Lockdown / Έκτακτα μέτρα ΕΣΠΑ για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στα Κράτη-Μέλη της ΕΕ. Kαι η Ελλάδα;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση - και μαζί της το σκληρό μέτωπο των Χωρών του Βορρά, όπου το επίθετο «σκληρό» περιγράφει δυνατή οικονομία και αδύναμη ευαισθησία - τα τελευταία 20 χρόνια μέχρι το πρόσφατο Brexit δεν έχει δείξει ιδιαίτερη κατανόηση προς τις  Χώρες του Νότου. Δεν το έχει κάνει στο βαθμό που έπρεπε με το προσφυγικό για να δώσει μια βοήθεια ουσιαστική και να στείλει ένα πολιτικό μήνυμα ενότητας και ανθρωπιάς. Δεν το έχει κάνει, όπως όφειλε, έπειτα από μια δεκαετία λιτότητας και μνημονίων για να δώσει μια «ανάσα» σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Δεν το έχει κάνει με υπευθυνότητα όταν η πολιτική συνοχής το χρειαζόταν πραγματικά έπειτα από πολλά ΚΠΣ «ελαφράς διαχείρισης», όταν τα «πακέτα» που δίνονταν άφθονα στο Νότο εξαφανίζονταν «ένοχα», σίγουρα όχι προς όφελος της βιώσιμης ανάπτυξης.

Επιτέλους, το πράττει τώρα. Εξαιτίας της πανδημίας, δυστυχώς, αλλά το πράττει. Το είχαμε επισημάνει από εδώ, ότι λόγω της υγειονομικής κρίσης οι Βρυξέλλες πέταξαν τη μάσκα της δημοσιονομικής και στατιστικής αυστηρότητας και ξαναφόρεσαν την «ενδυμασία» της αλληλεγγύης.

Με την πανδημία, για πρώτη φορά η Κομισιόν τον περασμένο Μάρτιο πρότεινε και το Συμβούλιο στη συνέχεια ενέκρινε ένα οριζόντιο πακέτο βοήθειας άνευ προηγούμενου, πολλών διαδοχικών μέτρων, και αυτό κυρίως προς όφελος των Κρατών Μελών του Νότου που «δεν ήταν και τόσο συνηθισμένα στα οριζόντια…». Θυμόμαστε όλοι, την Ιταλία και την Ισπανία που πρώτες έπεσαν θύματα του αρχικού κύματος, και ίσως για το λόγο αυτό έμαθαν γρήγορα να αξιοποιούν τη νέα «γενναιοδωρία» των Βρυξελλών.

Με άλλα λόγια, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιούργησε το ρυθμιστικό πλαίσιο εντός του οποίου τα 27 Κράτη-Μέλη μπορούν να υιοθετήσουν έκτακτα εθνικά μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας και των συνεπειών της σε διάφορα επίπεδα (στήριξη της οικογένειας, της επιχειρηματικότητας, του εισοδήματος, της εργασίας, της υγείας, κ.λπ.). Για να γίνει αυτό κατανοητό, χρειάζεται μια σύντομη ανασκόπηση των αποφάσεων του Συμβουλίου και της Κομισιόν, αρχικά, για να γίνει μια σύγκριση μεταξύ των μέτρων που έχουν ληφθεί από την Ελλάδα και των αντίστοιχων άλλων Κρατών-Μελών.

Το Ευρωπαϊκό πλαίσιο από την άνοιξη του 2020

Ποιες είναι οι κύριες αποφάσεις της ΕΕ για την αντιμετώπιση της Πανδημίας Covid-19 που αποτελούν το πλαίσιο για τα εθνικά μέτρα που δύναται να λαμβάνουν οι Κυβερνήσεις (και οι Περιφερειακές αρχές) των Κρατών-Μελών; Το Μάρτιο του 2020, παράλληλα με την υιοθέτηση ενός προσωρινού πλαισίου για τις κρατικές ενισχύσεις, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συμφώνησαν σε τέσσερις άξονες προτεραιότητας:

• Περιορισμός της εξάπλωσης του ιού
• Εξασφάλιση ιατρικού εξοπλισμού
• Προώθηση της έρευνας για φάρμακα και εμβόλια
• Στήριξη των θέσεων εργασίας (jobs), των επιχειρήσεων (businesses) και της οικονομίας (economy)

