Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
24 °C
22.0°C24.8°C
3 BF 39%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.0°C24.2°C
2 BF 52%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
18.8°C20.5°C
4 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
19.3°C19.8°C
5 BF 60%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C24.0°C
3 BF 33%
Κωνσταντίνα Τασσοπούλου στην «Α» / Τα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά οφείλουν να λένε αλήθειες
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κωνσταντίνα Τασσοπούλου στην «Α» / Τα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά οφείλουν να λένε αλήθειες

Κωνσταντίνα Τασσοπούλου
(Vasia Anagnostopoulou Photography)

Πριν από λίγο καιρό χτύπησε το κουδούνι της εφημερίδας μας για την παράδοση ενός φακέλου. Μέσα του φύλαγε ένα τετράγωνο βιβλιαράκι. «Αγαπητέ κ. Παπαντωνίου, λαμβάνω το θάρρος να σας στείλω το πρόσφατο βιβλίο μου “Το πιάτο”» διάβασα ανοίγοντας το σημείωμα που το συνόδευε από τη συγγραφέα Κωνσταντίνα Τασσοπούλου. Όπως εξηγούσε στη συνέχεια για την πρωτοβουλία της να το στείλει, πρόκειται για το πρώτο παιδικό βιβλίο που ασχολείται με το ζήτημα της ελληνικής μετανάστευσης στην Αμερική του ’50 (εκδόσεις Υδροπλάνο).

Φτάνοντας στο τέλος και στην 167η σελίδα του, αισθάνθηκα ότι δεν ήρθα αντιμέτωπος με μια τετριμμένη αφήγηση του παρελθόντος. Αντί για καμουφλαρισμένη εθνικιστική περηφάνεια, συνάντησα μια ειλικρινή προσπάθεια να μεταφερθούμε σε μια άλλη εποχή. Να ακούσουμε στο αυτί πριν κοιμηθούμε την ιστορία πίσω από τα γυαλικά και τις φωτογραφίες στον οικογενειακό μπουφέ της γιαγιάς. «Για τον γενναίο παππού που έπλυνε εκατομμύρια άδεια πιάτα για να γεμίσει εκείνα των δικών του ανθρώπων, ραγίζοντας, τελικά, το δικό του». Το κείμενο δεν συντηρεί στερεότυπα. Αντιθέτως, εμφανίζει εργαζόμενους με διαφορετική καταγωγή που είναι ενωμένοι. Που βρίσκονται απέναντι σε μια αχόρταγη εργοδοσία. Που καταλαβαίνουν την αξία των αγώνων του παρελθόντος, όπως το 1886 στο Σικάγο για το οκτάωρο.

«Για να καταλάβεις την ιστορία ενός ανθρώπου, πρέπει να μπεις στη θέση του και να δεις πώς αισθανόταν». Εκτός του ήρωα της ιστορίας, χάρη στο βιβλίο είναι αρκετά ακόμη εκείνα τα παιδιά που θα κάνουν βήματα με τα παπούτσια του παππού σας σε μια άλλη πραγματικότητα. Ποιος όμως ο σκοπός να επιβιβαστούν σε βαπόρια που ποτέ δεν θα γνωρίσουν στο σήμερα;

Ακριβώς αυτό που αναφέρετε στην ερώτησή σας είναι το βασικό κομμάτι της απάντησής μου. Ήθελα με το βιβλίο «Το πιάτο» τα παιδιά του σήμερα να φορέσουν τα παπούτσια του χθες, να βηματίσουν στο χθες, να ανέβουν στο υπερωκεάνιο του χθες, να γίνουν οι μετανάστες του χθες. Κι ύστερα, στο παρόν, αφότου έχουν πραγματοποιήσει αυτό το μεγάλο και δύσκολο ταξίδι στο χθες και στο συναίσθημά του, να ζήσουν το σήμερα λίγο διαφορετικά. Έχοντας τη γνώση ότι οι προπαππούδες τους ήταν επίσης μετανάστες -κάτι που δεν είμαι σίγουρη ότι το γνώριζαν έτσι κι αλλιώς ή ότι το είχαν συζητήσει με τις οικογένειές τους-, να κοιτάξουν με άλλον τρόπο τους μετανάστες του σήμερα. Όλους τους μετανάστες. Και αυτούς που έρχονται στην Ελλάδα, και αυτούς που φεύγουν από αυτήν.

