Το αισθανόσουν στην ατμόσφαιρα. Η συγκέντρωση διαμαρτυρίας για τα Τέμπη δύο χρόνια ακριβώς μετά το εγκληματικό δυστύχημα δεν θα ήταν μια διαδήλωση όμοια με τις προηγούμενες. Το ενδιαφέρον για συμμετοχή δεν μπορούσε να συγκριθεί ούτε στο ελάχιστο με τις γενικές απεργίες των τελευταίων χρόνων. Ήταν καθολικό και πολύ πιο έντονο ακόμη και σε σχέση με τις ημέρες που καταγράφηκαν τα σημαντικότερα κινηματικά γεγονότα στην πρόσφατη ιστορία της χώρας. Είτε μιλάμε για τη φλογερή εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008 είτε για τις ασφυκτικά γεμάτες πλατείες των Αγανακτισμένων. Είτε για την παλλαϊκή στήριξη που δόθηκε στο «Όχι» του δημοψηφίσματος του 2015 είτε για τις πρώτες οργισμένες ημέρες μετά το δυστύχημα των Τεμπών, που και πάλι ο κόσμος είχε αντιδράσει μαζικά.
Την ατμόσφαιρα συγκροτούν κάθε φορά οι κουβέντες των ανθρώπων. Οι καθημερινές τους κινήσεις και συνήθειες. Τα συναισθήματα που εκδηλώνουν. Ο Θοδωρής, ιδιοκτήτης καταστήματος με ψιλικά στο κέντρο της Αθήνας επί της Χαριλάου Τρικούπη, αποφάσισε την Παρασκευή να κλείσει. Κόλλησε στην τζαμαρία του μαγαζιού ένα χαρτί όπου εξηγούσε ότι θα συμμετείχε στην κινητοποίηση. Το ίδιο χαρτί βρισκόταν και μέσα, δίπλα από το ταμείο. Είπε πως είναι 48 χρόνων αλλά δεν έχει κατέβει ξανά στον δρόμο. Μέσα σε αυτές τις δεκαετίες συνέβησαν πολλά σημαντικά γεγονότα. Είναι όμως η πρώτη φορά που αισθάνεται με τόσο αφόρητο τρόπο την κυβερνητική διαφθορά. Δεν είναι μόνο εκείνος. «Αυτό το πράγμα δεν το έχω δει ποτέ, ο κόσμος ασφυκτιά» έλεγε για την εικόνα που σχημάτιζε από τις συζητήσεις με τους πελάτες. Την αίσθηση ασφυξίας προκαλούν καθημερινές δυσκολίες, με κυριότερο πρόβλημα την ακρίβεια. «Δεν θα πρέπει να κάνουν το λάθος να πιστέψουν ότι κατεβαίνουμε μόνο για τους νεκρούς των Τεμπών».
Το παράδειγμά του δείχνει ότι η καμπάνια που επιχείρησε να αναχαιτίσει το ρεύμα ξεσηκωμού χρησιμοποιώντας την ίδια αφίσα που καλούσε στη διαδήλωση προσθέτοντας τη φράση «Δεν θα πάω» απέτυχε παταγωδώς. Ο κόσμος όχι μόνο κατέβηκε μαζικά στον δρόμο, αλλά θέλησε και να το δηλώσει. Ενώ θα μπορούσε να καμουφλάρει τη συμμετοχή του για να μην «στιγματιστεί», χάρη στη μαζική και πρωτοφανή κινητοποίηση της κοινωνίας θέλησε ο καθένας να πει περήφανα το δικό του «Εγώ θα πάω».
«Ντροπή είναι να μην συμμετέχεις»
Στην προσπάθεια να βρεθεί ο κόσμος στην πλατεία Συντάγματος ήθελε να συμβάλει και ο Γιώργος. Με τα γόνατά του ταλαιπωρημένα από τις εγχειρήσεις δεν θα μπορούσε να δώσει το «παρών» ως διαδηλωτής, αλλά σκόπευε να μετακινήσει εθελοντικά και δωρεάν με το ταξί του άλλους ανθρώπους που θα μπορούσαν να παρευρεθούν. Την επιλογή να παρακάμψει την απεργία προκειμένου να μην στερηθεί ένα μεροκάματο δεν τη σκεφτόταν καθόλου. «Δεν θέλω να ντροπιάσω τον εαυτό μου». Με βάση τις απαντήσεις που έπαιρνε ο Κώστας, συνάδελφός του στην πιάτσα των ταξί στη Ομόνοια, εκτιμούσε ότι η συγκέντρωση θα ήταν «ογκωδέστατη». «Οκτώ στους δέκα που μπαίνουν μέσα λένε ότι θα συμμετάσχουν». Το ποσοστό έτσι κι αλλιώς δεν μπορεί να θεωρηθεί αμελητέο, ωστόσο δείχνει ακόμη πιο εντυπωσιακό όταν αναλυθεί σε κούρσες. «Μπαίνουν 20 με 30 άνθρωποι τη μέρα». Ο Κώστας δεν θα έβαζε μπρος το ταξί του εκείνη τη μέρα, σκόπευε να συμμετάσχει στην πορεία. Θεωρεί ότι υπήρξε συγκάλυψη από την πρώτη στιγμή. Από το μπάζωμα. Στο συμπέρασμα οδηγήθηκε βάζοντας δίπλα κάτι που του είναι πιο οικείο. «Εδώ ένα απλό τροχαίο να γίνει και τον προφυλάσσουν τον χώρο, όχι ολόκληρο δυστύχημα με 57 νεκρούς».
