Κώδικα Δεοντολογίας Τεχνητής Νοημοσύνης (Τ.Ν.) για δημοσιογράφους πρόκειται να παρουσιάσουν σε λίγο καιρό η Πανελλήνια Ομοσπονδία Ενώσεων Συντακτών (ΠΟΕΣΥ), η ΕΣΗΕΑ και οι ενώσεις-μέλη της.
Η ανάγκη για τη θέσπιση Κώδικα Δεοντολογίας Τ.Ν. προέκυψε μετά την ημερίδα για την Τ.Ν. που είχε διοργανώσει η ΕΣΗΕΑ τον Δεκέμβριο 2023, οπότε και είχαν κληθεί να καταθέσουν τις απόψεις τους όλοι οι παράγοντες της αγοράς αλλά και της πολιτικής.
Με πρωτοβουλία της ΠΟΕΣΥ το 2024 συστάθηκε επιτροπή για την εκπόνηση του Κώδικα με επικεφαλής τον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Σπύρο Βλαχόπουλο, η οποία και παρέδωσε το έργο της στις αρχές του έτους.
Ο πρόεδρος της ΠΟΕΣΥ Σωτήρης Τριανταφύλλου, μιλώντας στην ΑΥΓΗ της Κυριακής, εξηγεί τους σκοπούς: «Ο Κώδικας Δεοντολογίας για την Τ.Ν. επιχειρεί να θεσπίσει ένα πλαίσιο, να βάλει όρια στο χαοτικό τοπίο που φαίνεται να ανοίγουν οι εφαρμογές Τεχνητής Νοημοσύνης για τους δημοσιογράφους. Παράλληλα, προασπίζει τη δημοσιογραφική εργασία, την ανεξαρτησία της πληροφόρησης και τελικά τους ίδιους τους δημοσιογράφους από παρενέργειες οι οποίες μπορεί να προκύψουν, όπως για παράδειγμα η παραπληροφόρηση ή τα fake news ή θέματα διαφάνειας».
Ο Κώδικας Δεοντολογίας Τ.Ν. επιχειρεί να θεσπίσει τους κανόνες για την ενημέρωση του κοινού όταν γίνεται με τη βοήθεια της Τ.Ν. και έχει βασιστεί στον Κώδικα Δεοντολογίας της ΕΣΗΕΑ. Ίσως μάλιστα η Ελλάδα να είναι από τις πρώτες χώρες όπου η επαγγελματική οργάνωση/σωματείο των δημοσιογράφων θεσπίζει Κώδικα Δεοντολογίας Τ.Ν. βάσει των κατευθυντήριων γραμμών που έχουν εκδοθεί από τη Διεθνή και την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων.
Ο καθηγητής Σπύρος Βλαχόπουλος, στην ενημέρωση που έκανε προς τους εκπροσώπους των δημοσιογράφων, παρουσίασε το συνολικότερο νομικό πλαίσιο και το ενημερωτικό πεδίο όπου έρχεται να εφαρμοστεί ο Κώδικας Δεοντολογίας Τ.Ν. Όπως τόνισε, όλοι οι επαγγελματικοί κλάδοι, από δημοσιογράφους μέχρι νομικούς, καλούνται να προσαρμοστούν στις αλλαγές που φέρνει η Τ.Ν.:
* Η ρύθμιση μέσω νόμων θεωρείται ανεπαρκής, καθώς η ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας ξεπερνά εύκολα τις λεπτομερείς νομικές διατάξεις. Γι’ αυτόν τον λόγο προτείνεται η θέσπιση γενικών κανόνων μέσω κωδίκων δεοντολογίας που είναι πιο ευέλικτοι και μπορούν να προσαρμοστούν στις εξελίξεις.
* Ο Κώδικας Δεοντολογίας Τ.Ν. εντάσσεται στο πλαίσιο του ήπιου δικαίου (soft law), το οποίο δεν έχει τυπική νομική μορφή αλλά παράγει έννομες συνέπειες.
* Ο Κώδικας Δεοντολογίας Τ.Ν. περιλαμβάνει κανόνες για αξιοπιστία πηγών, αποφυγή fake news, προστασία της γλώσσας και της δεοντολογίας του επαγγέλματος. Δεν στοχεύει στην τιμωρία, αλλά στην προστασία και στην ενδυνάμωση των επαγγελματιών, ενώ μπορεί να αποτελέσει βάση για διεκδικήσεις όπως τα πνευματικά δικαιώματα.
* Αν και δεν μπορεί να αποτρέψει κινδύνους όπως η απώλεια θέσεων εργασίας, προσφέρει πλαίσιο προστασίας για την αξιοπιστία της δημοσιογραφίας στη νέα εποχή.
