Τετάρτη βράδυ στον τελευταίο όροφο μιας πολυώροφης πολυκατοικίας στον Πειραιά. Έξω ζέστη και δυσφορία. Μέσα, όμως, ανάσες και πάθος για ζωή. Πρώτη φορά μετά τα δύο χρόνια εγκλεισμού λόγω πανδημίας συναντιούνται 35 νέοι άνθρωποι που επέστρεψαν από την κόλαση των ναρκωτικών και τώρα δίνουν μάχη με νύχια και με δόντια να επιστρέψουν στη ζωή. Αγώνας άνισος σε μια κοινωνία που δεν έχει ενσυναίσθηση, σε μια Πολιτεία που «δείχνει με το δάχτυλο» και στιγματίζει όσους βρέθηκαν στη χρήση, σε ένα κράτος που δεν δίνει δουλειά, σε μια κοινωνία πολιτών που πολλές φορές θέλει να μην ξεχάσει το θύμα τη μαρτυρική ζωή του.
Κι όμως, 35 νέα παιδιά, στην πλειονότητά τους αγόρια, μόνο 4 κορίτσια, παλεύουν στο Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης του ΚΕΘΕΑ - Νόστος στον Πειραιά. Μια φορά τον μήνα συγκεντρώνονται όλα σε μια διαδικασία που την αποκαλούν ολομέλεια. Γνωρίζονται μεταξύ τους, συζητούν, καταστρώνουν σχέδια, αναζητούν λύσεις στα προσκόμματα που συναντούν. Παρόντες και οι ψυχοθεραπευτές τους. Η συζήτηση διαρκεί ως τα μεσάνυχτα. Κανείς δεν βαρυγκωμά. Αυτή είναι η οικογένειά τους, οι νέοι τους φίλοι, οι νέες τους παρέες, που δεν έχουν καμία σχέση με τις αντίστοιχες στις πιάτσες. Σχηματίζουν έναν τεράστιο κύκλο, αγόρια και κορίτσια ανακατεύονται, γέλια, αστεία, χαρούμενα πρόσωπα μα και σκυθρωπά. Μορφές που δεν προδίδουν το παρελθόν και άλλες που φέρουν ακόμα το αποτύπωμα της χρήσης. Πειθαρχία και σιωπή όταν αρχίζει η συνεδρίαση. Τα ονόματα της σύστασης έστω ότι είναι πραγματικά. Όμως αυτό έχει ελάχιστη σημασία. Το βίωμα και το αίτημα που διατυπώνονται δυνατά και καθαρά είναι τα πρωτεύοντα και ακούγονται στα αυτιά μου σαν κραυγή ζωής. Ζητήσαμε την άδειά τους για να είμαστε παρόντες και η απάντησή τους ήταν θετική.
Μόλις με ακούμπησε η θεραπεύτρια ένιωσα ότι εδώ είναι το σπίτι μου
Είμαι ο Διονύσης. Χαίρομαι που ξαναβρισκόμαστε όλοι μαζί μετά την πανδημία. Διαβάζω για να δώσω πανελλαδικές. Άθλος μού φαίνεται. Προσπαθώ να χτίσω σχέσεις με μια κοπέλα που μου αρέσει, αλλά τρώω απόρριψη. Διαλύομαι και ξαναμαζεύομαι.
Είμαι ο Λουκάς. Μόνος μου δεν θα τα κατάφερνα να ξαναζήσω. Το πρόγραμμα είναι η καλύτερή μου επιλογή. Μερικές φορές σκέφτομαι πως καλύτερα που ήπια και έτσι γνωρίζω τώρα την άλλη ζωή.
Είμαι ο Ηρακλής. Ήρθα στο πρόγραμμα ως καμένο χαρτί. Σκέφτηκα ας πάω για έναν μήνα και μετά ξαναγυρνάω στο πιόμα. Όμως δεν ξαναγύρισα. Οι ομάδες με βοήθησαν και το πήγα παρακάτω. Τελείωσα στο σχολείο και σπουδάζω τουριστικά επαγγέλματα. Απέκτησα άποψη και δεν φοβάμαι να τη διατυπώσω. Έχω ανθρώπους δίπλα μου να πορεύομαι. Πολλές φορές αποσταθεροποιούμαι. Ψάχνω για δουλειά σε ξενοδοχείο αλλά το λερωμένο ποινικό μητρώο είναι εμπόδιο. Έχω δημιουργήσει ένα δίκτυο ανθρώπων, αλλά πρέπει να βρω και άλλους εκτός προγράμματος. Προχωράω. Φοβάμαι μήπως κόψουν τα προγράμματα. Είναι ο εφιάλτης μου. Χρειάζομαι τη βοήθεια της ομάδας. Πονάνε αυτά που μου λένε, αλλά έχω μάθει να τα ακούω. Την πρώτη μέρα που με ακούμπησε η θεραπεύτρια ένιωσα ότι εδώ είναι το σπίτι μου.