Το βιβλίο σας έχει τίτλο «Το πιάτο». Στη σημερινή ψηφιακή εποχή, για μένα συμβολίζει, εκτός από τη σκληρή δουλειά για τους μετανάστες, έναν κόσμο πιο χειροπιαστό. Με «χάρτινες φωτογραφίες», όπως αναφέρετε σε άλλο σημείο. Σας ανησυχεί καθόλου ότι σε εβδομήντα με ογδόντα χρόνια τα τότε παιδιά δεν θα έχουν να κοιτάξουν μια κορνίζα;

Διαβάζοντας την ερώτησή σας, δεν ξέρω γιατί, αλλά αισθάνθηκα, πριν από την απώλεια των χάρτινων φωτογραφιών, μια άλλη απώλεια. Μήπως και το ίδιο το πιάτο, το πιάτο το κεραμικό, το πορσελάνινο, το ακριβό ή το φθηνό, δεν εξορίζεται από τα τραπέζια μαζί με τη συνήθεια του ζεστού φρεσκομαγειρεμένου φαγητού που θα φαγωθεί με ηρεμία, δίχως άγχος, στο μεγάλο τραπέζι της Κυριακής; Τρώμε σε τάπερ ή χάρτινες συσκευασίες των take away. Τρώμε βιαστικά. Όπως βιαστικά βγάζουμε φωτογραφίες. Τόσο βιαστικά, που χάνεται η μαγεία τους. Δεν ξέρω αν θα έλεγα ότι με «ανησυχεί» αυτό, αλλά σίγουρα με κάνει να γίνομαι ένας συναισθηματικός παρατηρητής μεγάλων αλλαγών. Το φαγητό όπως και η χάρτινη φωτογραφία της κορνίζας είχαν ένα άλλο συναίσθημα κάποτε, μιας άλλης βαρύτητας. Τώρα αμφότερα βρίσκονται σε μεγαλύτερη ευκολία και αριθμό, αλλά σαν να χάνουν από γεύση κι από χρώμα. Σαν να έχουν ήδη χάσει από την ομορφιά.

133377416b.jpg

Σας νιώθω σαν τον καλόκαρδο καπετάνιο. Με ορισμένες σκέψεις που έχει σημασία να έχουμε οδηγό από νωρίς. Για παράδειγμα, ενώ για τα παιδιά, ειδικά για εκείνα του δημοτικού, ο κόσμος της εργασίας είναι μια ξένη και μακρινή πραγματικότητα, τα εξοικειώνετε με τη σημασία που έχει το διάστημα της ανάπαυσης μέσα στη μέρα, όπως και με το να μην ζουν για να δουλεύουν.

Χαίρομαι πάρα πολύ που με νιώθετε σαν τον καπετάνιο, γιατί κρύφτηκα (τελικά όχι επιτυχημένα) μέσα στον καπετάνιο. Μου αρέσει κι εμένα εξάλλου το ζεστό κακάο...

Ηθελα συνειδητά να γνωρίσω στα παιδιά την έννοια της εργασίας, αλλά και τη δυσκολία της. Ήθελα να τους εξηγήσω την ουσία που κρύβει η ανάπαυση. Η ανάπαυση και τώρα που είναι παιδιά, καθώς έχει μεγάλη σημασία για να γίνουν ωραίοι άνθρωποι. Να σκεφτούν τι έζησαν μέσα στην ημέρα, να χαλαρώσουν, να βαρεθούν, να αφομοιώσουν. Σε μια εποχή που τρέχει με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, απαιτείται να βρίσκουμε, σε όποια ηλικία, χρόνο για ανάπαυση: για ταινία, για βιβλίο, για ηρεμία, για συζήτηση, για παρέα, για μουσική. Κι αν όχι να δουλεύουμε λιγότερο, σίγουρα πρέπει να σκεφτούμε το να μην δουλεύουμε άσκοπα. Να μην κάνουμε κάτι άσκοπα γενικώς. Να μην τρέχουμε δίχως λόγο για να γεμίζουμε τις μέρες μας και τις τσέπες μας αδειάζοντας τελικά τις ψυχές μας. Αυτό που κάνουμε πρέπει να έχει ουσία τέτοια, ώστε να μπορούμε να το ονομάσουμε ανάπαυση.