Το Πακέτο νούμερο 1 αποφασίστηκε τον Απρίλιο – Μάιο 2020, ισχύει ακόμα και σήμερα και έχει συνολική αξία 540 δισ. ευρώ και έχει την εξής δομή:

• Πρόγραμμα SURE – 100 δισ. με μορφή δανείων (loans) για την καταπολέμηση του ρίσκου ανεργίας.  Η ενεργοποίηση απαιτεί την υπογραφή διμερούς συμφωνίας ανάμεσα στο Κράτος Μέλος και την Κομισιόν
• Πανευρωπαϊκό Ταμείο Εγγύησης από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ) για δάνεια (loans) σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, αξίας 200 δισ. ευρώ
• Στήριξη για την πανδημική κρίση για τα Κράτη Μέλη από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, αξίας 240 δισ. ευρώ.

Παρομοίως, το Πακέτο νούμερο 2 ισχύει από την ίδια περίοδο και αφορά στην ανακατεύθυνση των Κοινοτικών Ταμείων, ως εξής

• 37 δισ. από τα Διαρθρωτικά Ταμεία για τη στήριξη των Κρατών-Μελών και των πολιτών τους
• Μέχρι 800 εκατομμύρια ευρώ από το Ταμείο Αλληλεγγύης για την αντιμετώπιση θεμάτων δημόσιας υγείας
• Αποδέσμευση επιπλέον 3.1 δισ. από τον Κοινοτικό Προϋπολογισμό 2020

Αποφασίστηκαν επίσης δύο συμπληρωματικά με τα παραπάνω νέα διοικητικά  μέτρα:

• Αυξημένη ευελιξία στην χρήση των Διαρθρωτικών Ταμείων, δίνοντας στα Κ-Μ τη δυνατότητα να μεταφέρουν ποσά από το ένα Ταμείο στο άλλο, και επιτρέποντας, για πρώτη φορά, στις Περιφέρειες να εκπονήσουν δικό τους σχέδιο για να μετριαστούν οι κοινωνικές επιπτώσεις του COVID (και εδώ φαίνεται ξεκάθαρα το συγκριτικό κενό που υπάρχει στο επίπεδο της περιφερειακής ανάπτυξης το οποίο δημιουργεί καθυστερήσεις στην Ελλάδα).
• Πλήρη ευελιξία στα Κ-Μ σε ό,τι αφορά τις φορολογικές πολιτικές και τις κρατικές ενισχύσεις (για ρευστότητα στην αγορά).

Το Πακέτο Νούμερο 3, το Ταμείο Ανάκαμψης “European Recovery Instrument – Next Generation EU”, αποτελεί πραγματική καινοτόμα και ταυτοχρόνως τολμηρή κίνηση εκ μέρους των ευρω-θεσμών. Η έναρξη ισχύος του αδιανόητου σε κανονικές εποχές για τα ευρωπαϊκά δεδομένα εργαλείου αυτού, πριν από τρεις περίπου μήνες, επιτρέπει στην Επιτροπή να δανειστεί έως 750 δισ. ευρώ στις αγορές, και να διαθέσει το ποσό σε όσες κυβερνήσεις τεκμηριώσουν ανάγκες βάση δεσμευτικών σχεδίων με μορφή είτε επιχορηγήσεων (390 δισ.) είτε χαμηλού επιτοκίου δανείων (360 δισ.).Πρόκειται για ένα πραγματικά τεράστιο ποσό και για τα δεδομένα του Κοινοτικού Προϋπολογισμού, χάρη του οποίου τα χρήματα που συγκεντρώνονται θα διατεθούν σε επτά μεμονωμένα προγράμματα στη βάση τριών πυλώνων, «συνοχή, ανθεκτικότητα και αξίες», «ενιαία αγορά, καινοτομία και ψηφιακή τεχνολογία», «φυσικοί πόροι και περιβάλλον». Από τα περίφημα 31,5 δισ. ευρώ, που αποτέλεσαν το μερίδιο για την Ελλάδα, καταλαβαίνει κανείς το μέγεθος του ανοίγματος που έκανε η Ευρώπη για τον ελληνικό λαό και κατά συνέπεια της ευκαιρίας που δεν μπορεί και δεν πρέπει να πάει χαμένη (αξιοσημείωτο ότι το σύνολο του ΕΣΠΑ για την επταετία 2021-2027 αγγίζει τα 40 δισ. ευρώ).

