Των Γιώργου Αγγελόπουλου και Λόη Λαμπριανίδη*
Οι πρόσφατες συζητήσεις με αφορμή τη σύσκεψη του πρωθυπουργού με επιχειρηματίες της Μακεδονίας και της Θράκης και τη συνάντηση του Κ. Μητσοτάκη με φορείς της Θεσσαλονίκης αναδεικνύουν πάγια ζητήματα των διακρατικών σχέσεων στα Βαλκάνια. Τα Βαλκάνια εδώ και σχεδόν είκοσι χρόνια απολαμβάνουν μια, σχετικά σπάνια για τη σύγχρονη ιστορία τους, ειρηνική περίοδο. Όμως η οικονομική τους ανάπτυξη συνεχίζει να βραδυπορεί και να υπολείπεται των άλλων ευρωπαϊκών περιοχών. Αυτό οφείλεται, μεταξύ άλλων, και στο πολύ μικρό μέγεθος των περισσότερων κρατών και στην ένδεια ουσιαστικών συνεργασιών και συνεργιών μεταξύ των χωρών της περιοχής. Η μετάβαση σε μια νέα εποχή οικονομικής συνανάπτυξης αποτελεί μία από τις βασικές συνθήκες για τη διαφύλαξη της ειρηνικής συμβίωσης στην περιοχή. Για πρώτη φορά, σημαντικές εξελίξεις τείνουν να ξεπεράσουν το αρνητικό αυτό πρότυπο: χαρακτηριστικές εδώ είναι η Συμφωνία των Πρεσπών και η τετραμερής συνεργασία μεταξύ Ελλάδας, Βουλγαρίας, Σερβίας και Ρουμανίας. Οι δύο αυτές προσπάθειες δίνουν το μήνυμα μιας υπεύθυνης κυβέρνησης, που τολμά να αντιμετωπίσει τα ζητήματα. Πιστεύουμε πως με τη δυναμική που δημιούργησε η Συμφωνία των Πρεσπών, η τετραμερής επιτευχθείσα συνεργασία πρέπει σταδιακά να διευρυνθεί περιλαμβάνοντας και λοιπές χώρες της περιοχής, ώστε τα Βαλκάνια να αποτελέσουν σταδιακά μια υπολογίσιμη, σεβαστή δύναμη, ικανή να ανταπεξέλθει στις μεγάλες προκλήσεις που θέτουν οι ριζικές σύγχρονες τεχνολογικές, οικονομικές, κλιματικές και γεωοικονομικές εξελίξεις. Ελάχιστα κράτη μπορούν σήμερα να αντιμετωπίσουν τα δεδομένα αυτά σε αυτόνομη βάση. Η διεθνής συνεργασία και η υπέρβαση των εμποδίων για την ανάπτυξή της αποτελούν συνεπώς, στο νέο αυτό περιβάλλον, ζήτημα εθνικού συμφέροντος. Η παρούσα συγκυρία, στην οποία οι σημαντικότερες χώρες της Βαλκανικής, με κοινά σε μεγάλο βαθμό πολιτισμικά, θρησκευτικά και ιστορικά στοιχεία, δεν βρίσκονται σε αντιπαράθεση ούτε σε διαφορετικά μπλοκ, είναι εξαιρετικά υποβοηθητική για την επίτευξη των κοινών στόχων.
Ισότιμη συνεργασία και συμμετοχή
Η ισότιμη συνεργασία και συμμετοχή, χωρίς ανταγωνιστικές εθνικές κορώνες, αποτελούν το κατάλληλο υπόβαθρο για την ουσιαστική δραστηριοποίηση πρωτοβουλιών, οι οποίες μπορούν να δώσουν πραγματική ώθηση στο κοινό μας εγχείρημα και να επιφέρουν απτά αποτελέσματα για την περιφερειακή ανάπτυξη και ευημερία της Βαλκανικής Χερσονήσου. Είναι σε όλους μας γνωστό ότι ο σεβασμός της ταυτότητας του άλλου αποτελεί βασικό συστατικό της εμπέδωσης της εμπιστοσύνης ανάμεσα στα κράτη αλλά και στους επιχειρηματίες.