Ταυτόχρονα, αντί να μιλάτε για την ελληνική... λεβεντιά που τα κατάφερε να ριζώσει και στο πιο απομακρυσμένο μέρος, προτάσσετε τη φιλία μεταξύ ενός Έλληνα μετανάστη και ενός Τούρκου. Θα έλεγε κανείς ότι το βιβλίο έχει αξία να το διαβάσουν και μεγαλύτεροι, έτσι δεν είναι;

Ηθελα, πάλι απολύτως συνειδητά, να βάλω τον Έλληνα με τον Τούρκο σε φιλία. Να δείξω ότι οι κοινές, μεγάλες δυσκολίες φέρνουν κοντά ανθρώπους που μπορεί σε άλλες περιπτώσεις να μην έρχονταν. Ήθελα να δείξω τη μαγεία που έχει η λέξη «συνάδελφος». Μια ελληνική λέξη που τόσο αγαπώ! Συν + αδελφός. Κι αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια. Όταν εργάζεσαι μαζί με κάποιον, σε δύσκολη ή εύκολη δουλειά, τα πας ή δεν τα πας καλά μαζί του, έρχεσαι κοντά του με έναν τρόπο που η λέξη αυτή περιγράφει τόσο αριστοτεχνικά.

Δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να μιλήσω για την «ελληνική λεβεντιά» με τον τρόπο που το θίγετε. Η λεβεντιά μπορεί να υπήρχε, όπως και η καπατσοσύνη, και η αξία, και το πείσμα, και οι ικανότητες. Αυτό που όμως ήθελα να ξεχωρίσει από το βιβλίο ήταν το θάρρος. Το θάρρος των ανθρώπων αυτών που άφηναν τον τόπο τους, την πατρίδα τους, την όποια βολή τους και ξεκινούσαν μια νέα ζωή κόβοντας στα δύο τη ζωή μα και τον εαυτό τους.

Κωνσταντίνα Τασσοπούλου
(Vasia Anagnostopoulou Photography)

Ενα από τα στοιχεία που παρατηρώ στο βιβλίο σας είναι η τόλμη. Στοιχείο που απουσιάζει από τα σχολικά βιβλία ακόμη και στον στοιχειώδη βαθμό να αναφέρονται τα γεγονότα με το όνομά τους: Εμφύλιος πόλεμος. Είναι σαν να περνάμε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο με ένα απότομο άλμα στη δεκαετία του ’50, εξετάζοντας το παρελθόν μας λειψό. Ποια η σημασία να κοιτάμε πίσω κατάματα την Ιστορία, ειδικά από μικρή ηλικία;

Πιστεύω ότι στα παιδιά μπορούμε να μιλάμε για όλα, απλώς οφείλουμε να προσαρμόζουμε τον τρόπο μας αναλόγως της ηλικίας τους. Στο κάτω-κάτω, ακόμα κι όταν μιλάμε σε ενήλικες, δεν προσαρμόζουμε ή, έστω, δεν πρέπει να προσαρμόζουμε τον τρόπο μας και τον λόγο μας ώστε να μας καταλάβει ο συνομιλητής; Αυτό δεν σημαίνει ότι αλλάζει η αλήθεια που λέμε.