Είμαι ο Αλέξανδρος. Μένω για πρώτη φορά στον ξενώνα της Επανένταξης. Θέλω να αλλάξω ζωή. Αυτό που έκανα μέχρι τώρα δεν μου άξιζε. Νοιάζομαι, ενδιαφέρομαι, αγαπώ: οι λέξεις που έμαθα εδώ.
Είμαι ο Κώστας. Στόχος μου να αποκτήσω σχέσεις με τον αδελφό μου. Έχω ανιψιό που δεν τον είδα ποτέ. Δύσκολα τα καινούργια συναισθήματα. Πρέπει να το παλέψω.
Είμαι ο Γιάννης (32 ετών). Άλλοι κουμάνταραν τη ζωή μου μέχρι τώρα. Εδώ παλεύω να την καθορίζω εγώ. Δεν θέλω να είμαι σκλάβος στη δουλειά. Θέλω να ζω σε ένα όμορφο σπίτι, να μην είμαι μόνος και να ξαναχτίσω τη σχέση με την πεντάχρονη κόρη μου. Θέλω. Θα τα καταφέρω;
Δίνω αύριο πανελλαδικές, αλλά τη συνάντηση δεν θα την έχανα με τίποτα
Είμαι η Θεοφανία (22 ετών). Δίνω αύριο πανελλαδικές, αλλά τη συνάντηση αυτή δεν θα την έχανα με τίποτα. Εδώ είναι το σπίτι μου, η πραγματική μου οικογένεια. Εδώ έμαθα να βάζω όρια, να ζητάω βοήθεια. Η ομάδα είναι σοφή. Ακούω ό,τι μου λέει. Δεν θέλω να σας χάσω. Στόχος μου είναι να σπουδάσω κοινωνική εργασία και να επιστρέψω εδώ ως θεραπεύτρια.
Είμαι η Γιώτα. Εχω τρία παιδιά και είμαι «καθαρή» 2,5 χρόνια. Ήμουν αρνητική να ενταχθώ σε προγράμματα. Δεν τα πίστευα. Σήμερα όλα είναι αλλιώς. Στόχος μου, να κοινωνικοποιηθώ. Δυσκολεύομαι με τους ανθρώπους.
Είμαι η Αναστασία (28 ετών). «Καθαρή» 3,5 χρόνια. Έχω τελειώσει Φιλολογία, αλλά επειδή ήμουν στη χρήση θέλω να ασχοληθώ με διαφορετικό τρόπο, ολοκληρώνοντας την απεξάρτησή μου. Είμαι εδώ γιατί το θέλω. Η χειρότερη μέρα μου στη σημερινή συνθήκη δεν συγκρίνεται με τις μέρες της χρήσης. Ασχολούμαι με το θέατρο. Θα ήθελα να σας καλέσω, αλλά έχω κρύψει από τη θεατρική ομάδα το παρελθόν μου. Έτσι μόνο γίνομαι αποδεκτή. Το στίγμα μάς ακολουθεί. Ξεκινάω μεταπτυχιακές σπουδές και παίρνω το πτυχίο στα Αγγλικά.
Είμαι ο Βασίλης. Τα εφόδια που μου δίνει το πρόγραμμα τα «ρίχνω» στη ζωή. Έχω πάρει άδεια οδήγησης και είμαι χαρούμενος, όμως στη σχέση μου με την κόρη μου δυσκολεύομαι. Δεν θέλω να υπόσχομαι στον εαυτό μου κάτι που δεν μπορώ να καταφέρω.
Εδώ κανείς δεν είναι ρατσιστής
Είμαι ο Μικέλ. Κατάγομαι από τη Νιγηρία, μένω στα Πατήσια και έρχομαι στη δομή του Πειραιά γιατί θέλω να προχωρήσω στη ζωή μου. Είναι η δεύτερη προσπάθεια απεξάρτησης. Τώρα είμαι «καθαρός» 21 μήνες. Θέλω να πάω σχολείο, να μάθω τα ελληνικά για να ζήσω με αξιοπρέπεια. Εδώ κανείς δεν είναι ρατσιστής.
Είμαι η Σταυρούλα ( 33 ετών). Είμαι 5,5 χρόνια «καθαρή», αλλά επέλεξα να παραμείνω στην ομάδα. Η ομάδα με κρατάει, μου δίνει δύναμη. Τη χρειάζομαι. Έχω ένα κοριτσάκι και πρέπει να σταθώ όρθια. Συμμετέχοντας στο πρόγραμμα, παλεύω οργανωμένα για να ολοκληρώσω τον στόχο μου. Μεγαλώνω μόνη μου το παιδί μου, γι’ αυτό πρέπει να φύγω νωρίτερα από τη σημερινή μας ολομέλεια.
Για πρώτη φορά έχω την αίσθηση ότι ζω
Είμαι ο Γεράσιμος (39 ετών). Είμαι 2,5 χρόνια «καθαρός». Πρώτη φορά έχω την αίσθηση ότι ζω. Η περίοδος της χρήσης ήταν κενό ζωής. Θέλω να παραμείνω στην ομάδα γιατί θέλω να ζήσω όσα έχασα από τα ναρκωτικά.
Είμαι ο Τάσος: Είμαι 2,5 χρόνια «καθαρός». Η συλλογικότητα που υπάρχει εδώ, στην ομάδα, δεν υπάρχει στην κοινωνία. Αυτό το «κράτημα» μου χρειάζεται. Έχω μια κόρη και παλεύω να ξαναπιάσω το νήμα από τη αρχή. Στόχος μου είναι να χτίσω μια υγιή σχέση μαζί της. Σχέση εμπιστοσύνης. Όσο για μένα; Να περνάω καλά, πράγμα που το είχα ξεχάσει.
Είμαι ο Γιάννης (38 ετών). Δεν έχω κάτι να με κρατάει στην παλιά μου ζωή. Παραμένω εδώ γιατί αισθάνομαι ασφαλής, σίγουρος και ότι ανήκω κάπου. Άγνωστα χαρακτηριστικά στη χρήση.
Είμαι ο Χάρης. Είμαι «καθαρός» 3 χρόνια και μάλιστα με την πρώτη προσπάθεια. Εδώ βλέπω χαρούμενους ανθρώπους. Αλλάζει η ψυχολογία μου. Απέκτησα συναισθήματα για θεραπευτές και θεραπευόμενους. Δεν ασχολούμαι μόνο με την πάρτη μου. Θέλω να κάνω πράγματα για μένα, αλλά πρέπει να ξεπεράσω τη βαρεμάρα μου. Θέλω να αδυνατίσω.
Εδώ έμαθα να εξωτερικεύω τις σκέψεις και τα συναισθήματά μου
Είμαι ο Άρης (49 ετών). Είμαι παντρεμένος με 2 παιδιά και «καθαρός» 3,5 χρόνια. Εδώ έμαθα να εξωτερικεύω τις σκέψεις μου, τα συναισθήματά μου. Να σκέφτομαι καθαρά. Θέλω να επανακτήσω τον ρόλο μου στην οικογένεια που τον έχασα πολλές φορές γιατί ήμουν δοσμένος στη χρήση. Παλεύω να ξαναφτιάξω τις σχέσεις μου με την οικογένεια. Θέλω να βρω φίλους και εκτός του προγράμματος. Θα βρεθούμε, σε μια θεραπευτική διαδικασία (U13), ένα διήμερο εκτός Αθηνών με τη σύντροφό μου και άλλα τρία ζευγάρια. Ναι, εκδρομή! Αυτά τα είχαμε ξεχάσει. Ξεχάσαμε να ζούμε καλά. Μαθήματα οικογενειακής επανασύνδεσης.
Είμαι ο Αλέξανδρος (38 ετών). Είμαι 2 χρόνια «καθαρός». Το πρόγραμμα με έβγαλε από τη μοναξιά μου. Νιώθω επιτέλους ίσος με τους άλλους. Δεν ξέρω όμως να οριοθετώ τις ανθρώπινες σχέσεις. Τώρα το μαθαίνω. Χαίρομαι που βλέπω όλους εμάς εδώ να προσπαθούμε για κάτι που το είχαμε ξεγράψει.
Είμαι ο Παναγιώτης. Ξεκινώ τώρα μια διαφορετική ζωή. Παλεύω να πατήσω στα πόδια μου. Επέστρεψα μετά από πολύ καιρό στο δικό μου πλέον σπίτι. Δύσκολα πράγματα. Όλα γίνονται σιγά σιγά. Ελπίζω να τα καταφέρω.
Είμαι ο Χρήστος. Είμαι 3 χρόνια «καθαρός» και αισθάνομαι άλλος άνθρωπος. Πριν δεν υπήρχα. Δεν ζούσα εγώ. Παλεύω να τελειώσω τη Β΄ Λυκείου. Ζορίζομαι. Όμως νομίζω πως θα τα καταφέρω με τη βοήθεια που παίρνω.
Είμαι ο Παντελής. Όταν ήρθα ήμουν πολύ θυμωμένος με την αλήθεια. Όμως αυτό το συναίσθημα με βοήθησε. Δεν βολεύτηκα. Προσπάθησα. Φτιάχνω τα δόντια μου που είναι κατεστραμμένα. Θέλω να μπορώ να τρώω, να μιλάω… Αυτά που για πολλούς είναι αυτονόητα.
Είμαι ο Κώστας. Εκπαιδεύομαι στην αναπαλαίωση επίπλων και τα καταφέρνω. Αυτό που φοβάμαι είναι μήπως δεν καταφέρω να με εμπιστευτούν ξανά οι γονείς μου. Έχω να τους συναντήσω χρόνια. Αγωνιώ για τη μέρα που θα τους ξαναδώ. Αυτό τώρα δουλεύω. Και αν με απορρίψουνε;
Είμαι ο Προκόπης. Αγωνιώ γιατί γίνομαι πατέρας πρώτη φορά τον Αύγουστο. Θα τα καταφέρω;
Η συζήτηση ολοκληρώθηκε τα μεσάνυχτα με την υπόσχεση να ξανανταμώσουνε...
Η αλληλεγγύη είναι θεραπευτική
Του Ανδρέα Κρεμμύδα*
Το Κέντρο Κοινωνικής Επανένταξης του ΚΕΘΕΑ Νόστος είναι θεραπευτική δομή που έχει κινηματικά χαρακτηριστικά. Βοηθάει τους ανθρώπους να αλλάξουν τον τρόπο που ζούσαν, να επιλέγουν τη συντροφικότητα και το μοίρασμα αντί της μοναξιάς, τον σεβασμό αντί της επιθετικότητας στους άλλους και στον ίδιο τους τον εαυτό, την προσφορά και την αλληλεγγύη αντί της παραβατικότητας, την εξωστρέφεια και τη συμμετοχή αντί του περιθωρίου.
Η λειτουργία του βασίζεται στην ενεργή συμμετοχή, τη δημοκρατία, τη σύνθεση και στις ζυμώσεις που γίνονται μεταξύ των ανθρώπων, είτε είναι θεραπευόμενοι είτε προσωπικό. Έχει στενή αλληλεπίδραση με την κοινωνία και είναι μέρος της κοινωνίας. Οι βασικές του αξίες είναι η εντιμότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η αλληλοβοήθεια, η συντροφικότητα, ο σεβασμός στον άλλο, στο διαφορετικό.
Η θεραπευτική παρέμβαση του Κέντρου Επανένταξης Πειραιά είναι αποτελεσματική επειδή βασίζεται στην αντίληψη ότι οι εξαρτημένοι, εάν βρεθούν στο κατάλληλο υποστηρικτικό περιβάλλον, έχουν όλες τις δυνατότητες να λειτουργήσουν με έναν πολύ δημιουργικό και ουσιαστικό τρόπο, προσφέροντας στην κοινωνία και βοηθώντας ουσιαστικά και άλλους ανθρώπους που μπορεί να έχουν ανάγκη. Οι θεραπευόμενοι γίνονται ενεργοί υποστηρικτές στους άλλους, τους περισσότερο ευάλωτους.
Δράσεις κοινωνικής προσφοράς που έχουν υλοποιήσει τα τελευταία χρόνια οι θεραπευόμενοι του Κέντρου είναι η προσφορά ψυχαγωγίας και παιχνιδιού στα μικρά παιδιά των προσφύγων και μεταναστών το 2015 στο λιμάνι του Πειραιά. Η αισθητική αναβάθμιση ενός χώρου αθλοπαιδιών δημιουργώντας graffiti έπειτα από αίτημα του Δήμου Πειραιά στα Καμίνια και στην πισίνα στην Καστέλα. Η υλοποίηση του project «Το ΚΕΘΕΑ Νόστος ζωγραφίζει την “Άνοιξη”», όπου έβαψαν και ζωγράφισαν το Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ) “Άνοιξη”. Έδειξαν έμπρακτα την αλληλεγγύη και τον σεβασμό τους απέναντι στη διαφορετικότητα, ενάντια στον στιγματισμό και στην περιθωριοποίηση στους μαθητές του, που είναι παιδιά και νέοι 13-22 ετών με νοητική υστέρηση, αυτισμό, πολλαπλές αναπηρίες και άλλες αναπτυξιακές δυσκολίες ή προβλήματα ψυχικής υγείας.
Ακολούθησε το project «Το πέρασμα στη δημιουργία», στο 1ο Δημοτικό Σχολείο του Περάματος, μια δράση τέχνης και αλληλεγγύης που άλλαξε την όψη όλων των χώρων του σχολείου με τη δημιουργία σειράς τοιχογραφιών που μεταφέρουν μηνύματα ενάντια στη βία, στον στιγματισμό, τον αποκλεισμό. Δημιούργησαν ένα graffiti με αντιφασιστικό μήνυμα στο εργοστάσιο του Καχριμάνογλου στο Κερατσίνι στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Αντιφασιστικού Σεπτέμβρη που οργανώνεται στη μνήμη του Παύλου Φύσσα.
Στο πλαίσιο της πανελλαδικής καμπάνιας του ΚΕΘΕΑ «Στάσου πλάι μου» οι θεραπευόμενοι έδωσαν πνοή στο Δικαστήριο Ανηλίκων Πειραιά γεμίζοντάς το με χρώματα και εικόνες, προωθώντας την κοινωνική ένταξη και αποδοχή. Αναβαθμίστηκε ο χώρος, έγινε πιο φιλικός και φιλόξενος, μειώνοντας τα αρνητικά συναισθήματα που νιώθουν οι ανήλικοι. Ανέδειξαν τη σημασία των ανθρώπινων σχέσεων και των δικτύων κοινωνικής υποστήριξης ως προστατευτικού παράγοντα απέναντι στην παραβατικότητα και την εξάρτηση, ως καταλύτη στη θεραπεία και την επανένταξη.
Κάτω από την ομπρέλα της φετινής καμπάνιας του ΚΕΘΕΑ «Πάμε μαζί» ολοκληρώθηκε πριν λίγο καιρό το βάψιμο χώρων στην ΚΟΙΣΠΕ «Πλώρη» στον Πειραιά και στους Ξενώνες Φιλοξενίας Εφήβων του φορέα «Πλοές» ΕΨΥΜΕ στον Άλιμο, που είναι πρότυπη εξωνοσοκομειακή, μεταβατική δομή και φιλοξενούν εφήβους ηλικίας 12-18 ετών που παρέμεναν σε άλλες μονάδες ακατάλληλες για τη διαβίωση και τη διαμονή τους.
Τα τελευταία δυόμισι χρόνια, στο πλαίσιο των δράσεων του Δικτύου Αλληλεγγύης «Αόρατος Πειραιάς», υποστήριξαν τους άστεγους στο λιμάνι του Πειραιά συμμετέχοντας στην παρασκευή και στο μοίρασμα των γευμάτων.
Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης των δράσεων αυτών, η διακοπή των συμμετεχόντων από τη θεραπεία ήταν σημαντικά μειωμένη. Οι θεραπευόμενοι μέσω των δράσεων αλληλεγγύης στέλνουν τα δικά τους μηνύματα στην κοινότητα, νοηματοδοτούν αυτές τις ενέργειες και τις αναδεικνύουν σε σημαντικό παράγοντα στη θεραπεία απεξάρτησης. Μεγαλώνει η αυτοεκτίμησή τους, δραστηριοποιούνται κοινωνικά και ενισχύεται η αίσθησή τους ότι ανήκουν στην κοινωνία που προηγουμένως τους είχε βάλει στο περιθώριο. Η συμμετοχή στην επιλογή, το σχεδιασμό και την υλοποίηση των παρεμβάσεων δίνει νόημα στη ζωή των θεραπευόμενων και τους κινητοποιεί θετικά. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχει ουσιαστική αυτοδιαχείριση και ενεργή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων από όλους τους εμπλεκόμενους, είτε είναι προσωπικό είτε θεραπευόμενοι.
Η αλληλεγγύη είναι θεραπευτική και δίνει νόημα στην προσπάθεια απεξάρτησης. «Πάμε μαζί» σημαίνει να αντιμετωπίσουμε ο καθένας μας τις δικές του προκαταλήψεις για τους πρώην χρήστες, δίνοντάς τους μια δεύτερη ευκαιρία. «Πάμε μαζί» σημαίνει να αποτελέσει προτεραιότητα στους οργανισμούς απεξάρτησης η δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων ένταξης. Ο νόμος υπάρχει, βούληση χρειάζεται. «Πάμε μαζί» σημαίνει η Πολιτεία να επαναφέρει τους συναδέλφους που είναι σε αναστολή εργασίας και οι δομές απεξάρτησης στερούνται τις υπηρεσίες τους.
* Ο Ανδρέας Κρεμμύδας είναι υπεύθυνος Κέντρου Κοινωνικής Επανένταξης ΚΕΘΕΑ Νόστος
ΚΕΘΕΑ: «Πάμε μαζί», αλλά με ποιους;
Του Χαράλαμπου Πουλόπουλου*
Το 1987 είναι η χρονιά που η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε να καθιερώσει την 26η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησης τους, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τη διεθνή κοινή γνώμη για τις επιπτώσεις του φαινομένου. Την ίδια χρονιά συστήνεται στην Ελλάδα με τον Νόμο 1729 το ΚΕΘΕΑ (Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων), ως αυτοδιοικούμενο Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου, προκειμένου να συμβάλει στη θεραπεία, την επαγγελματική κατάρτιση και την κοινωνική ένταξη των εξαρτημένων από φαρμακευτικές ουσίες ατόμων, καθώς και για να υποστηρίξει την εκπαίδευση των στελεχών σε αντίστοιχες θεραπευτικές τεχνικές.
Έκτοτε, το ΚΕΘΕΑ βρέθηκε στην πρώτη γραμμή της απεξάρτησης, αλλά και της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης απέναντι στο πρόβλημα των ναρκωτικών. Αξιοποιούσε την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών ως αφορμή για να δημοσιοποιήσει τον απολογισμό του έργου του, θεωρώντας ότι οι υπόλοιπες 364 ημέρες του χρόνου όφειλαν να είναι αφιερωμένες στο ίδιο το έργο της πρώτης γραμμής, στη θεραπεία και την επανένταξη.
Όλα αυτά τα χρόνια το ΚΕΘΕΑ προασπίστηκε το δικαίωμα στη δωρεάν απεξάρτηση και με συνέπεια εφάρμοσε την πολιτική και την πρακτική της ψυχοκοινωνικής θεραπείας, δίνοντας υποστήριξη σε συνανθρώπους μας και στις οικογένειές τους που αντιμετώπιζαν πρόβλημα εξάρτησης από νόμιμες και παράνομες ουσίες, καθώς και από άλλες συμπεριφορές, όπως τα τυχερά παιχνίδια. Το έργο του ΚΕΘΕΑ αναγνωρίστηκε σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ενώ ήδη από το 2001 ήταν ο μόνος ελληνικός οργανισμός σύμβουλος του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου (ECOSOC) του ΟΗΕ σε θέματα ναρκωτικών.
Το 2109, αρχικά με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, η νεοεκλεγμένη κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας αποφάσισε αιφνιδιαστικά να καταργήσει το αυτοδιοίκητο του ΚΕΘΕΑ και να διορίσει το δικό της διοικητικό συμβούλιο. Μέχρι τότε οι διοικήσεις του ΚΕΘΕΑ ήταν άμισθες και εκλεγμένες από τα μέλη των θεραπευτικών του προγραμμάτων, τους γονείς τους, τους εργαζόμενους και τα επίτιμα μέλη των παρελθόντων, εθελοντικών και αιρετών, διοικητικών του συμβουλίων. Προφανώς το ΚΕΘΕΑ με την ανεξάρτητη και δημοκρατική λειτουργία του «ενοχλούσε» όσους ενδιαφέρονται μόνο για την άσκηση της εξουσίας και όχι για το θεραπευτικό έργο.
Προφανώς δεν γίνεται αντιληπτό από ορισμένα πολιτικά στελέχη ότι η θεραπεία απεξάρτησης δεν πραγματοποιείται με μάταιες συμβουλές ή με άνωθεν εντολή «σου είπα να κόψεις τα ναρκωτικά και θα τα κόψεις», δεν είναι ιατρική, μηχανιστική ή παθητική διαδικασία, αλλά έχει στο επίκεντρο την ίδια την ενεργητική συμμετοχή του ατόμου τόσο στη θεραπεία του όσο και σε αποφάσεις που το αφορούν ατομικά ή συνδέονται με το θεραπευτικό πλαίσιο.
Έτσι, με την επικράτηση της αυταρχικής αντίληψης, ένας ιδιαίτερα σημαντικός οργανισμός μετατράπηκε ερήμην του σε πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, για πρώτη φορά στις τέσσερις σχεδόν δεκαετίες λειτουργίας του.
Το κυβερνών κόμμα προφανώς δεν ενδιαφέρεται για την αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής παρέμβασης του Οργανισμού αλλά για την πολιτική του κυριαρχία και γι’ αυτό, ενώ υπήρχαν διαφωνίες, εμφανίστηκε να έχει ενιαία γραμμή. Το νομοσχέδιο που ακολούθησε την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου ήταν σαφώς άδικο. Βρήκε σθεναρή αντίδραση τόσο από το εσωτερικό του ΚΕΘΕΑ όσο και από κόμματα της αντιπολίτευσης με προοδευτικό προσανατολισμό, από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και την ευρύτερη κοινωνία. Εξάλλου, πώς θα μπορούσε να μην αντιδράσει το ΚΕΘΕΑ,όταν αρχή της θεραπείας είναι η υγιής αντίδραση σε καταστάσεις τοξικές που πνίγουν το άτομο και την αυτονομία του;
Μπροστά στην επιμονή της κυβέρνησης για συμμόρφωση προς τις επιταγές της, οι αντιδράσεις αποδείχθηκαν «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Στο κενό έπεσαν επίσης οι διαμαρτυρίες και οι εκκλήσεις της διεθνούς κοινότητας. Καθώς η κατάλυση της δημοκρατικής συμμετοχής και του αυτοδιοίκητου είναι αντίθετη με τα διεθνή πρότυπα λειτουργίας των θεραπευτικών κοινοτήτων, τόσο η Ευρωπαϊκή όσο και η Παγκόσμια Ομοσπονδία Θεραπευτικών Κοινοτήτων αντέδρασαν επισήμως προς την κυβερνητική απόφαση, χωρίς να εισακουστούν.
Ο αυτοδιοικητικός χαρακτήρας του ΚΕΘΕΑ, άμεσα συνδεδεμένος με το θεραπευτικό μοντέλο, επιχειρήθηκε να αλλάξει θεμελιωδώς. Στόχος της κυβέρνησης φάνηκε να είναι η σταδιακή μετατροπή του σε ένα ιδρυματικού τύπου γραφειοκρατικό μοντέλο, χωρίς όραμα, όπου τα πάντα θα καθορίζονται από τον διορισμένο με κομματικά κριτήρια πρόεδρο και διοικητικό συμβούλιο. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ και τρία χρόνια δεν έγινε καμία προσπάθεια να συγκληθούν τα προβλεπόμενα από τον Νόμο 4638/2019, που τελικά επικύρωσε την Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, συλλογικά όργανα του ΚΕΘΕΑ. Την ίδια ώρα, η υπόθεση της συνταγματικότητας του νόμου εκκρεμεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας, όπου έχει προσφύγει το τελευταίο αιρετό διοικητικό συμβούλιο του ΚΕΘΕΑ.
Στην πορεία επιχειρήθηκε μάλιστα η συνολική αλλοίωση του θεραπευτικού χαρακτήρα του ΚΕΘΕΑ και με νέο προσχέδιο νόμου που θα εισήγε έναν ριζικά διαφορετικό τρόπο προσέγγισης της θεραπείας, αγνοώντας την πολύχρονη και αποτελεσματική εμπειρία του ΚΕΘΕΑ, τη διεθνή βιβλιογραφία και τις καλές πρακτικές, χωρίς συμμετοχή των εργαζομένων, χωρίς έμφαση στο βάθος της θεραπευτικής παρέμβασης. Ευτυχώς, τουλάχιστον αυτό το προσχέδιο, μετά τη σθεναρή αντίδραση των εργαζομένων, των μελών και των Συλλόγων Οικογένειας του ΚΕΘΕΑ αποσύρθηκε προσωρινά. Ωστόσο, το πρόβλημα παραμένει.
Φέτος, το κεντρικό μήνυμα του ΚΕΘΕΑ για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών είναι «Πάμε μαζί». Πάμε μαζί, αλλά με ποιους;
Μαζί, προφανώς, με τα μέλη των θεραπευτικών προγραμμάτων και τις οικογένειές τους, τους εργαζόμενους, που δίνουν τη μάχη στην πρώτη γραμμή κάτω από αντίξοες συνθήκες, τους εθελοντές, που συνεχίζουν να στηρίζουν έναν Οργανισμό που βρίσκεται σε κρίση. «Πάμε μαζί» με την ελπίδα της κομματικής απεξάρτησης του Οργανισμού και με την προσμονή της αλλαγής που ήταν πάντοτε βασικό συστατικό στο κύτταρό του.
* Ο Χαράλαμπος Πουλόπουλος είναι καθηγητής Κοινωνικής Εργασίας, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Τα μέτρα κοινωνικής ένταξης αποτελούν μονόδρομη επιλογή μιας σώφρονος κοινωνίας
Του Γεράσιμου Παπαναστασάτου*
Η επανένταξη όταν πρόκειται για τους εθισμένους στην κατάχρηση ψυχοδραστικών ουσιών είναι ένα πολλαπλά σύνθετο στοίχημα. Για την αποτελεσματική φροντίδα, για τους ίδιους τους εξαρτημένους που επιχειρούν να αναρρώσουν από την επώδυνη κατάσταση αποκλεισμού και τους οικείους τους αλλά και για την κοινωνία στο σύνολό της.
Η έννοια της κοινωνικής επανένταξης στη θεραπεία της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες συχνά συγχέεται ως προς τη σημασία και τη κρισιμότητά της. Παρ' όλο που αποτελεί βασικό στόχο και δείκτη που ορίζει τη βελτίωση της λειτουργικότητας του εθισμένου, άλλοτε περιορίζεται στην οργανωμένη μεταθεραπευτική υποστήριξη που συνδέεται με συγκεκριμένες δράσεις ένταξης του εξαρτημένου που -πολύ πιθανό να έχει ή να- βιώνει γενικευμένο κοινωνικό αποκλεισμό ως ένα στάδιο στη δομική ακολουθία της οργανωμένης φροντίδας και άλλοτε γίνεται αντιληπτή ως υποστήριξη ανεξαρτήτως των οργανωμένων συστημάτων φροντίδας.
Η συνήθης φιγούρα του εξαρτημένου, που πάντως δεν εξαντλεί την ευρεία ποικιλία των εκδοχών του εξατομικευμένου βιώματος του εθισμού, προκύπτει από χαρακτηριστικά που τον συνδέουν με καθολική αποδιοργάνωση σε όλα τα πεδία που βλάπτονται από την υιοθετημένη συμπεριφορά της κατάχρησης ουσιών: έκπτωση της σωματικής υγείας, συνοδός ψυχική διαταραχή, εκπαιδευτικά κενά, οικονομική αποστέρηση, αποσπασματική και ασυνεχής απασχόληση, διαρρηγμένες οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις, σημαντικές νομικές εκκρεμότητες, το πιθανότερο σοβαρών ποινικών υποθέσεων.
Πιο συγκεκριμένα, τα στοιχεία που δημοσιεύονται κάθε χρόνο τόσο από το ΕΚΤΕΠΝ όσο και από τους φορείς αντιμετώπισης της εξάρτησης επιβεβαιώνουν τα χαρακτηριστικά που προαναφέρθηκαν: με μέση ηλικία 34 ετών, ένας στους δύο δεν έχει ολοκληρώσει το Λύκειο και οι τέσσερις στους πέντε είναι άνεργοι. Αν και μειώνεται η ηρωίνη ως κύρια ουσία κατάχρησης κατά την έναρξη της θεραπείας, που για τους μισούς είναι επαναλαμβανόμενη εμπειρία, εξακολουθεί για το 55% να είναι η κύρια ουσία κατάχρησης που τη χρησιμοποιεί για περισσότερο από μια δεκαετία. Από όσους έχουν διακόψει το σχολείο η μέση ηλικία διαρροής από το εκπαιδευτικό σύστημα είναι στα 14. Με σοβαρό πρόβλημα σωματικής υγείας φτάνει στις υπηρεσίες το 38% και με αντίστοιχο πρόβλημα ψυχικής υγείας το 33,5%, ενώ μία τουλάχιστον σύλληψη αναφέρει το 75% και έχει καταδικαστεί το 42%.
Η επιβαρυμένη αυτή κατάσταση καθιστά τους εξαρτημένους μια ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα για τον πιο ακραίο κοινωνικό αποκλεισμό. Ακόμα κι αν η χρήση ουσιών υποτιμούνταν ως γενεσιουργός αιτία, οι ελλείψεις και τα κενά που η πολύχρονη υιοθέτηση συμπεριφορών απόκλισης κλιμακώνεται σε ένα σύμπλεγμα αδυναμιών ένταξης ενισχύει τα προσκόμματα, δυσκολεύοντας την προσπάθεια αξιοποίησης ισότιμων ενταξιακών ευκαιριών.
Αν και η πρόσβαση στις υπηρεσίες θεραπείας, που οφείλει να είναι απρόσκοπτη, σε πολλές περιπτώσεις είναι το πρώτο βήμα κοινωνικής επανένταξης, η ολιστική φροντίδα αποδεικνύεται πολλαπλά αποτελεσματική: μειώνει το κοινωνικό κόστος της προβληματικής χρήσης ουσιών σε όλα τα επίπεδο δυσλειτουργίας που η κοινωνία καλείται να καλύψει. Μειώνει δηλαδή το κόστος αντιμετώπισης επειγόντων επικίνδυνων επεισοδίων σωματικής υγείας, ενισχύει τη διαχείριση της παραβατικότητας, ελέγχει τις απώλειες παραγωγικότητας, αναχαιτίζει τη διάδοση μολυσματικής νοσηρότητας και σχετικής θνησιμότητας.
Η θεραπεία τη εξάρτησης έχει αποτέλεσμα και είναι πολλαπλά αποδοτική όταν είναι προσανατολισμένη στην κοινωνική επανένταξη. Και αυτό γιατί στην ουσία σε μέσους χρόνους υποστήριξης από 1 μέχρι 3 χρόνια αντιστρέφει την προηγούμενη εικόνα για τα 3/4 περίπου όσων με τα χαρακτηριστικά που λίγο παραπάνω αναφέρθηκαν ολοκλήρωσαν την προτεινόμενη θεραπευτική αγωγή. Ανεξάρτητα από τη θεραπευτική προσέγγιση υποστήριξης και τη διακύμανση των αποτελεσμάτων, που προφανώς η κάθε προσέγγιση έχει, η εστίαση στην ένταξη των εξαρτημένων που βιώνουν τον κίνδυνο του γενικευμένου αποκλεισμού βεβαιώνει για την αποτελεσματικότητά της.
Στο πλαίσιο αυτό, η απαίτηση για ενίσχυση της ολιστικής φροντίδας, η ενίσχυση του συνεχούς της φροντίδας και η βιωσιμότητα των μέτρων που ενισχύουν την κοινωνική ένταξη αποτελούν μονόδρομη επιλογή μιας σώφρονος κοινωνίας που στοχεύει στην ανάπτυξη του κοινωνικού κεφαλαίου και τη μείωση του κοινωνικού κόστους του αποκλεισμού. Οι δείκτες είναι αμείλικτοι: για κάθε 1 ευρώ που επενδύεται στη θεραπεία υπάρχει όφελος από 6 έως 14 ευρώ σε διάστημα συντομότερο των δύο ετών.
Μάλλον ο τρόπος να κερδηθεί το στοίχημα είναι σαφής. Φτάνει τόσο οι θεσμικές επιλογές όσο και τα αντανακλαστικά των φορέων κοινωνικού και οικονομικού σχεδιασμού να κατανοήσουν ότι η κοινωνική ένταξη, εκτός από ηθική εναλλακτική, αποτελεί συμφέρουσα επιταγή. Μόνο που χρειάζεται βούληση, μηχανισμοί, έλεγχοι και σεβασμός. Αλλιώς θα πρόκειται για γενικευμένη απώλεια.
* Ο Γεράσιμος Παπαναστασάτος είναι κοινωνιολόγος - υπεύθυνος Έρευνας ΚΕΘΕΑ