Τα μέτρα … των άλλων

Ακούμε κυριολεκτικά κάθε μέρα στα ΜΜΕ και αντηχεί συνέχεια από τα κυβερνητικά έδρανα της Βουλής ότι η Ελληνική Κυβέρνηση όχι μόνο αποτελεί πανευρωπαϊκό πρότυπο για την αντιμετώπιση της πανδημίας από υγειονομική άποψη, αλλά ότι έχει αξιοποιήσει στα μέγιστα και με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο όλες τις δημοσιονομικές δυνατότητες που η ΕΕ προσφέρει έκτακτα για τη στήριξη της οικονομίας, των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Μάλιστα, από τις ίδιες πηγές προβάλλεται επίσης συχνά ότι στην Ελλάδα έχουν ληφθεί μέτρα στήριξης ακόμη και εκ των προτέρων, πριν δηλαδή η Ευρώπη να δώσει τις  κατευθυντήριες γραμμές που αναφέρθηκαν προηγουμένως! Σε κάθε νέα πρόταση, σε κάθε ερώτηση, η απάντηση είναι πάντα η ίδια… «το έχουμε κάνει ήδη». Μα είναι όντως έτσι; Μερικά παραδείγματα.

Είναι γνωστό ότι η Γαλλία έχει ήδη υιοθετήσει και υλοποιεί τρία εθνικά σχέδια, το Εθνικό Σχέδιο Αναβίωσης από τις αρχές Σεπτέμβρη, το Εθνικό Σχέδιο για τη Βιομηχανία από τα μέσα Ιουλίου, καθώς και τρία διαδοχικά Σχέδια για τη στήριξη των πιο ευαίσθητων κλάδων όπως το εμπόριο, ο τουρισμός, η επιχειρηματικότητα. Ότι η Ιταλία μαζί με τις αρμόδιες κοινοτικές υπηρεσίες έχουν ήδη εγκρίνει περισσότερα από 550 πρότζεκτ εθνικής εμβέλειας για την αντιμετώπιση της πανδημίας και για τη στήριξη των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών που πλήττονται και δοκιμάζονται κάθε μέρα περισσότερο. Ότι στην Αγγλία η χωρητικότητα επιβατών στα χαρακτηριστικά double-decker (τα διώροφα λεωφορεία) περιορίζεται στα 20 άτομα. Ότι στο Βέλγιο πρόσβαση στο μετρό επιτρέπεται μόνο με τη τήρηση των συμφωνημένων αποστάσεων ασφαλείας και υπό αυστηρούς ελέγχους. Και ότι η Ολλανδία με το Πρόγραμμα NOW καλύπτει κάθε περίπτωση απώλειας εισοδήματος ανώτερη από το 25% για εργοδότες και εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα. Και βεβαίως -κερασάκι στην τούρτα, είναι κοινό μυστικό αλλά κανένας δεν λέει και δεν κάνει τίποτα - ότι παντού το Covid test όταν επιβάλλεται (για έλεγχο, ταξίδι, ιχνηλάτηση) χορηγείται από τα εθνικά συστήματα υγείας με τιμές που κυμαίνονται από μηδέν έως το πολύ 40 ευρώ.

Όλα αυτά ανεξάρτητα από την επιδημιολογική κατάσταση που επικρατεί σε κάθε Κράτος-Μέλος. Η Ελληνική Κυβέρνηση πόσα τέτοια πρότζεκτ έχει εγκρίνει στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης, και κυρίως πόσα υλοποιεί και πώς; Σε ποιο σημείο βρίσκεται η σχετική διαδικασία στην οποία γνωρίζουμε καλούνται να συμμετάσχουν θεωρητικά και οι Δήμοι και οι Περιφέρειες της χώρας; Πώς προστατεύονται (όχι πως «μπαλώνονται») το εισόδημα του εργαζομένου, το επίδομα του ανέργου, η δανειοδότηση; Πώς θωρακίζεται η επιχειρηματικότητα και γενικότερα η ανάπτυξη σ’ αυτή τη νέα ανεπιθύμητη πραγματικότητα;

Αναλυτικά, αξίζει να γίνει αναφορά σε κάποια από τα μέτρα που ισχύουν ήδη σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν αξιοποιήσει ουσιαστικά το υφιστάμενο ευρωπαϊκό πλαίσιο για την πανδημία, που θα μπορούσε ή καλύτερα θα έπρεπε και η Ελληνική Κυβέρνηση να υιοθετήσει αμέσως, για Α) στήριξη της οικογένειας & κοινωνική μέριμνα και Β) στήριξη της επιχειρηματικότητας.