Μεγάλο μέρος της προσοχής που δόθηκε από τα ΜΜΕ στις πρόσφατες πρωτοβουλίες του πρωθυπουργού και του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης αφορά τις συνέπειες της Συμφωνίας των Πρεσπών στην κατοχύρωση των εμπορικών σημάτων (ονομασιών) που φέρουν το όνομα Μακεδονία και τα παράγωγά του. Υποστηρίζουμε ότι η έμφαση στα εμπορικά σήματα αφορά ελάχιστα τις αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής. Άλλωστε, για πάνω από δύο δεκαετίες η γειτονική μας χώρα παρήγαγε και εμπορεύονταν προϊόντα χρησιμοποιώντας στην πραγματικότητα χωρίς περιορισμούς τον όρο «Μακεδονία» και τα σχετικά παράγωγα. Η πλειονότητα των χωρών του ΟΗΕ είχε αναγνωρίσει τη Βόρεια Μακεδονία ως Δημοκρατία της Μακεδονίας συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Κίνας, της Ρωσίας, του Καναδά. Τα προϊόντα των γειτόνων μας κυκλοφορούσαν σε όλες αυτές τις αγορές με την ένδειξη «Παράγεται στη Δημοκρατία της Μακεδονίας». Το να αγνοούμε αυτά τα γεγονότα ισοδυναμεί με τη στάση στρουθοκαμήλου που, κρύβοντας το κεφάλι της στην άμμο, νομίζει ότι δεν τη βλέπουν.
Η Συμφωνία των Πρεσπών θέτει ένα τέλος σε αυτήν την κατάσταση και δημιουργεί όρους αμοιβαίου σεβασμού των κρατών και των παραγόμενων προϊόντων τους. Τα προϊόντα που παράγονται στη γείτονα θα γράφουν πλέον αναγκαστικά «Παράγεται στη Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας» και όχι στη "Δημοκρατία της Μακεδονίας». Επιπλέον, δεδομένου ότι η κατοχύρωση των εμπορικών σημάτων για την Ε.Ε. προκύπτει από την περιοχή παραγωγής (π.χ. προσούτο Πάρμας, κρασιά Βουργουνδίας, μακεδονικός χαλβάς κ.λπ.), η κατοχύρωσή τους γίνεται πέρα και εκτός εθνικών ταυτοτικών προσδιορισμών. Οι όποιες περαιτέρω λεπτομέρειες αυτής της διευθέτησης μένουν εκκρεμείς θα συμφωνηθούν από μεικτή επιτροπή των κυβερνήσεων Αθήνας και Σκοπίων.
Ελλάδα και Βόρεια Μακεδονία
Η Ελλάδα και η Βόρεια Μακεδονία πρέπει να χαράξουν κοινές αναπτυξιακές στρατηγικές ακόμα και πριν καταλήξουμε στην πλήρη διευθέτηση των λεπτομερειών περί κατοχύρωσης των εμπορικών σημάτων. Το αναπτυξιακό αποτύπωμα της Συμφωνίας των Πρεσπών και της τετραμερούς συνεργασίας δεν κρίνεται στα εμπορικά σήματα, αλλά στην εξασφάλιση κοινά ωφέλιμων επενδύσεων στις υποδομές, στην προστασία του περιβάλλοντος, στην έρευνα και την καινοτομία.
Για παράδειγμα, οι εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού που κατασκευάστηκαν από μια ελληνικών συμφερόντων εταιρεία σε συνοριακή πόλη της Βόρειας Μακεδονίας εξασφαλίζουν μείωση των ρύπων στον Αξιό, γεγονός που παράγει αμοιβαίο όφελος για τους πολίτες, το περιβάλλον και τον πρωτογενή τομέα σε Ελλάδα και Βόρεια Μακεδονία. Η συμφωνία που πρόσφατα ξεκίνησε το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με δύο πανεπιστήμια των Σκοπίων βάζει τα θεμέλια για αξιόλογες συνεργασίες, παράγοντας όφελος για την ανάπτυξη της έρευνας.
Τέλος, πέρα από την όποια διεθνική και εθνική διάσταση, η διανοιγόμενη συνεργασία παρουσιάζει κρίσιμο εσωτερικό - περιφερειακό ενδιαφέρον για τη χώρα μας. Συχνά τείνουμε να παραγνωρίσουμε ότι η ευημερία της Θεσσαλονίκης και της βόρειας Ελλάδας γενικότερα συναρτάται με την οικονομική πορεία της ευρύτερης βαλκανικής ενδοχώρας, σε αντιδιαστολή προς την υπόλοιπη χώρα, ιδίως το νότιο τμήμα της. Οι κυρίως ωφελούμενες, από μια επιτυχή εξέλιξη, περιφέρειες της χώρας μας θα είναι οι συνορεύουσες με τα Βαλκάνια: Μακεδονία, Θράκη και Ήπειρος, περιφέρειες που σε γενικές γραμμές βραδυπορούν έναντι του μέσου αναπτυξιακού ρυθμού της χώρας.
* Ο Γ. Αγγελόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής στο ΑΠΘ και προϊστάμενος του Γραφείου του Πρωθυπουργού στη Θεσσαλονίκη, ο Λ. Λαμπριανίδης είναι καθηγητής στο ΠΑ.ΜΑΚ. και γενικός γραμματέας Στρατηγικών και Ιδιωτικών Επενδύσεων