Ηδη ο Κώδικας Δεοντολογίας Τ.Ν. εγκρίθηκε από το Γενικό Συμβούλιο της ΠΟΕΣΥ τον Φεβρουάριο και στη συνέχεια από τις επιμέρους ενώσεις συντακτών. Παρακάτω ακολουθεί μια περίληψη των στοιχείων που περιλαμβάνει ο Κώδικας Δεοντολογίας Τ.Ν.
1. Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν υποκαθιστά τον δημοσιογράφο. Σε ένα περιβάλλον όπου η Τ.Ν. μεταμορφώνει ραγδαία τη δημοσιογραφία, ο νέος Κώδικας Δεοντολογίας λειτουργεί σαν θεσμική πυξίδα για την ορθή και ηθική ενσωμάτωσή της στα ΜΜΕ. Ορίζει ότι η Τ.Ν. δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον ρόλο του δημοσιογράφου αλλά μόνο να τον υποστηρίξει, διατηρώντας αναλλοίωτες τις αξίες της ακρίβειας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας.
2. Συμμετοχή και εποπτεία των δημοσιογράφων στα εργαλεία της Τ.Ν. Στο επίκεντρο του Κώδικα βρίσκεται η ενεργή συμμετοχή των δημοσιογράφων και των ενώσεών τους στη διακυβέρνηση της Τ.Ν. διασφαλίζοντας ότι η ανάπτυξή της αντανακλά τις δημοκρατικές αξίες και την πολυπολιτισμικότητα.
3. Η επιμόρφωση των επαγγελματιών του Τύπου στην Τ.Ν. είναι κρίσιμη, με σαφή αποφυγή χρήσης εργαλείων που δεν έχουν κατανοηθεί επαρκώς.
4. Οι δημοσιογράφοι φέρουν πλήρη συντακτική ευθύνη για το περιεχόμενο που παράγεται ή επεξεργάζεται με Τ.Ν. διασφαλίζοντας την ακρίβεια και τη διασταύρωση των πληροφοριών. Η Τ.Ν. αντιμετωπίζεται σαν μη εξακριβωμένη πηγή, απαιτώντας συνεχή επαγγελματική κρίση και έλεγχο.
5. Οι δημοσιογράφοι υποχρεούνται σε διαφάνεια και λογοδοσία. Οφείλουν να διαχωρίζουν σαφώς το αυθεντικό από το τεχνητό περιεχόμενο, να αποφεύγουν παραπλανητικές εικόνες ή δηλώσεις και να επισημαίνουν ότι έχει δημιουργηθεί με Τ.Ν. Οφείλουν να ενημερώνουν υπεύθυνα τους πολίτες με σαφή σήμανση για περιεχόμενο που έχει δημιουργηθεί με Τ.Ν. για αποφυγή παραπλάνησής τους και να λειτουργούν με διαφάνεια, λογοδοσία και αυξημένη κριτική στάση.
6. Προστασία των πηγών. Η χρήση ευαίσθητων δεδομένων σε εμπορικά εργαλεία Τ.Ν. απαγορεύεται, ενώ απαιτείται συμμόρφωση με τη νομοθεσία περί προσωπικών δεδομένων.
7. Αμεροληψία και αποφυγή διακρίσεων. Οι δημοσιογράφοι οφείλουν να κρατούν αυστηρή στάση κατά της διάδοσης διακρίσεων και προκαταλήψεων μέσω αλγοριθμικού περιεχομένου ενισχύοντας την αμεροληψία.
8. Σεβασμός πνευματικών δικαιωμάτων. Οι δημοσιογράφοι καλούνται να διασφαλίσουν τον σεβασμό των πνευματικών δικαιωμάτων από τους παρόχους Τ.Ν. απαιτώντας δίκαιη αποζημίωση και αναφορά των πηγών.
9. Ηθικές αρχές στη χρήση της Τ.Ν. Η χρήση της Τ.Ν. πρέπει να βασίζεται σε ηθικές αρχές, με προτεραιότητα στο δημόσιο συμφέρον και στη δημοσιογραφική ακρίβεια.
10. Μηχανισμοί αναφοράς και ελέγχου. Οι δημοσιογράφοι και οι συνδικαλιστικές τους οργανώσεις οφείλουν να επιδιώκουν τη δημιουργία εσωτερικών επιτροπών δεοντολογίας στους οργανισμούς Τύπου και τη θεσμοθέτηση μηχανισμών ελέγχου και αναφοράς παραβιάσεων κατοχυρώνοντας έτσι έναν συνεχή κύκλο λογοδοσίας και βελτίωσης.