Α. Η «φιλοσοφία» πίσω από την επιλογή να στηριχθούν άμεσα οικογένειες και νοικοκυριά είναι απλή. Μπορεί να υπάρχει καραντίνα, τοπικό lockdown, κλείσιμο επιχειρήσεων, απώλεια εργασίας, νόσος, αλλά η οικογένεια ως κύτταρο της κοινωνίας δεν θα σταματήσει ούτε θα πεινάσει.

1. Voucher για την αγορά υπηρεσιών φύλαξης παιδιών (babysitting), μέχρι το ποσό των 600 ευρώ το δίμηνο, ανανεώσιμο, και μέχρι το ποσό των 2000 ευρώ το δίμηνο για τέκνα γονέων που εργάζονται και οι δυο σε υγειονομικούς τομείς με άμεση σχέση και επαφή με τον Covid-19
2. Γονικές άδειες – εργαζόμενος/η στον ιδιωτικό τομέα δύναται να παραμένει στο σπίτι με εγγυημένο το 50% του μισθού όταν ένα παιδί είναι 12 χρονών και κάτω (το Κράτος πληρώνει το αντίστοιχο ποσό στην επιχείρηση του εργαζομένου και δίνει παράλληλα κίνητρα για την πρόσληψη αντικαταστάτη μέχρι την επιστροφή της/του εργαζόμενης/μένου)
3. Τηλεργασία – Δικαίωμα στο 100% της εργασίας από το σπίτι για έναν στους δύο γονείς ή σε κάθε περίπτωση σε μονογονεϊκή οικογένεια της οποίας τουλάχιστον ένα παιδί είναι μικρότερο των 14 ετών.
4. Σχολική στήριξη – όπου διαπιστώνεται η έλλειψη, πλήρης κάλυψη του κόστους εγκατάστασης οικιακούwi-fiκαι tablet για την παρακολούθηση μαθημάτων εξ αποστάσεως e-learningανά μαθητή Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης κατάρτισης. Το μέτρο απευθύνεται και σε μαθητές ΑΜΕΑ και σε εκείνες/ος με μαθησιακές δυσκολίες.
5. Voucher για ενδυνάμωση των υπηρεσιών «Βοήθεια στο σπίτι» για οικογένειες  με μέλος /ή ΑΜΕΑ
6. Έκτακτο εισόδημα για οικογένειες με μέλος/ή ΑΜΕΑ, μέχρι 840 ευρώ ανά τετράμηνο (συνολικός προϋπολογισμός 1 δισ.)

Β. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταγράφονται πάνω από 25 εκατομμύρια μικρομεσαίες επιχειρήσεις (1 – 249 εργαζόμενοι), οι οποίες συμβάλλουν στο 56.4% (2018) του κοινοτικού ΑΕΠ και προσφέρουν εργασία στα δυο τρίτα του εργατικού δυναμικού.