Σε κάποιες περιπτώσεις ο κόσμος διαφωνούσε. Υπάλληλος σε πρακτορείο ΟΠΑΠ, το οποίο θα έκλεινε επίσης, είχε την άποψη πως η απεργία ήταν μάταιη. «Αυτά έχουν ξαναγίνει και ξεχάστηκαν». Αναφερόταν στο παλαιότερο αυτοκινητιστικό δυστύχημα στα Τέμπη και στους 23 έφηβους μαθητές που έχασαν τη ζωή τους το 2003. Μια πελάτισσα αισθάνθηκε την ανάγκη να επισημάνει τις διαφορές: «Εκείνο ήταν ατύχημα. Αυτό είναι έγκλημα. Άμα μπείτε αυτή τη στιγμή στο τρένο, κινδυνεύει η ζωή σας. Μας έλεγαν ότι όλα βρίσκονταν υπό έλεγχο και μετά ο κόσμος σκοτώθηκε». Η γυναίκα που δοκίμαζε την τύχη της σε ένα δελτίο Τζόκερ και σε μια συζήτηση που έδειχνε αδιέξοδη εργάζεται σε εταιρεία επικοινωνίας. Για την Παρασκευή απάντησε με την ίδια σιγουριά που λέει κανείς το όνομά του. «Εννοείται θα απεργήσω».
Εκλεισαν μαγαζιά που έμεναν ένα αιώνα ανοιχτά
Με την απόφασή του να κατεβάσει για μια μέρα τους διακόπτες του και το ζαχαροπλαστείο «Ασημακόπουλος» εξέπληξε πολλούς. Το ιστορικό μαγαζί συμπληρώνει 110 χρόνια λειτουργίας στο κέντρο της Αθήνας και η φιλοσοφία του ήταν να μην κλείνει ποτέ. Όπως εξηγεί η Παναγιώτα Ασημακοπούλου, νεότερο μέλος της οικογένειας, αυτή η απόφαση είχε να κάνει με ορισμένες πρακτικές παραμέτρους. «Η φιλοσοφία μας είναι να μην κλείνουμε ακόμη κι όταν δεν έχει δουλειά. Για τον έναν παππούλη που θα πάρει το γιαουρτάκι του. Γενικώς έρχονται πολλοί παππούδες το πρωί για να πάρουν το γιαουρτάκι τους. Εξυπηρετούμε τέτοιο κόσμο. Της γειτονιάς. Είναι άνθρωποι που έχουν χτίσει το μαγαζί και αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη. Επίσης δεν είναι εύκολο να κλείσουμε γιατί διαθέτουμε φρέσκα προϊόντα, τα οποία θα πρέπει μετά να πετάξουμε». Η Παναγιώτα θυμάται ότι η τελευταία φορά που έκλεισε το ζαχαροπλαστείο ήταν με τις διαδηλώσεις για τον Γρηγορόπουλο. Εκείνο που την εξοργίζει είναι ο τρόπος που έχει εξελιχθεί η υπόθεση και ότι η κυβέρνηση δύο χρόνια μετά χλευάζει με τη συμπεριφορά της τους συγγενείς των θυμάτων. «Δεν χρειάστηκε να γίνει πολύ μεγάλη κουβέντα για να συμφωνήσουμε. Όλοι οι εργαζόμενοι θέλανε να κατέβουν, το ίδιο θέλαμε κι εμείς οι πιο νέοι. Μιλήσαμε με τον πατέρα μου και τον θείο μου και το συμμερίστηκαν. Εξ αρχής άλλωστε ήταν ανοιχτοί στο να κατέβουν οι εργαζόμενοι χωρίς πρόβλημα».
Η Έφη που έχει pet shop στην οδό Καλλιδρομίου στα Εξάρχεια έδωσε ραντεβού έξω από το μαγαζί της με φίλους και γείτονες για να πάνε μαζί στη συγκέντρωση. «Δεν συμμετέχω όπως παλιά τα τελευταία χρόνια, αλλά ο θυμός είναι θυμός». Η εικόνα που είχε από τις συνομιλίες με άλλο κόσμο που διατηρεί καταστήματα ήταν ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα θα έκλειναν. Γιατί το δυστύχημα στα Τέμπη και όσα επακολούθησαν λειτούργησε τόσο ως αιτία όσο και ως αφορμή για τη μαζική αντίδραση του κόσμου. «Συμπεριλαμβάνει και όλες τις άλλες δυσκολίες που μας έχουν δημιουργήσει στην καθημερινότητά μας. Σε μια διαμαρτυρία μπορούν να χωρέσουν και άλλα πράγματα. Για άλλους σαν δεύτερος, τρίτος, τέταρτος λόγος για να κατέβουν. Και σε άλλους ως πρώτος». Από τη διαδήλωση δεν είχε μεγάλες προσδοκίες. «Με ικανοποιεί και μόνο ότι θα είναι η μεγαλύτερη κινητοποίηση εδώ και καιρό». Αρκεί να αποτελέσει για την κοινωνία μια νέα αφετηρία. «Δεν περιμένω να είναι το ίδιο το ξύπνημα, αλλά μια αρχή του ξυπνήματος».
