Ενώ το 60% των χωρών που εφάρμοσαν το κεφαλαιοποιητικό ασφαλιστικό σύστημα τα τελευταία 40 χρόνια (υπό την πίεση συνήθως του ΔΝΤ) αναγκάζονται να το εγκαταλείψουν, στην Ελλάδα η κυβέρνηση Μητσοτάκη αντιγράφει ό,τι πιο κακέκτυπο εφαρμόστηκε και απέτυχε στις μπανανίες της Λατινικής Αμερικής αλλά και στις νεοκαπιταλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
Συγκεκριμένα:
Στη Λατινική και Κεντρική Αμερική: Χιλή, Περού, Αργεντινή, Κολομβία, Ουρουγουάη, Βολιβία, Μεξικό, Βενεζουέλα, Εκουαδόρ, Νικαράγουα κ.ά. Στην Ανατολική Ευρώπη: Ουγγαρία, Καζακστάν, Κροατία, ΠΓΔΜ, Πολωνία, Λετονία, Βουλγαρία, Εσθονία, Ρωσία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Τσεχία, Αρμενία - και σε δύο χώρες της Αφρικής: Νιγηρία και Γκάνα.
Από αυτές τις χώρες, έως το 2018, οι 18 απέρριψαν το μοντέλο της κεφαλαιοποίησης της ασφάλισης, λόγω κυρίως των χαμηλών αποδόσεων και του υψηλού κόστους μετάβασης. Πρόκειται για τις: Βενεζουέλα (2000), Εκουαδόρ (2002), Νικαράγουα (2005), Βουλγαρία (2007), Αργεντινή και Σλοβακία (2008), Εσθονία, Λιθουανία και Λετονία (2009), Βολιβία και Ουγγαρία (2010), Κροατία, Πολωνία και Βόρεια Μακεδονία (2011), Ρωσία (2012), Καζακστάν (2013), Τσεχία (2016) και Ρουμανία (2017). Πολλές εξ αυτών υποχρεώθηκαν να μεταβούν σε συστήματα που είναι εν μέρει ή εν όλω αναδιανεμητικά.
Ειδικά οι περισσότερες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης υπήρξαν και είναι προπύργια του πιο ακραίου νεοφιλελευθερισμού. Όμως η οικονομία τους και οι αντικειμενικές συνθήκες στις αγορές τις ανάγκασαν να ανακρούσουν πρύμναν.
Αυτά σύμφωνα με μελέτη του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO).
Άρα το σύστημα που εισάγουν Μητσοτάκης - Χατζηδάκης - Τσακλόγλου είναι παλιό και σε πολλές χώρες είναι πλέον στα αζήτητα.
ΗΠΑ, Σουηδία και... Ελλάδα
Η υποκατάσταση της κοινωνικής ασφάλισης, κύριας ή επικουρικής, με επενδυτικούς λογαριασμούς γνώρισε ιδιαίτερη άνθηση τις εποχές του «καλπασμού» των δυτικών οικονομιών. Βεβαίως η περίπτωση της Σουηδίας (που την παρουσιάζουμε αναλυτικά σε παρακείμενες στήλες) δεν είναι ακριβώς ίδια, καθώς ισχύει η «αλληλεγγύη των γενεών» και οι νυν εργαζόμενοι καλύπτουν με τις τρέχουσες εισφορές τους τις συντάξεις των ήδη συνταξιούχων.
Οι ΗΠΑ, Καναδάς και ορισμένες χώρες της Ευρώπης (όχι η Γαλλία και η Γερμανία), βασιζόμενες στην ορμητική ανάπτυξη του ΑΕΠ τους μέχρι την κρίση του 2008, ενέταξαν κυρίως τις επικουρικές ουσιαστικά στην ιδιωτική ασφάλιση, μέσω κυρίως των λεγόμενων Pension Funds.
Όμως τι σχέση μπορεί να έχει η πορεία της ελληνικής οικονομίας με την αντίστοιχη των ΗΠΑ ή των σκανδιναβικών χωρών; Καμία.
Η Ελλάδα ήταν και είναι υπερχρεωμένη και θα υπάρξει επιπλέον επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού με δαπάνες χρηματοδότησης του κόστους των επικουρικών συντάξεων των ήδη συνταξιούχων (κόστος μετάβασης) επί μια 35ετία (αν και η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι είναι μικρό για την πρώτη πενταετία. Μετά;). Υπολογίζεται ότι 2,5 δισ. ευρώ θα είναι επί 30 χρόνια τουλάχιστον αυτό το κόστος και εν συνόλω 75 δισεκατομμύρια ευρώ. Δηλαδή θα κληθεί ο φορολογούμενος πολίτης να πληρώνει και τις επικουρικές.