Τα βιβλία που απευθύνονται στα παιδιά οφείλουν να λένε αλήθειες ακόμα κι αν το κάνουν με τρόπο παραμυθένιο. Ειδικά σ’ αυτό το βιβλίο, που μιλά για τη μαζική μετανάστευση των Ελλήνων, δεν πρέπει να προλάβουμε το ερώτημα του παιδιού «γιατί μετανάστευαν τόσοι άνθρωποι;» ή «γιατί ήταν τόσο φτωχή η Ελλάδα;». Το βρίσκω απολύτως λογικό. Το αντίθετο θα ήταν το παράλογο.

Είστε μπροστά σ’ ένα παιδάκι. Διαβάζει την τελευταία σελίδα του βιβλίου, σηκώνει το βλέμμα και σας κοιτά. Ποια αντίδραση θα σας έκανε εντύπωση; Τι θα θέλατε να έχει αποκομίσει;

Θα ήθελα να με κοιτάξει και να μην έχει πολλά να μου πει. Να μην ξέρει τι να μου πει. Να έχει τόσο πολύ βουτήξει, γελάσει, συγκινηθεί, ταξιδέψει, αισθανθεί πώς αισθανόταν ένας μετανάστης της δεκαετίας του ’50, να έχει γίνει ο ίδιος ο μετανάστης προπάππους μας, που να μην είναι σε θέση να μου σχολιάσει με ευκολία. Αυτό θα ήθελα από το παιδάκι, όπως αυτό θέλω και από τον ενήλικα αναγνώστη μου. Και είμαι πραγματικά ευλογημένη που το βιώνω συχνά.

Μια κουβέντα ακόμα. Ποια η σχέση σας με τη συγγραφή και πώς ξεκίνησε; Ποια η καθημερινότητά σας; Τι σας αρέσει να κάνετε στο δικό σας οκτάωρο ανάπαυσης;

Εγραφα πάντα, από πάντα, αν και ανεπίσημα. Έγραφα ποιήματα μακροσκελή για να «κοροϊδέψω» τις συνήθειες των θείων μου. Έγραφα στο περιοδικό του σχολείου σχόλια για τους καθηγητές μου. Έγραφα γιατί μάλλον ήθελα να βγάλω προς τα έξω τον ακριβή τρόπο που σκεφτόμουν και που πολλές φορές δεν προλάβαινα να τον εκφράσω σε μια συζήτηση, όταν όλοι μιλούσαν γρήγορα και ο ένας πάνω στον άλλον.

Το πρώτο μου βιβλίο κυκλοφόρησε το 2004 κι από τότε άρχισα να γράφω λίγο πιο φανερά. Γράφω για να εκφράζομαι - ακόμα. Αυτός είναι ο λόγος που γράφω. Να επικοινωνήσω με τους άλλους - γνωστούς ή άγνωστους, που θα γίνουν γνωστοί μετά την ανάγνωση. Δεν γράφω κάθε μέρα, σαν αυτούς που λένε ότι βάζουν ξυπνητήρι, γράφουν για συγκεκριμένες ώρες κι αυτό δεν αλλάζει ή δεν κλονίζεται ποτέ. Δεν το καταφέρνω, αφού πρέπει να προλάβω και τόσα άλλα μέσα στην ημέρα μου. Πρέπει να εργαστώ για να ζήσω εξάλλου, οπότε το γράψιμο έρχεται να χωρέσει στα δύο οκτάωρα που περισσεύουν.

Στις ώρες της ανάπαυσής μου, που δεν είναι πάντα οκτώ, θα γράψω, θα χαλαρώσω, θα διαβάσω, θα σκεφτώ το επόμενο βιβλίο, θα περπατήσω, θα βρεθώ με ανθρώπους που αγαπώ και έχω να πω κάτι ουσιαστικό, θα αράξω στο σπίτι ή θα φάω παγωτό με τον σύζυγό μου. Στο οκτάωρο της ανάπαυσης θα πλύνω πιάτα με ηρεμία ακούγοντας τζαζ και, κυρίως, χωρίς να αγχώνομαι για το πότε θα τελειώσω. Κυρίως αυτό σημαίνει για μένα η ανάπαυση. Να μην με κυνηγά ο χρόνος, που, βέβαια, εξ ορισμού με κυνηγά, όπως και όλους μας.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL