Εν μέσω πολιτικής θύελλας και χωρίς ακαδημαϊκή συναίνεση η κυβέρνηση φέρνει προς ψήφιση στη Βουλή ένα νομοσχέδιο που αλλάζει συθέμελα τη ραχοκοκαλιά της διοίκησης των ελληνικών πανεπιστημίων, ενώ τα αφήνει στην τύχη τους να επιβιώσουν αναζητώντας χρηματοδότηση και πόρους μέσω επιχειρηματικών δράσεων. Ο λόγος για το νομοσχέδιο Κεραμέως «Νέοι ορίζοντες στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα», που κατατέθηκε στη Βουλή και πυροδότησε θύελλα αντιδράσεων. Βροχή τα πυρά από τη Σύνοδο των Πρυτάνεων, ακαδημαϊκούς, εργαζόμενους στα ΑΕΙ, φοιτητές αλλά και από τα κόμματα της αντιπολίτευσης για νομοθέτηση ερήμην της ακαδημαϊκής κοινότητας, απουσία διαβούλευσης και συναίνεσης.
Στο νομοσχέδιο-μαμούθ των 417 σελίδων και των 464 άρθρων δεν περιλαμβάνεται όμως ούτε μια ρύθμιση που να δίνει λύση στα χρόνια προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα πανεπιστήμια, όπως είναι η υποχρηματόδοτηση και η υποστελέχωση. Αντίθετα, προωθείται συνολικά η λειτουργία του πανεπιστημίου με όρους ελεύθερης αγοράς: θεσπίζονται Συμβούλια Διοίκησης με διευθυντές-μάνατζερ, πριμοδοτείται η επιχειρηματικότητα ως κριτήριο εξέλιξης μελών ΔΕΠ, απελευθερώνονται τα δίδακτρα στα μεταπτυχιακά, καταργείται η κρατική χρηματοδότηση για προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών χωρίς δίδακτρα, δημιουργούνται διδακτορικά σε συνεργασία με επιχειρήσεις, «εμπειρογνώμονες» της αγοράς θα μπορούν να διδάσκουν στα πανεπιστήμια.
Υποβαθμίζεται η Σύγκλητος, καταργείται το Πρυτανικό Συμβούλιο
Παρά τις αντιδράσεις, η κυβέρνηση προχωρά πεισματικά. Με τις νέες ρυθμίσεις επαναφέρει, και μάλιστα ενισχυμένο, τον θεσμό του Συμβουλίου Διοίκησης, ενώ καταργεί όλες τις δημοκρατικές διαδικασίες ανάδειξης οργάνων μέσω εκλογών. Το νέο μοντέλο διοίκησης επικρίνεται ως συγκεντρωτικό αφενός ως προς τις υπερξουσίες του πρύτανη και του Συμβουλίου Διοίκησης, αφετέρου δεν θα υπάρχει λογοδοσία και δημοκρατική εκπροσώπηση στον μηχανισμό λήψης αποφάσεων στο δημόσιο πανεπιστήμιο. Το νέο σύστημα θα ευνοήσει τόσο τις διαδικασίες συναλλαγής για την επιλογή των εξωτερικών μελών όσο και την ανάδειξη του πρύτανη.
Έτσι, τα πανεπιστήμια θα διοικούνται από 11μελή συμβούλια. Τα 6 από τα 11 μέλη θα εκλέγονται από το σύνολο των μελών ΔΕΠ, ενώ τα άλλα 5 μέλη θα επιλέγονται από αυτούς που εκλέχθηκαν και θα είναι από το εξωτερικό. Όλα τα μέλη θα επιλέγουν τον πρύτανη, στο πρόσωπο του οποίου συγκεντρώνονται όλες οι εξουσίες και θα μπορεί να ορίζει πλήθος άλλων οργάνων. Τα Συμβούλια θα διοικούν χωρίς ελεγκτικούς μηχανισμούς ή θεσμικά αντίβαρα, καθώς το Πρυτανικό Συμβούλιο καταργείται και υποβαθμίζεται η Σύγκλητος. Οι πανεπιστημιακοί, τη γνώμη των οποίων δεν φαίνεται να υπολογίζει η Ν. Κεραμέως, προειδοποιούν ότι θα ανθίσουν εντός των ΑΕΙ φαινόμενα αδιαφάνειας και διαπλοκής. Άλλωστε, το νέο μοντέλο ακολουθεί τα πρότυπα διοίκησης εμπορικών επιχειρήσεων, όπου μέτοχοι είναι οι καθηγητές και η εξουσία θα μονοπωλείται από ένα πανίσχυρο Συμβούλιο.
Τρεις υπουργοί θα αποφασίζουν τα λουκέτα
Την ώρα μάλιστα που τα πανεπιστήμια στενάζουν οικονομικά, οι εκτελεστικοί διευθυντές-managers που θα τοποθετηθούν σε κάθε ΑΕΙ θα κοστίζουν ετησίως 910.000 ευρώ, επιβαρύνοντας τον κρατικό προϋπολογισμό. Λεφτά για μάνατζερ υπάρχουν, αλλά όχι για την ενίσχυση της λειτουργίας των πανεπιστημίων προς το συμφέρον των ίδιων των φοιτητών. Κατά τα άλλα, η κυβέρνηση προετοιμάζει το έδαφος για μείωση του κόστους με συγχωνεύσεις και καταργήσεις τμημάτων. Με το βλέμμα στραμμένο στις μελλοντικές της επιδιώξεις, φρόντισε να εξασφαλίσει ότι η απόφαση για τα επερχόμενα λουκέτα θα λαμβάνεται από τους εκάστοτε υπουργούς Παιδείας, Οικονομικών και Εσωτερικών, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της Συγκλήτου, δηλαδή καταργώντας στην πράξη το συνταγματικά κατοχυρωμένο αυτοδιοίκητο των πανεπιστημίων.
Φοιτητές πολλαπλών ταχυτήτων και κατακερματισμός των πτυχίων
Το νομοσχέδιο έρχεται να δώσει τη χαριστική βολή στα ήδη υπονομευμένα επαγγελματικά δικαιώματα των αποφοίτων των δημόσιων ΑΕΙ μετά την αναγνώριση των ιδιωτικών κολεγίων. Πολλαπλά Προγράμματα Σπουδών, διαφορετικής διάρκειας, περισσότερα «πτυχία-σούπερ μάρκετ» σκόρπιων και ασύνδετων γνώσεων, πολυδιάσπαση των επιστημονικών αντικειμένων, επαναφορά των ΤΕΙ ως Τμήματα Εφαρμοσμένων Επιστημών διάρκειας επτά εξαμήνων και διαχωρισμός των επιστημονικών πεδίων σε «θεωρητικά» και «εφαρμοσμένα» θα οδηγήσουν στη δημιουργία φοιτητών πολλαπλών ταχυτήτων, αλλά και στον κατακερματισμό των πτυχίων. Έτσι ανοίγει ο δρόμος για την κατάργηση της ισχύος των επαγγελματικών δικαιωμάτων όπως αυτά έχουν συνδεθεί με ολοκληρωμένα, ενιαία και συνεκτικά Προγράμματα Σπουδών και αντίστοιχα πτυχία.
Τίτλοι τέλους για τα δωρεάν μεταπτυχιακά
Με το νομοσχέδιο έρχονται οι τίτλοι τέλους για τα δωρεάν μεταπτυχιακά, καθώς δεν θα αποτελούν πλέον αναπόσπαστο μέρος της ακαδημαϊκής διαδικασίας, αλλά «παράλληλη απασχόληση» των καθηγητών, οπότε θα ορίζουν οι ίδιοι τις αμοιβές και τις ώρες διδασκαλίας.
Επίσης, οι υποτροφίες που δίνονταν στα παιδιά από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες θα δίνονται πλέον μόνο σε φοιτητές με εξαιρετικές επιδόσεις και όχι εκεί που υπάρχουν ανάγκες.
Στα πρότυπα των επιχειρήσεων
464 άρθρα, όπου δεν αντιμετωπίζεται πουθενά η υποχρηματοδότηση
910.000 ευρώ τον χρόνο θα στοιχίζουν οι εκτελεστικοί διευθυντές-μάνατζερ
11 μέλη θα διοικούν μέσω των Συμβουλίων Διοίκησης χωρίς θεσμικά αντίβαρα
5 μέλη θα είναι από το εξωτερικό
3 υπουργοί (Παιδείας, Οικονομικών και Εσωτερικών) θα αποφασίζουν για τα επερχόμενα λουκέτα χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της Συγκλήτου
Αντίδραση πανεπιστημιακών από 50 χώρες ενώνεται με τις φωνές διαμαρτυρίας όλων πλην Ν.Δ.
Αντίθετη με το νέο μοντέλο διοίκησης των ΑΕΙ η συντριπτική πλειονότητα της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ενστάσεις και από τον Κακλαμάνη, που, θυμίζοντας ότι καταργείται νόμος τον οποίο είχε ψηφίσει η ίδια η Κεραμέως, ζητεί συζήτηση στο κόμμα πριν φτάσει στην Ολομέλεια
Εκεί που προσέβλεπε σε ευρεία αποδοχή για τις νέες ρυθμίσεις, η Νίκη Κεραμέως βρέθηκε να παλεύει με φωνές διαμαρτυρίας από το εσωτερικό και το εξωτερικό της χώρας για το μέλλον των ελληνικών ΑΕΙ. Η Σύνοδος των Πρυτάνεων, πλήθος ακαδημαϊκών, ερευνητών, διοικητικών υπαλλήλων, φοιτητικών συλλόγων και φορέων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης δημιουργούν ένα ευρύ μέτωπο κατά του νομοσχεδίου που αποτυπώνεται όλο αυτό το διάστημα με δεκάδες ανακοινώσεις που απορρίπτουν αν όχι όλο, το μεγαλύτερο μέρος του νομοσχεδίου. Ηχηρή απάντηση μέσω επιστολής προς την υπουργό Παιδείας έδωσαν επίσης 1.000 πανεπιστημιακοί από όλα τα ΑΕΙ.
Οι εξελίξεις στον χώρο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης είναι τόσο ανησυχητικές, που κινητοποίησαν μέχρι και εξέχουσες προσωπικότητες από το εξωτερικό να στηρίξουν τους Έλληνες συναδέλφους τους προτάσσοντας ένα βροντερό «όχι» στη διάλυση των ελληνικών πανεπιστημίων. Την επιστολή υπέγραψαν πάνω από 700 πανεπιστημιακοί και ερευνητές από 50 χώρες του κόσμου, ζητώντας από την κυβέρνηση να αποσύρει το νομοσχέδιο και να ξεκινήσει έναν γνήσιο διάλογο μαζί με τους Έλληνες πανεπιστημιακούς, ενώ άσκησαν δριμεία κριτική για την εγκατάσταση πανεπιστημιακής αστυνομίας.
Καταργούν νόμο που οι ίδιοι έφεραν
Μείζον ζήτημα για τους πανεπιστημιακούς είναι τα Συμβούλια Διοίκησης, τα οποία θα λειτουργούν ερήμην της ακαδημαϊκής κοινότητας, με υπερεξουσίες και χωρίς θεσμικά αντίβαρα. Θυμίζουν μάλιστα ότι το 2020 η Ν. Κεραμέως θεσμοθέτησε τον τρόπο εκλογής των πρυτανικών αρχών μέσω ψηφοφορίας από ειδικό σώμα εκλεκτόρων, το οποίο απαρτίζεται από το σύνολο των καθηγητών πρώτης βαθμίδας, των αναπληρωτών καθηγητών, των επίκουρων καθηγητών, μόνιμων και επί θητεία, καθώς και των υπηρετούντων λεκτόρων του ΑΕΙ. Τη ρύθμιση που τόσο σθεναρά υπερασπίστηκε τότε, το ίδιο κόμμα με την ίδια υπουργό Παιδείας, έρχεται τώρα να την αλλάξει.
Την ανακολουθία αυτή εντόπισε και ο Νικήτας Κακλαμάνης. «Το 2020 ψηφίσαμε έναν νόμο που λέγαμε πώς εκλέγονται οι πρυτανικές αρχές και αυτό τον νόμο τώρα τον ακυρώνουμε εμείς με την ίδια κυβέρνηση και την ίδια υπουργό» ανέφερε χαρακτηριστικά. Αν και ο ίδιος συμφωνεί επί της αρχής με το νομοσχέδιο, εξέφρασε τον προβληματισμό του για το συγκεκριμένο άρθρο, καθώς, όπως είπε, οι αντιδράσεις δεν προέρχονται μόνο από την αντιπολίτευση αλλά και από καθηγητές και πρυτάνεις προσκείμενους στη Ν.Δ. και πρότεινε μάλιστα να συζητηθεί εντός του κόμματος πριν φτάσει στην Ολομέλεια.
Αιχμές για τη δημιουργία μηχανισμών διαπλοκής από Διαμαντοπούλου
Να θυμίσουμε ότι κατά της ρύθμισης Κεραμέως τάχθηκε μέχρι και η εμπνεύστρια του νόμου Άννα Διαμαντοπούλου, η οποία σε άρθρο της στο Βήμα υποστήριξε πως το προτεινόμενο μοντέλο θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα από αυτά που υποτίθεται ότι πάει να λύσει. «Το μοντέλο που προτείνει το προς συζήτηση νομοσχέδιο επιτείνει υπάρχοντα προβλήματα (...) Το σχέδιο νόμου δίνει στον πρύτανη ανεξέλεγκτη εξουσία, καθιστώντας τον πρόεδρο και στα δύο όργανα, και στο Συμβούλιο, και στη Σύγκλητο. Για όσους γνωρίζουν την ιστορία και τη λειτουργία των εκλογών, είναι σαφής η δυνατότητα εύκολων ομαδοποιήσεων, όταν μάλιστα η ταξινομική ψήφος νοθεύεται» ανέφερε χαρακτηριστικά, αφήνοντας αιχμές για τη δημιουργία μηχανισμών διαπλοκής.
Αντίδραση και από τον Λοβέρδο
Σχετική ερώτηση στη Βουλή κατέθεσε για τον νέο τρόπο διοίκησης των ΑΕΙ και ο Ανδρέας Λοβέρδος, χαρακτηρίζοντας ως αντιθεσμική τη διαδικασία ανάδειξης των πρυτανικών αρχών. Επιπλέον, ζήτησε από την κυβέρνηση να επαναφέρει τον νόμο Διαμαντοπούλου, καθώς είχε συγκεντρώσει, όπως είπε, μεγαλύτερη πολιτική συναίνεση σε σχέση με τη ρύθμιση Κεραμέως.
Τσίπρας: Ζήτημα δημοσίου συμφέροντος
«Ζήτημα υπεράσπισης του δημοσίου συμφέροντος» έθεσε ο Αλέξης Τσίπρας, επισημαίνοντας, κατά τη διάρκεια της δημόσιας διαβούλευσης που διοργάνωσε η ΕΠΕΚΕ Παιδείας του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ., ότι «επιχειρείται επίθεση απέναντι στο δημόσιο πανεπιστήμιο που έχει ως βασικό όχημα την κατάργηση των δημοκρατικών του δομών και τη μετάλλαξη του ακαδημαϊκού και αντιπροσωπευτικού πανεπιστημίου σε ένα πανεπιστήμιο που προσομοιάζει σε ιδιωτική εταιρεία». «Πρέπει να την αντικρούσουμε συλλογικά» υπογράμμισε.
Γνωμοδότηση κόλαφος: Διοίκηση ευάλωτη σε χειραγώγηση
Γνωμοδότηση «κόλαφο» σχετικά με το προτεινόμενο μοντέλο διοίκησης των ΑΕΙ εξέδωσαν δύο έγκριτοι συνταγματολόγοι, ο καθηγητής Διοικητικού Δικαίου του Παντείου Πανεπιστημίου Ξενοφών Κοντιάδης και ο καθηγητής Διοικητικού Δικαίου του ΕΚΠΑ Ιωάννης Τασσόπουλος.
Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση, το νέο σύστημα διοίκησης «παρουσιάζει σημαντικά προβλήματα λειτουργικότητας, διαφάνειας και δημοκρατικής νομιμοποίησης των οργάνων διοίκησης, απουσία επαρκών θεσμικών αντίβαρων, υπερσυγκέντρωση αρμοδιοτήτων στο πρόσωπο του πρύτανη χωρίς επαρκείς ελεγκτικούς μηχανισμούς», ενώ θίγει τον αυτοδιοίκητο χαρακτήρα των πανεπιστημίων.
Ειδικότερα, οι δύο συνταγματολόγοι αναφέρουν ότι «υιοθετείται ένα μοντέλο υπερσυγκέντρωσης ποικίλων αρμοδιοτήτων σε ένα όργανο, τον πρύτανη, το οποίο διαθέτει έμμεση και ισχνή νομιμοποίηση. Ο πρύτανης δεν αναδεικνύεται άμεσα από τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, αλλά από ένα όργανο, το Συμβούλιο Διοίκησης (Σ.Δ.), του οποίου η σύνθεση και ο τρόπος συγκρότησης το καθιστούν ευάλωτο σε χειραγώγηση και αδιαφανείς επιλογές. Το έλλειμμα νομιμοποίησης του πρύτανη αξιολογείται σε συνάρτηση όχι μόνο με την υπερσυγκέντρωση των αρμοδιοτήτων που του απονέμονται, αλλά και από το γεγονός ότι εν τοις πράγμασι υποβαθμίζονται ουσιωδώς όλοι οι μηχανισμοί ελέγχων και αντίβαρων που θα έπρεπε να συνοδεύουν την οργάνωση των αυτοδιοικούμενων πανεπιστημίων.
Καταλύεται η αρχή της πλειοψηφίας
Κρίσιμο στοιχείο είναι ότι τα εσωτερικά μέλη του Σ.Δ. εκλέγονται μεν απευθείας από το εκλογικό σώμα, αλλά με περιορισμούς που καταλύουν την αρχή της πλειοψηφίας. Επιπλέον, ο πρύτανης εκλέγεται μεταξύ των εσωτερικών μελών, ανεξάρτητα από τον αριθμό των ψήφων που έλαβε πρωτογενώς από τους συναδέλφους του για να εκλεγεί. Κατά συνέπεια, κάποιος ο οποίος εκλέχθηκε στο Σ.Δ. λαμβάνοντας την πλειοψηφία των ψήφων των συναδέλφων του (π.χ. 600 από τις συνολικά 1.000 ψήφους) είναι πιθανό να μην εκλεγεί πρύτανης και αντιθέτως να επιλεγεί από το Σ.Δ. κάποιος ο οποίος εκλέχθηκε στο Σ.Δ. με μόλις 30 ψήφους, δηλαδή μόλις το 3% των συνολικών ψήφων του πανεπιστημίου. Οι αντιπρυτάνεις επιλέγονται από τον υποψήφιο πρύτανη και ασκούν αρμοδιότητες χωρίς να έχουν επιλεγεί δημοκρατικά απευθείας από το εκλογικό σώμα, ούτε να διαθέτουν οποιαδήποτε άλλη νομιμοποίηση. Ομοίως, οι κοσμήτορες επιλέγονται από Σ.Δ. και ασκούν αρμοδιότητες χωρίς να έχουν επιλεγεί δημοκρατικά απευθείας από το εκλογικό σώμα.