Κουμπαράς με πολλές τρύπες
Η κυβέρνηση και προσωπικά ο κ. Μητσοτάκης γεμίζουν το στόμα τους προφέροντας με ιδιαίτερη έμφαση τα περί «ατομικού κουμπαρά». Ξεχνούν όμως να πουν ότι ο κουμπαράς αυτός δεν έχει μόνο μια σχισμή από την οποία θα περνούν οι εισφορές των εργαζομένων. Έχει και πολλές τρύπες στο κάτω μέρος από τις οποίες θα «εξαφανίζονται» αυτές οι εισφορές. Η Ιστορία διδάσκει Όχι όμως την κυβέρνηση. Ιδού μερικές χαρακτηριστικές περιπτώσεις:
Το 2008, με τη μεγάλη κρίση που ξεκίνησε στις ΗΠΑ με τα subrimes (ομόλογα τιτλοποίησης στεγαστικών δανείων, τη Lehman Brothers) κ.λπ.), στην Ιρλανδία τα κεφάλαια των κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών ταμείων έχασαν σχεδόν 38%, στην Αυστραλία 27%, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες (στις οποίες αντιστοιχεί περίπου το ήμισυ όλων των περιουσιακών στοιχείων στον ΟΟΣΑ κεφαλαιοποιητικών ταμείων σύνταξης) παρουσίασαν την τρίτη μεγαλύτερη πτώση (περίπου 26%, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το 2010).
Οι συνολικές απώλειες των ιδιωτικών κεφαλαιοποιητικών συντάξεων άγγιξαν τα 3,5 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2008. Τεράστια προβλήματα δημιουργεί και η πανδημία της Covid-19. Οι χρηματοοικονομικές αγορές ήταν πολύ ασταθείς και για μεγάλο χρονικό διάστημα το 2020. Τον Μάρτιο 2020, ο μέσος όρος στην καθημερινή διακύμανση του αμερικανικού χρηματιστηριακού δείκτη των 500 ισχυρότερων αμερικανικών επιχειρήσεων S&P 500 ήταν 5%, ξεπερνώντας το ρεκόρ του Νοεμβρίου 1929 (3,9%)! Στην κρίση του 2008, όσον αφορά στους ατομικούς κεφαλαιοποιητικούς λογαριασμούς συντάξεων στις ΗΠΑ, ειδικά για την ηλικιακή ομάδα 45-54 ετών, που βρισκόταν κοντά στη συνταξιοδότηση, το 25% των αποταμιεύσεων και των αποδόσεών τους χάθηκε μέσα σε ένα έτος, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ 2009.
Τον Σεπτέμβριο του 2008 ο μεγαλύτερος διαχειριστής «ατομικών συνταξιοδοτικών κουμπαράδων», η AIG, η μεγαλύτερη ασφαλιστική εταιρεία στις ΗΠΑ και τον κόσμο, που επί χρόνια παρουσίαζε σημαντικές αποδόσεις μέσω σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων (swaps), είδε συνταξιοδοτικά χαρτοφυλάκια 440 δισ. δολαρίων να εκμηδενίζονται, η μετοχή της έπεσε κατά 94% και η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναγκάστηκε να βάλει 85 δισ. δολάρια για να καλύψει τις τρέχουσες υποχρεώσεις της εταιρείας προς συνταξιούχους. Η Αργεντινή το 2008 κρατικοποίησε ατομικούς συνταξιοδοτικούς λογαριασμούς 30 δισ. δολαρίων για να αποφύγει τη φτωχοποίηση των συνταξιούχων της, στην οποία θα οδηγούσε η εκμηδένιση των αποθεματικών δεκάδων ιδιωτικών συνταξιοδοτικών funds. Ακόμη και η Χιλή, που επί Πινοσέτ υιοθέτησε το σύστημα, το έχει αλλάξει πλέον.
Επιμύθιον
Συνολικά έξι στις δέκα χώρες παγκοσμίως που εφάρμοσαν το κεφαλαιοποιητικό σύστημα αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν περνώντας σε αναδιανεμητικό σύστημα ή να το μεταρρυθμίσουν σε σύστημα «νοητής κεφαλαιοποίησης», που προσομοιάζει με το εφαρμοζόμενο μέχρι σήμερα σύστημα επικουρικής ασφάλισης στην Ελλάδα. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι επαγγελματικοί κλάδοι που το επιθυμούν μπορούν να δημιουργούν επαγγελματικά αυτοδιαχειριζόμενα ταμεία στην Ελλάδα, τα οποία λειτουργούν σε εθελοντική βάση και είναι ήδη 19.
Καμία -σχεδόν- σχέση
Η επίκληση του σουηδικού συνταξιοδοτικού μοντέλου από την κυβέρνηση και προσωπικά τον Κυριάκο Μητσοτάκη είναι και παραπλανητική και ψευδής και χρησιμοποιείται επίπλαστα, προφανώς για ιδεολογικούς λόγους και ως επίδειξη νεοφιλελεύθερης... προοδευτικότητας.
Στη Σουηδία, στην πραγματικότητα, υπάρχουν τρεις πυλώνες συνταξιοδοτικού συστήματος συν έναν που αφορά τα επαγγελματικά ταμεία (που υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια και στην Ελλάδα και είναι 19!).
Η ύπαρξη δυνατότητας τοποθέτησης διαθεσίμων των ασφαλιστικών ταμείων σε κινητές αξίες (μετοχές, ομόλογα κ.λπ.) υπάρχει εδώ και χρόνια στη διαχειριστική πρακτική των ελληνικών ασφαλιστικών ταμείων, ακόμη και του ΙΚΑ παλαιότερα αλλά και του ΕΦΚΑ σήμερα. Η θυγατρική ΑΕΔΑΚ (Ανώνυμη Εταιρεία Διαχείρισης Αμοιβαίων Κεφαλαίων) του ΙΚΑ παλαιότερα έχει ήδη πλούσιο παρελθόν. Το θέμα είναι η υποχρεωτικότητα που εισάγεται με το νέο κυβερνητικό νομοσχέδιο.
1. Ο υποχρεωτικός πυλώνας
Πρόκειται για ταμείο «νοητής κεφαλαιοποίησης» αλλά και με αναδιανεμητικό χαρακτήρα. Οι εισφορές (16% των μεικτών αποδοχών) των νυν εργαζομένων χρηματοδοτούν τις συντάξεις των νυν συνταξιούχων, άρα ισχύει η διαγενεακή αλληλεγγύη που καταργείται στην Ελλάδα. Ο ατομικός λογαριασμός είναι νοητός και αναπροσαρμόζεται σύμφωνα με τον τριετή μέσο όρο των κερδών σε όλη την οικονομία, βασικά την αύξηση του ΑΕΠ συν κεφαλαιακές αποδόσεις, αν υπάρχουν. Οι εισφορές συν τις αναπροσαρμογές ανά τριετία είναι εγγυημένες από το κράτος (στην Ελλάδα θα είναι εγγυημένες μόνο οι ονομαστικές εισφορές).
Ο αναδιανεμητικός χαρακτήρας τού πυλώνα της νοητής κεφαλαιοποίησης αποτυπώνεται σε σημαντικές εκφάνσεις κοινωνικής αλληλεγγύης και επιφέρει σημαντική βελτίωση των παροχών των γυναικών και των ανέργων και γενικότερα των πλέον ευάλωτων. Αναγνωρίζονται πολλά πλασματικά έτη για τη γέννηση και την ανατροφή των παιδιών, για φροντίδα αναπήρων και για τις περιόδους ανεργίας.
2ο πυλώνας: Κεφαλαιοποιητικός καθορισμένης εισφοράς
Είναι υποχρεωτικός αλλά με ανώτατο ποσοστό εισφορών 2,5% επί των αποδοχών (εδώ θα φτάνει και το 6,5%). Οι ασφαλισμένοι έχουν τη δυνατότητα επιλογής του τύπου επένδυσης των κεφαλαίων που θα συσσωρευτούν. Κατά τη συνταξιοδότηση, τα άτομα έχουν την επιλογή του τρόπου απόσυρσης, δηλαδή του συνόλου ή της μερικής αποεπένδυσης των παροχών αυτού του πυλώνα και της συνέχισης της επένδυσης του μη αποσυρθέντος κεφαλαίου.
Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχει υποχρέωση καταβολής εισφοράς για ιδιαίτερα μικρά εισοδήματα.
3ος πυλώνας: Εθνική σύνταξη
Οι εθνικές συντάξεις απονέμονται βάσει εισοδήματος από την ηλικία των 61 ετών. Κριτήριο για την επιλογή των δικαιούχων είναι η διαμονή τριών ετών στη χώρα. Η μέγιστη εγγυημένη συνταξιοδοτική παροχή απαιτεί 40 χρόνια διαμονής και οι μικρότερες περίοδοι συνεπάγονται μειωμένες αναλογικά παροχές.
Επαγγελματικά ταμεία
Τα κεφαλαιοποιητικά επαγγελματικά συνταξιοδοτικά προγράμματα καθορισμένης εισφοράς αφορούν εθελοντική κλαδική κάλυψη μισθωτών. Οι διαχειριστές των ταμείων αυτών (pansion funds, δηλαδή συνταξιοδοτικά funds) λειτουργούν καθαρά ως επενδυτικοί φορείς χωρίς καμιά εγγύηση αποδόσεων ή αποζημιώσεων σε περίπτωση ζημιάς. Προβλέπονται όμως όροι και προϋποθέσεις για το είδος και το μέγεθος των επενδύσεων καθώς και δείκτες απόδοσης.