1. Μηνιαία επιδόματα – Τα κυβερνητικά μέτρα έχουν εισάγει για τον κλάδο της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας μια σειρά μηνιαίων μη επιστρεπτέων επιδομάτων, κυριολεκτικά για όλες τις κατηγορίες εργαζομένων και εργοδοτών, ελευθέρων επαγγελματιών, και σε όλους τους τομείς (τουρισμός, γεωργία, μεταποίηση, εμπόριο, βιοτεχνία, χειροτεχνία, εστίαση, εκπαίδευση, υγεία, πολιτισμός, αθλητισμός, αλιεία, μεταφορές, import-export, παραγωγή, οικιακή βοήθεια, ένστολοι όλων των σωμάτων και βαθμίδων, κ.λπ.). Τα επιδόματα αυτά είναι συχνά ανεξάρτητα από εισοδήματα, μισθούς και συντάξεις. Αναλόγως με τον τομέα δραστηριότητας και απασχόλησης (ΚΑΔ), το εισόδημα και το μισθό του καθενός, τα επιδόματα κυμαίνονται από 500 έως 1000 ευρώ μηνιαία για όλους τους επιχειρηματίες/επαγγελματίες και τους εργαζόμενούς τους. Παραδείγματα των 600 ευρώ είναι οι αυτοαπασχολούμενοι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι ναυτεργάτες, οι εποχικοί του αθλητισμού, ενώ παραδείγματα των 1.000 ευρώ είναι εταιρίες που παρουσιάζουν απώλεια εισοδήματος μεγαλύτερη από το 33% καθώς και οι εποχιακοί του τουρισμού και του πολιτισμού.
2. Φορολογική στήριξη – Πέρα από τα «κλασικά» μέτρα παράτασης των προθεσμιών πληρωμής φόρων, παρακρατήσεων, προκαταβολών, άλλα ΚΜ αποφάσισαν την αφαίρεση από τη φορολογική δήλωση του 100% των αναγκαίων δαπανών συμμόρφωσης μιας επιχείρησης με τη νομοθεσία Covid, ή ακόμα την πλήρη αναστολή των κατασχέσεων λογαριασμών και συντάξεων, την ακύρωση των αυτόματων αυξήσεων ΦΠΑ και άλλων φόρων, μία μορφή «Ecobonus110%», δηλαδή μια έκπτωση φόρου 110% για κάθε δαπάνη που αφορά έργα ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων/εγκαταστάσεων και αντισεισμικής θωράκισης.
3. Προστασία των εισοδημάτων – Προβλέπεται σε αρκετά Κράτη Μέλη ειδικό ταμείο για δάνεια πρώτης κατοικίας, το οποίο ενεργοποιείται με απώλεια εισοδήματος 33% και άνω αναλόγως. Επίσης, κοινό μέτρο είναι ένα επίδομα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις για την πληρωμή των μισθών προκειμένου να αποφευχθούν οι απολύσεις, παρόλο που δεν λείπουν οι περιπτώσεις (Ιταλια λχ) όπου νομοθετήθηκε η παύση των διαδικασιών απόλυσης. Άλλες αποφάσεις στον τομέα αυτό αφορούν στην παράταση των επιδομάτων ανεργίας και στην παροχή κινήτρων στους μισθωτούς που επιλέγουν να εργαστούν με κανονικό ή αυξημένο ωράριο, όπως σε περίπτωση υπερωριών σε ειδικές κατηγορίες (ιατροί, νοσηλευτές, εργαζόμενοι σε μικροβιολογικά εργαστήρια, υγειονομικό προσωπικό γενικώς καθώς και ένστολοι των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας) για τις οποίες προβλέπονται φορολογικές ελαφρύνσεις.

Πολιτικά, αφού όλα στη διαχείριση των κοινών και στην άσκηση δημόσιων πολιτικών  είναι προτεραιότητες και οι προτεραιότητες είναι εν τέλει καρπός ελεύθερης επιλογής, τίθεται το θέμα της πραγματικής βούλησης (μήπως… ικανότητας;) να αξιοποιηθούν ορθά και αποτελεσματικά τα εργαλεία που η Ευρωπαϊκή Ένωση για πρώτη φορά διαθέτει. Πρακτικά, καθυστερήσεις και προτιμήσεις από την ελληνική κυβερνητική πλευρά χρήζουν εξήγησης και πάνω από όλα αλλαγή ρότας. Τα καλά παραδείγματα (good practices) υπάρχουν, είναι άνευ κόστους -κοινωνικού και πολιτικού- αφού στηρίζουν τους αδύναμους και ευάλωτους πολίτες και την αδύναμη σήμερα επιχειρηματικότητα η οποία χρειάζεται το «σωσίβιο» που στις Βρυξέλλες αποφάσισαν ορθά να πετάξουν στο όνομα της αλληλεγγύης στη φουρτουνιασμένη θάλασσα της πανδημίας. Και επειδή, όπως λένε όλοι οι αναλυτές, the worst is yet to come (τα χειρότερα έπονται) δεν έχουμε το δικαίωμα να το ζητήσουμε, έχουμε την υποχρέωση να το απαιτήσουμε.

*Ο Τζιάν Αντρέα Γκαραντσίνι είναι μέλος της ΔΝΕ Ηρακλείου του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία και μέλους του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