Στο έργο του «Κανέλλος Δεληγιάννης» (εκδ. Καστανιώτη) ο Κωστής Παπαγιώργης αναπτύσσει εξαιρετικές θέσεις για τον πόθο, τα πάθη, την αμαρτία ως οργανικά, αρχιτεκτονικά μέρη της Ιστορίας, όχι ως εξαιρέσεις της. Πολύ συχνά τοπικιστικές, φατριαστικές, οικονομικές, ακόμα και προσωπικές συγκρούσεις ενδύονταν τον μανδύα της ιδεολογίας. Το ίδιο μπορεί κάποιος να εντοπίσει αργότερα, στον ελληνικό εμφύλιο του 1946-49, που, ως γνωστόν, είχε ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, μέσα στη γερμανική Κατοχή, και προσέλαβε πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά ανάλογα με την περιοχή και τους ανθρώπους.
Για παράδειγμα στην Πελοπόννησο, σε σχέση με τη Στερεά Ελλάδα ή τα νησιά, είχε άλλη ανάπτυξη και διαφορετικό χνάρι, ακολουθώντας εν τέλει την ποικίλη μορφή που είχαν προγενέστερες εσωτερικές συγκρούσεις και ανακατατάξεις, ακόμα και του 19ου αιώνα. Τα υποκείμενα πολιτιστικά στοιχεία μορφοποιούν και την πολεμική πράξη και τα πολιτικά συνεπαγόμενα.
Παλαιός και πολύπειρος πολιτευτής της Ν.Δ. μου είχε πει σε μια στιγμή που γινόταν χαμός στο εσωτερικό του κόμματός του: «Μπα, έτσι ήταν πάντα. Στο τέλος τα βρίσκουν μεταξύ τους, ακόμα κι αν μισούνται». Ανέβαιναν στα κεντρικά γραφεία τα τοπικά στελέχη και κατήγγελλαν εσωτερικούς αντιπάλους τους, έπιαναν υπαρχηγούς για να πλευρίσουν τον αρχηγό, αυτοπροτείνονταν, «έχουμε την εκλογή στο τσεπάκι αν είμαι εγώ υποψήφιος» και λοιπές γελοιότητες.
Μια τοπική βεντέτα από φιλαρέσκεια και ιδρυτικό μίσος επινοθεύει (ή ζωοποιεί) τη σύγκρουση. Η παραδοσιακή ανάλυση για την ταξική, οικονομική αιτία μιας σύγκρουσης φαίνεται ότι σε μια παραγωγικά ισχνή χώρα, όπως η δική μας, υποκαθίσταται από άλλες παραμέτρους. Απλώς να είσαι πρώτος. Και επίσης ο αντίπαλός να εξαφανιστεί. Και μάλιστα να έρθει να ζητήσει χάρη, βοήθεια. Τέτοια καμώματα.
Διαβάζοντας κατά την παρελθούσα δεκαετία αναλύσεις για το οικονομικό πρόβλημα της χώρας, για τις λογιστικές αιτίες, για τον «μεγάλο δημόσιο τομέα», για το ότι «καταναλώνουμε περισσότερα απ’ όσα παράγουμε», έβλεπες μια εκτατική επανάληψη μιας ηθικολογούσας αερολογίας. Εδράζονταν οι προσεγγίσεις σε κάποιες περιοχές της αλήθειας, αλλά αδυνατούσαν να ξεπεράσουν τους ακαδημαϊκούς και δογματικούς φραγμούς των πολιτικών στοιχίσεων και των ιδεολογικών περιχαρακώσεων. Δεν υπήρχε ανάλυση του πραγματικού με τους όρους του πραγματικού.
Δεν ισχυρίζομαι ότι η αναλυτική αδυναμία είναι η αιτία της ελληνικής κρίσης (και του υφέρποντος κοινωνικού εμφυλίου), αλλά το αντίθετο: ότι είτε η υποκείμενη δομική κρίση οδηγεί στην αναλυτική αδυναμία είτε η αναλυτική αδυναμία είναι εμπρόθετη, ενσυνείδητη προσπάθεια απόκρυψης πραγματικών πολιτισμικών αιτίων.
Υπερβάλλω λίγο: Πριν από λίγα χρόνια έγινε μια εκδήλωση στο Αιγαίο. Θα δινόταν ένα κύπελλο επιβράβευσης. Είχε φτιαχτεί μια εξέδρα από κόντρα πλακέ θαλάσσης βαμμένο με άσπρη μπογιά. Μάλωναν δυο πρωτοκλασάτα τοπικά στελέχη της Ν.Δ. ποιος από τους δυο θα δώσει το βραβείο. Σπρωξιές, αγκωνιές, κανονικά. Διασκεδαστικό μεν, αλλά αργούσαμε.
Οι λήπτες είχαν κουραστεί, πεινούσαν, ήθελαν να καθίσουν στην ταβέρνα. Έκανε διαπραγματεύσεις ο επικεφαλής τους πότε με τον έναν διαγκωνιζόμενο, πότε με τον άλλον. Ανένδοτοι. «Ή αυτός ή εγώ». Δεν είχαν καμία σημασία η εκδήλωση, το διακύβευμα, η ποιότητα των συμμετοχών, ο τόπος. Αυτός ο διαγκωνισμός τα επόμενα χρόνια προσέλαβε δραματικά χαρακτηριστικά δίνοντας και τον ποιοτικό τόνο στις πολιτικές συγκρούσεις.
(Μαντέψτε το τέλος: Ποιος έδωσε το κύπελλο; Και ποιος αντιμετώπισε το αθροισμένο και αποκλίνον μίσος και των δύο;).
