Δεν θα πέσει κανένας από τα σύννεφα αν πούμε ότι η παρούσα κυβέρνηση έχει στον πυρήνα της πολιτικής της ένα σχέδιο εκτεταμένων μεταρρυθμίσεων που έχουν στόχο να συρρικνώσουν τον δημόσιο τομέα, να ενισχύσουν τη φίλα προσκείμενη ιδιωτική πρωτοβουλία ξηλώνοντας κάθε έννοια δημοκρατίας και διαφάνειας στη Δημόσια Διοίκηση και να επενδύσουν σε ένα αναπτυξιακό μοντέλο που παράγει ανισότητες. Σ’ αυτό το φόντο λαμβάνουν χώρα οι τελευταίες εξελίξεις που αφορούν την Επαγγελματική Εκπαίδευση, πεδίο δραστηριοποίησης, κατά την αντίληψη του Κ. Μητσοτάκη, «παιδιών λαϊκών οικογενειών από το Περιστέρι», που μάλλον δεν παίρνουν τα γράμματα και κατά το πιθανότερο θα αρκεστούν σε μια χαμηλής ποιότητας κατάρτιση ψυκτικού ή συντηρητή ανελκυστήρων. Είναι φανερό ότι ο ελιτισμός αυτής της αντίληψης αποκαλύπτει τα ρατσιστικά στερεότυπα πάνω στα οποία πορεύεται (και) η εκπαιδευτική πολιτική της σημερινής κυβέρνησης. Υπονοεί όμως και κάτι άλλο: την απέχθειά της στη δημόσια εκπαίδευση ως ένα σύστημα κοινωνικής κινητικότητας. Ακριβώς αυτό φανερώνεται και στο πρόσφατο σχέδιο νόμου για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ΕΕΚ), η οποία υποβαθμίζεται, ακριβαίνει και οδηγεί σε νόμιμη απλήρωτη εργασία.
Εισαγωγή του αναχρονιστικού θεσμού της «μεταγυμνασιακής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης»
Η μεταγυμνασιακή Επαγγελματική Εκπαίδευση αποτελεί έναν αναχρονιστικό και παρωχημένο θεσμό, σε αναντιστοιχία με τις σύγχρονες τάσεις στην Επαγγελματική Εκπαίδευση, η οποία τείνει να είναι υψηλής εξειδίκευσης. Εκεί επαναφέρονται οι ΣΕΚ, οι οποίες αφορούσαν μια διετή τεχνική εκπαίδευση μετά το Γυμνάσιο, συστήθηκαν το 2013 -με πλήρη αποτυχία, καθώς από τις 95 σχολές που προβλέπονταν, λειτούργησαν μόλις 4- και καταργήθηκαν το 2016. Στο επίπεδο μάλιστα της «μεταγυμνασιακής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης» υποβαθμίζει και τις αξιόλογες σχολές μαθητείας του ΟΑΕΔ (πηγαίνοντάς τις από το επίπεδο 4 στο 3 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων), οι οποίες αποτελούν για περίπου εβδομήντα χρόνια τον βασικό πυλώνα της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης στη χώρα. Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής θα είναι η δημιουργία μιας δεξαμενής ημιειδικευμένου προσωπικού, το οποίο θα κινείται μεταξύ ανεργίας και χαμηλόμισθης επισφαλούς εργασίας. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι κατά την πανδημία αυτοί που επλήγησαν περισσότερο από την απώλεια εισοδήματος ήταν τα άτομα με προσωρινές εργασίες και όσοι ασκούν επαγγέλματα που δεν απαιτούν υψηλές δεξιότητες.
Η επικερδής αγορά της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης
Η ατομική ευθύνη για τη μη εύρεση εργασίας συστηματοποιείται έτη περαιτέρω. Στην ίδια λογική με την αντίληψη ότι «δεν υπάρχει αυτό που λέμε κοινωνία» αλλά και με το ότι οι άνεργοι φταίνε που παραμένουν άνεργοι γιατί δεν έχουν εκείνες τις δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν να δομήσουν σωστά ένα βιογραφικό, η έκθεση Πισσαρίδη συνομιλεί τρόπον τινά με το σχέδιο νόμου του υπουργείου Παιδείας δημιουργώντας μια νέα μεγάλη αγορά καταρτίσεων. Επιβάλλει μια πλειάδα καταρτίσεων ως προϋπόθεση για τη χορήγηση του επιδόματος ανεργίας, το οποίο χάνει έτσι τον προνοιακό και ανταποδοτικό του χαρακτήρα. Επιπλέον, οι ρυθμίσεις στο σχέδιο νόμου του υπουργείου Παιδείας για τη λειτουργία των ΚΔΒΜ, που οδηγούν στο κλείσιμο των περισσότερων μικρών επιχειρήσεων του χώρου και στη διατήρηση μόνο μεγάλων Κέντρων Διά Βίου Μάθησης (ΚΔΒΜ) σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για το πώς αντιλαμβάνεται η κυβέρνηση του «σκόιλ ελικίκου» την ανάγκη ποιοτικής αναβάθμισης της συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης.
Βήματα πίσω
Τα στοιχεία της αντιμεταρρύθμισης αυτής, που απαξιώνει τον χώρο της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, δεν είναι και τόσο νέα. Στην Ελλάδα καταγράφεται μια διαχρονική υποτίμηση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, η οποία «παρέμεινε καθηλωμένη στις παραδοσιακές πρακτικές και κατευθύνσεις αδυνατώντας να ανταποκριθεί επαρκώς στις μεταβολές που συνέβησαν σε παραγωγικό, τεχνολογικό αλλά και εκπαιδευτικό επίπεδο» (Φωτόπουλος κ.ά., 2013).
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, ο ΣΥΡΙΖΑ προχώρησε σε βαθιές τομές για την αναμόρφωση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, ενδεικτικά με: α) την ενίσχυση των ΕΠΑΛ, οι απόφοιτοι των οποίων θα αποκτήσουν πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, προαιρετικό έτος μαθητείας με ασφάλιση στο ΙΚΑ και μισθό ίσο με το 75% του ανειδίκευτου εργάτη, β) τη διατήρηση και ενίσχυση του ρόλου του «Μηχανισμού Διάγνωσης των Αναγκών της Αγοράς Εργασίας», τυποποιώντας έτσι τη διαδικασία επιλογής ειδικοτήτων στα προγράμματα συνεχιζόμενης κατάρτισης και αποφεύγοντας τις πιέσεις συμφερόντων εμπορευματοποίησής της, γ) τη θεσμοθέτηση μια σειράς ποιοτικών κριτηρίων με σκοπό την επαναρρύθμιση του πεδίου της Συνεχιζόμενης Επαγγελματικής Κατάρτισης (δύο ΕΜΕ ανά πάροχο κατάρτισης, ελάχιστος χρόνος εμπειρίας στο αντικείμενο επιδοτούμενης κατάρτισης, πρόσβαση σε ΑμεΑ, ύπαρξη ISO) που αναβαθμίζουν τη λειτουργία των ΚΔΒΜ (πρώην ΚΕΚ), δ) την ενίσχυση και υποχρεωτική διαμεσολάβηση του ΟΑΕΔ ανάμεσα στον άνεργο και στην αγορά εργασίας -μέσω προσλήψεων 350 νέων εργασιακών συμβούλων- με σκοπό την αποτελεσματική σύζευξή τους αλλά και τη διασύνδεση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης με τον αναπτυξιακό σχεδιασμό σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Ο ρόλος της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και των δεξιοτήτων σε ένα εργασιακό τοπίο που αλλάζει
Η πανδημία Covid-19 και τα μέτρα περιορισμού της που ελήφθησαν από την κυβέρνηση συνέβαλαν με έναν βίαιο τρόπο στη μεταβολή της φύσης της εργασίας και την ανάγκη προσαρμογής των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού της χώρας στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται. Βέβαια, αυτή η αναγκαιότητα υπήρξε και πριν την πανδημία, καθώς το πλήθος τεχνολογικών μεταβολών με επίκεντρο την ψηφιοποίηση και την αυτοματοποίηση αλλάζει συθέμελα την οικονομία και την κοινωνία. Όμως ο κόσμος της εργασίας είναι από αυτούς που διαταράσσεται ραγδαία, εφόσον υπολογίζεται ότι ένα ποσοστό έως και 60% των επαγγελμάτων επηρεάζεται άμεσα (MGI, 2017). Οι κοινωνίες εκείνες που σχεδιάζουν να ακολουθήσουν αυτό το κύμα της αλλαγής αλλά και να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα οφείλουν να επενδύσουν στο ανθρώπινο δυναμικό τους με μια ολιστική και συμπεριληπτική προσέγγιση. Η ανάγκη για ένα νέο πλαίσιο Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης προκύπτει από όλες τις σχετικές έρευνες ως ένα κρίσιμο πεδίο δημόσιας πολιτικής που θα μπορέσει να υλοποιήσει με επιτυχία αυτή την προσαρμογή. Κάτι τέτοιο όμως δεν φαίνεται να αφορά την πραγματικότητα της ελληνικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης.
Αντί επιλόγου
Το νομοσχέδιο για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση δεν είναι νέο. Οι μεταρρυθμίσεις που φέρνει έρχονται από τα σχέδια διάσωσης της ελληνικής οικονομίας του 2010. Δεν απαντάει στα επίδικα της εποχής, καθώς μειώνει τον χρόνο παραμονής στη Γενική Εκπαίδευση ενισχύοντας τη σχολική διαρροή και απομειώνοντας τις οριζόντιες δεξιότητες των αποφοίτων. Δεν ενδιαφέρεται για τις αναγκαίες επενδύσεις στο ανθρώπινο δυναμικό της χώρας, που συνδέονται με θετική παραγωγικότητα και καλύτερα αμειβόμενες θέσεις εργασίας, καθώς απαξιώνει τον ρόλο του ΟΑΕΔ και τον Μηχανισμό Διάγνωσης Αναγκών της Αγοράς Εργασίας - ένα εργαλείο που διασώθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση και διασφαλίζει την αντικειμενική αποτύπωση των αναγκών σε κατάρτιση.
Το νομοσχέδιο για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση υλοποιεί το σχέδιο της έκθεσης Πισσαρίδη, καθώς κάνει δώρα στους μεγάλους παίκτες της αγοράς των ΙΕΚ και των ΚΔΒΜ με το κόστος να βαραίνει το κράτος και φέρνει ελαστικοποίηση στην εργασία με εργαζόμενους πολλών ταχυτήτων. Το νομοσχέδιο αυτό προδιαγράφει πως το μέλλον των παιδιών των λαϊκών οικογενειών θα είναι ημιειδικευμένοι εργάτες και πως η στρατηγική της χώρας είναι η χαμηλή εξειδίκευση.
Στον αντίποδα υπάρχει μια παρακαταθήκη δημόσιων πολιτικών στην εκπαίδευση και την εργασία με στρατηγικό όραμα την ποιοτική αναβάθμιση της Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης με όρους ίσων ευκαιριών, διαφάνειας και καλοπληρωμένων θέσεων εργασίας. Πλέον υπάρχει η επιλογή να ξεφύγουμε στο μέλλον με την κοινωνία όρθια.
* Ο Βασίλης Δελής είναι απόφοιτος ΕΣΔΔΑ, πρ. μέλος Δ.Σ. ΟΑΕΔ
Βιβλιογραφικές αναφορές:
Φωτόπουλος Ν. (2013) (επιμ.) Γούλας Χ., Ζάγκος Χ., Κόκκινος Γ., Κορδάτος Π., Κατσής Θ., Παληός Ζ., Πανδής Π., Φωτόπουλος Ν., «Κατάρτιση, Απασχόληση, Εκπαιδευτική Πολιτική, Διερεύνηση της σύνδεσης της κατάρτισης με την απασχόληση», Αθήνα: Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής, ΓΣΕΕ.
McKinsey Global Institute (MGI), (2017) «Jobs Lost, Jobs Gained: Workforce Transitions in a Time of Automation».
