποι με ένα οξύμωρο και απαράδεκτο φαινόμενο: δημόσια κονδύλια να οδηγούν στη δημιουργία ιδιωτικών μόνο δικαιωμάτων, που προστατεύονται από πατέντες και δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών. Κι αυτό, παρότι η Κομισιόν έχει διαθέσει πάνω από 2 δισ. ευρώ δημόσιου χρήματος για τα εμβόλια, κονδύλια που δεν διατέθηκαν μόνο για την αγορά των συμφωνημένων δόσεων αλλά και για την έρευνα, ανάπτυξη και παραγωγή των εμβολίων.
Από την άνοιξη του 2020 έχουν κατατεθεί σημαντικές εναλλακτικές προτάσεις για την αποφυγή των καθυστερήσεων και την επίτευξη του μαζικού εμβολιασμού του πληθυσμού, με την άρση των περιορισμών που πηγάζουν από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας:
* Η πρόταση του καθηγητή Ηλία Μόσιαλου για αγορά των πατεντών από τις φαρμακοβιομηχανίες.
* Το σχέδιο «Κόστα Ρίκα» που κατατέθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
* Η πρόταση της Ινδίας και της Νοτίου Αφρικής, με την υποστήριξη πολλών αναπτυσσόμενων κρατών, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου.
* Η ανακοίνωση ειδικών του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
* Η πρωτοβουλία πολιτών «Δικαίωμα στη θεραπεία» («Right to Cure»).
Όλες αυτές οι προσπάθειες και πρωτοβουλίες φανερώνουν τη διελκυστίνδα μεταξύ αφενός του κέρδους των φαρμακευτικών εταιρειών, παρά τους εγγενείς περιορισμούς που τίθενται στη μαζική παραγωγή δισεκατομμυρίων εμβολίων από μια μικρή ομάδα φαρμακοβιομηχανιών, και αφετέρου της επιτακτικής ανάγκης για παγκόσμια εγγύηση των εμβολίων ως δημόσιων αγαθών.
Φανερώνουν επίσης την ανάγκη να λάβει η Ε.Ε. πρόσθετα μέτρα προκειμένου να επιταχυνθεί δραστικά η παραγωγή των εμβολίων αλλά και ο ρυθμός του ασφαλούς εμβολιασμού, έτσι ώστε να έχει εμβολιαστεί η πλειοψηφία του πληθυσμού μέχρι το καλοκαίρι.
Η ανθρώπινη ζωή πάνω από τα κέρδη
Η ευρωομάδα του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία και η ευρωομάδα της Αριστεράς στο Ευρωκοινοβούλιο πήραμε πρωτοβουλίες από τη πρώτη στιγμή, καλώντας την Κομισιόν να διασφαλίσει την έγκαιρη πρόσβαση όλης της ανθρωπότητας σε εμβόλια και θεραπείες, ξεπερνώντας τους περιορισμούς που πηγάζουν από ιδιωτικά συμφέροντα, και να κάνει γοργά και αποφασιστικά βήματα για τη δημιουργία μιας Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Υγεία.
Επιπλέον, 40 ευρωβουλευτές από τις ευρωομάδες της Αριστεράς, των Πρασίνων και των Σοσιαλιστών συνυπογράφουν επιστολή μου, που καλεί την Κομισιόν και το Συμβούλιο να επανεξετάσουν άμεσα τη δράση τους και να προχωρήσουν σε δραστικά μέτρα για να ξεπεράσουν τους περιορισμούς που προκύπτουν από τις πατέντες των εμβολίων.
Οι καθυστερήσεις στην παραγωγή και τη διάθεση των εμβολίων, οι χαμηλοί ρυθμοί εμβολιασμών και οι εναλλακτικές προτάσεις κρατών και πολιτών καταδεικνύουν ότι έχει διαμορφωθεί μια πραγματικότητα που επιτάσσει να αντιμετωπιστούν στην πράξη τα εμβόλια ως δημόσια αγαθά που θα είναι εγγυημένα για όλους. Η έγκαιρη πρόσβαση του πληθυσμού σε προσιτά και αποτελεσματικά εμβόλια είναι ζήτημα ανθρωπισμού και αλληλεγγύης, που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θυσιαστεί στον βωμό του ιδιωτικού κέρδους. Δεν πρέπει να επιτρέψουμε να τεθούν περιορισμοί ιδιωτικών συμφερόντων σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης.
Η προστασία της ανθρώπινης ζωής, όπως και η θωράκιση της κοινωνίας, είναι πολύ πιο σημαντική από τα κέρδη και τα συμφέροντα ορισμένων πολυεθνικών του φαρμάκου. Η Κομισιόν πρέπει να σπάσει τα ταμπού και να πάρει περισσότερες πρωτοβουλίες για περισσότερα εμβόλια και ταχύτερους εμβολιασμούς. Το έκανε, άλλωστε, και με την πρόταση δημιουργίας του ταμείου ανάκαμψης και με την έκδοση κοινού χρέους της Ε.Ε. για να δοθούν επιχορηγήσεις ύψους 390 δισ. ευρώ, κυρίως προς τον ευρωπαϊκό Νότο - πράγμα που μέχρι πριν λίγους μήνες έμοιαζε αδιανόητο.
* Ο Δημήτρης Παπαδημούλης είναι αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, επικεφαλής της ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία
