Το 2021 μας αφήνει με μια πικρή γεύση στο επίπεδο της πανδημίας, με νέα μέτρα και πρωτοφανή έξαρση του κορωνοϊού, τόσο στη χώρα μας όσο και παγκόσμια. Μιλώντας στην ΑΥΓΗ ο καθηγητής Αιματολογίας της Ιατρικής Σχολής της Σορβόννης και μέλος του think tank του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία Γρηγόρης Γεροτζιάφας σκιαγραφεί τις συνθήκες που έχουμε να αντιμετωπίσουμε, ειδικά με τα δεδομένα που φέρνει στο τραπέζι η παραλλαγή Όμικρον.
Ο καθηγητής ασκεί κριτική στην κυβέρνηση για τη συνολική αντιμετώπιση της πανδημίας, τόσο στο κομμάτι των μέτρων -παλιών και νέων- όσο και σε αυτό της στήριξης του ΕΣΥ και της επιχείρησης «Ελευθερία». Μεταφέρει την ευρωπαϊκή εμπειρία -κυρίως από τη Γαλλία-, ενώ τονίζει ότι το σημαντικότερο εύρημα της μελέτης Τσιόδρα - Λύτρα είναι η ανάγκη οργάνωσης και ενίσχυσης του ΕΣΥ για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το επερχόμενο κύμα νοσηλειών.
* Τι προκλήσεις βάζει ενόψει του 2022 η παραλλαγή Όμικρον;
Το στέλεχος Όμικρον έχει τέσσερα χαρακτηριστικά που μας προσγειώνουν στην πραγματικότητα: 1. Μεταδίδεται πολύ εύκολα 2. Παρουσιάζει σημαντικό βαθμό αντίστασης τόσο στη φυσική ανοσία όσο και στην ανοσία που προκαλείται από τα εμβόλια, όπως και απέναντι στα μονοκλωνικά αντισώματα. 3. Προκαλεί το ίδιο δυνητικά θανατηφόρο νόσημα Covid-19, του οποίου η δυσμενής εξέλιξη οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στη διαταραχή της πήξης του αίματος και των αγγείων σε πολίτες όπου προϋπάρχει ενεργοποίηση των ενδοθηλιακών κυττάρων των αγγείων. 4. Προέκυψε σε μια περιοχή του πλανήτη -Νότια Αφρική- όπου το επίπεδο εμβολιασμού του πληθυσμού είναι πολύ χαμηλό. Η εμφάνιση του στελέχους Όμικρον:
* Επιβεβαιώνει την ορθότητα της εκτίμησης του ΠΟΥ και πλήθους επιστημόνων της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, σύμφωνα με την οποία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας πρέπει να εφαρμοστεί η αρχή «think globally and act locally». Αναδεικνύει τον εγκληματικό «στρουθοκαμηλισμό» των «ανεπτυγμένων» δυτικών χωρών, που και στο θέμα του εμβολιασμού λειτούργησαν με τον λεγόμενο «εθνικισμό των εμβολίων» (vaccine nationalism) υποτιμώντας το boomerang effect του υπολειπόμενου εμβολιασμού στις φτωχές χώρες, αλλά και στις φτωχές περιοχές των ανεπτυγμένων χωρών.
* Αποδεικνύει ότι είναι βλαπτική για τη δημόσια υγεία, την οικονομία και την κοινωνική συνοχή η αντιμετώπιση της πανδημίας από δυτικές κυβερνήσεις με βάση το δόγμα της «ατομικής ευθύνης» χωρίς να έχουν οργανώσει αποτελεσματικά προγράμματα μαζικού και καθολικού εμβολιασμού και χωρίς να ενισχύσουν τα συστήματα Υγείας.
* Δείχνει ότι είναι βαθιά αντιδραστική η δράση των δικτύων που αναπτύσσονται στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες που έχουν κάνει σημαία ευκαιρίας «το ατομικό δικαίωμα στην άρνηση του εμβολιασμού» και συντάσσονται με τις σκοταδιστικές έως ακροδεξιές και φασιστικές δυνάμεις απέναντι στα προγράμματα μαζικού καθολικού εμβολιασμού σπέρνοντας στον πληθυσμό, και κυρίως στα λαϊκά στρώματα, την αμφιβολία και την άρνηση στον εμβολιασμό.
Με την εμφάνιση του στελέχους Όμικρον τελειώνουν οι ψευδαισθήσεις για ένα «εύκολο» και «αυτόματο» τέλος της πανδημίας. Επιβεβαιώνεται η εκτίμηση που διατυπώθηκε ήδη από τον Νοέμβριο του 2020 από σημαντικό τμήμα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, σύμφωνα με την οποία το εμβόλιο κατά του SARS-CoV-2 είναι ένα σημαντικό όπλο για την αντιμετώπιση της πανδημίας, αλλά δεν είναι πανάκεια.
Καθώς θα νοσήσουν μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, τίθεται επιτακτικά σε προτεραιότητα η οργάνωση της πρωτοβάθμιας περίθαλψης για τον έγκαιρο εντοπισμό και αντιμετώπιση των ασθενών με Covid-19 που βρίσκονται σε κίνδυνο επιδείνωσης της νόσου και η ενίσχυση των νοσοκομείων για την περίθαλψη των ασθενών με σοβαρή Covid-19 χωρίς να επιβαρύνονται ή να παραμελούνται οι ασθενείς με άλλα νοσήματα.
Θέτει σε προτεραιότητα την άμεση εφαρμογή στους χώρους εργασίας, εκπαίδευσης και μεταφοράς των πολιτών συστημάτων καθαρισμού του αέρα και αποστασιοποίησης. Τέλος, γίνεται επιτακτική η ανάπτυξη και εφαρμογή αποτελεσματικών και ευαίσθητων συστημάτων επιδημιολογικής επιτήρησης και ιχνηλάτησης.
* Μπορούμε να μιλήσουμε για τέλος της πανδημίας μέσα στο 2022;
Η Ιστορία διδάσκει ότι όλες οι πανδημίες κάποτε τελειώνουν, αλλά δεν μπορούμε να προβλέψουμε πότε θα έρθει το τέλος τους. Συνεπώς, αντί να δημιουργούμε μια νέα «φενάκη», ας διδαχθούμε από το γεγονός ότι μέχρι σήμερα όλα τα σενάρια εύκολου και γρήγορου τέλους της πανδημίας έχουν διαψευστεί.
Μετά από δύο χρόνια πανδημίας και ύστερα από την αποτίμηση των επιδημιών που προκλήθηκαν μετά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα από «νεοεμφανιζόμενους» ιούς (HIV, Embola, SARS-CoV-1 κ.λπ.) σημαντικό τμήμα της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας εκτιμά ότι βρισκόμαστε πλέον στην εποχή της επανεμφάνισης των επιδημιών ιογενών λοιμωδών νοσημάτων ως αποτέλεσμα της διαταραχής της ισορροπίας των οικοσυστημάτων -δηλαδή της σχέσης των οργανωμένων ανθρώπινων κοινωνιών με την άγρια φύση. Άρα πρέπει να αναπροσαρμόσουμε ριζικά τα εθνικά συστήματα Υγείας και τον βαθμό προετοιμασίας των κοινωνιών μας.
* Τα μέτρα που ανακοίνωσε πρόσφατα η κυβέρνηση είναι αντίστοιχα του κινδύνου που κομίζει η παραλλαγή Όμικρον;
Τα μέτρα που ανακοινώθηκαν ανήκουν στην κατηγορία των μη φαρμακευτικών επεμβάσεων με την επίταση της αποστασιοποίησης και βρίσκονται στη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο έρχονται καθυστερημένα σε σχέση με τη δυναμική μετάδοσης του ιού. Στον βαθμό που δεν θα ελεγχθεί το εξελισσόμενο πανδημικό κύμα -αυτή είναι δυστυχώς η πιο πιθανή εξέλιξη- και με δεδομένη την αποδυνάμωση του ΕΣΥ και την κατάρρευση της επιδημιολογικής επιτήρησης (εξαιτίας κυρίως της τεράστιας διασποράς του ιού), η εφαρμογή ακόμη αυστηρότερων μέτρων, έως και lockdown, γίνεται σχεδόν νομοτέλεια.
Ομως τα μέτρα αποστασιοποίησης θα είναι ατελέσφορα εάν δεν είναι μέρος μιας συνολικής στρατηγικής, που περιλαμβάνει ταχύ μαζικό εμβολιασμό του πληθυσμού και καλλιέργεια «εμβολιαστικής κουλτούρας» για την αποδοχή από τον πληθυσμό της ανάγκης επαναλαμβανόμενων σχημάτων εμβολιασμού (πολλαπλές δόσεις ή εμβόλια δεύτερης γενιάς), γενναία μεταφορά πόρων στο σύστημα Υγείας, ενεργοποίηση και ένταξη στον σχεδιασμό αντιμετώπισης της πανδημίας και του ιδιωτικού τομέα.
* Τι θα έπρεπε να εφαρμοστεί στην Ελλάδα για να καταπολεμηθεί η διασπορά του κορωνοϊού;
Δυστυχώς το εμβολιαστικό πρόγραμμα δεν αναπτύχθηκε όσο θα έπρεπε. Ο μέσος εθνικός όρος εμβολιαστικής κάλυψης βρίσκεται σήμερα στο 67%, ενώ μεγάλες περιοχές της χώρας, και κυρίως εκεί όπου εντοπίζονται οι μεγαλύτερες κοινωνικές και γεωγραφικές ανισότητες στην πρόσβαση των υπηρεσιών Υγείας (π.χ. δυτική Αττική, δυτική Θεσσαλονίκη, επαρχίες της Βόρειας Ελλάδας κ.λπ.), βρίσκεται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα. Αυτές οι περιοχές έχουν δώσει κατά τα προηγούμενα πανδημικά κύματα τα υψηλότερα επίπεδα νοσηρότητας και θνητότητας από το Covid-19.
Ηδη από τον Οκτώβριο, γνωρίζοντας τον κίνδυνο από την πιθανή εμφάνιση νέων στελεχών του SARS-CoV-2, υποστηρίξαμε με σθένος την ανάγκη μαζικού καθολικού -ακόμη και υποχρεωτικού- εμβολιασμού, με γνώμονα την προστασία της δημόσιας και ατομικής υγείας, αλλά και της κοινωνικής μας ζωής. Σήμερα ξεκινά το πέμπτο κύμα, με ένα υπερμεταδοτικό στέλεχος που παρουσιάζει σημαντική αντίσταση στην υπάρχουσα ανοσία. Τέλος, εδώ και 18 μήνες δεν έγινε καμία συστηματική προσπάθεια οργάνωσης της πρωτοβάθμιας περίθαλψης.
Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι, ενώ σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν αναπτυχθεί και εφαρμόζονται από τον πρώτο μήνα της πανδημίας πλατφόρμες τηλεϊατρικής για την παρακολούθηση των ασθενών με Covid-19 στο σπίτι και ηλεκτρονικά εργαλεία εκτίμησης κινδύνου και εξατομικευμένης θεραπευτικής παρέμβασης, στην Ελλάδα είμαστε ακόμη στην τηλεφωνική αντιμετώπιση των ασθενών με την οδηγία «μείνετε σπίτι, πάρτε παρακεταμόλη και, όταν χειροτερέψετε, πηγαίνετε στο νοσοκομείο» (δηλαδή ό,τι κάναμε στο πρώτο δεκαπενθήμερο του πρώτου κύματος τον Μάρτιο του 2020). Νομίζω ότι σε αυτά τα δύο σημεία εντοπίζεται το κεφαλαιώδες λάθος στη διαχείριση της πανδημίας από την κυβέρνηση.
* Ποια είναι η ευρωπαϊκή εμπειρία στο επίπεδο των μέτρων; Πού κατευθύνονται οι υπόλοιπες χώρες;
Θα σας μιλήσω για τη Γαλλία, καθώς γνωρίζω καλύτερα τη στρατηγική αντιμετώπισης της πανδημίας. Από τον Φεβρουάριο του 2021 έγινε μια ουσιαστική αλλαγή στη γενική κατεύθυνση διαχείρισης της πανδημίας. Περάσαμε από την αρχή της «ατομικής ευθύνης» στην παρέμβαση του κράτους ως οργανωτή της πολιτικής δημόσιας Υγείας.
Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει ότι ενισχύθηκε το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Αντιθέτως, σήμερα μετράμε 20% μείωση των κλινών των δημόσιων νοσοκομείων λόγω έλλειψης προσωπικού. Δόθηκε μεγάλη έμφαση στον μαζικό, καθολικό εμβολιασμό με ουσιαστικά στοιχεία υποχρεωτικότητας. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε σήμερα εμβολιαστική κάλυψη της τάξης του 90% στον πληθυσμό ηλικίας άνω των 12 ετών.
Είναι σημαντικό ότι το εμβολιαστικό πρόγραμμα δεν παρουσιάστηκε ως επιτυχία της κυβέρνησης απέναντι στην αντιπολίτευση, αλλά ως εθνική πολιτική υγείας. Ενεργοποιήθηκε η πρωτοβάθμια περίθαλψη και εισήχθησαν τα ηλεκτρονικά εργαλεία τηλεϊατρικής, ενώ οι ιατρικές επισκέψεις καλύπτονται από το κράτος (κοινωνική ασφάλιση). Αυτή η πολιτική έχει σημαντική συμβολή στην υπέρβαση των κοινωνικών και γεωγραφικών ανισοτήτων στην πρόσβαση των πολιτών στις υπηρεσίες περίθαλψης.
Τέλος γίνεται πολύ εντατική και συστηματική ιχνηλάτηση. Από το καλοκαίρι κυριολεκτικά σε κάθε δρόμο του Παρισιού υπάρχει ένα κιόσκι όπου γίνονται δωρεάν αντιγονικά τεστ για τους Γάλλους πολίτες και επί πληρωμή για τους τουρίστες. Εφαρμόστηκε αυστηρότατα, από τον Ιούνιο, το pass sanitaire (αν δεν έχεις εμβολιαστεί ή δεν έχεις αρνητικό τεστ, δεν πας πουθενά), το οποίο σήμερα μετατρέπεται σε pass vaccinaire (αν δεν έχεις εμβολιαστεί, δεν πας πουθενά), που είναι μορφή υποχρεωτικού εμβολιασμού.
* Πόσο σημαντικό όπλο αποτελεί το εμβόλιο απέναντι στη νέα μετάλλαξη;
Επειδή μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, κοιτάξτε με προσοχή τα δύο γραφήματα. Το πρώτο δείχνει την εξέλιξη των θανάτων από Covid-19 ανά εκατομμύριο πληθυσμού και το δεύτερο την εξέλιξη του αριθμού των πολιτών που νοσηλεύτηκαν μετά την έναρξη του εμβολιασμού στην Ελλάδα και την Πορτογαλία (που έχουν περίπου ίδιο προφίλ κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης και συστήματος Υγείας, αλλά διαφορετικό επίπεδο εμβολιαστικής κάλυψης) και στη Γαλλία.
Η διαφορά που παρατηρείται μεταξύ Ελλάδας από τη μια και Γαλλίας και Πορτογαλίας από την άλλη είναι δραματική και οφείλεται κατά κύριο λόγο στον εμβολιασμό. Καταλαβαίνετε λοιπόν γιατί ο μαζικός καθολικός εμβολιασμός είναι συνθήκη απολύτως αναγκαία για την αντιμετώπιση της πανδημίας, όχι όμως ικανή για τη διατήρηση της συνολικής δημόσιας υγείας. Ο εμβολιασμός υποχρεωτικά πρέπει να συνδυάζεται με την επιδημιολογική επιτήρηση, την ιχνηλάτηση και την περίθαλψη.
* Το πέμπτο κύμα της Όμικρον έρχεται να πατήσει στο τέταρτο της Δέλτα, χωρίς να έχει μειωθεί καν η πίεση στο ΕΣΥ. Τι αναμένεται να αντιμετωπίσουν τα νοσοκομεία στο άμεσο μέλλον;
Δεν θέλω ούτε να το σκέφτομαι. Νομίζω ότι οι συνάδελφοι στην Ελλάδα είναι πολύ πιο κατάλληλοι για να απαντήσουν σε αυτή την ερώτηση.
* Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το σημαντικότερο στοιχείο που ανέδειξε η μελέτη Τσιόδρα - Λύτρα;
Πέρα από το πολυσυζητημένο εύρημα, που δείχνει ότι η θνητότητα στις ΜΕΘ αυξάνεται όταν επιβαρύνεται το ΕΣΥ και ότι οι διασωληνωμένοι ασθενείς που νοσηλεύονται εκτός ΜΕΘ διατρέχουν πολλαπλάσιο κίνδυνο θανάτου σε σύγκριση με εκείνους που νοσηλεύονται εντός ΜΕΘ, η μελέτη έχει τρία επιπλέον πολύ σημαντικά ευρήματα.
Στην Ευρώπη η θνητότητα των ασθενών που νοσηλεύονται διασωληνωμένοι στις ΜΕΘ βρίσκεται περίπου στο 25% με 35%. Η μελέτη των Τσιόδρα - Λύτρα δείχνει ότι στην Ελλάδα ανέρχεται στο 63,5%. Αυτή η διαφορά δείχνει ότι στην Ελλάδα από την έναρξη της πανδημίας έως την ημερομηνία ανάλυσης του δείγματος -δηλαδή έναν χρόνο μετά- δεν έγινε αποτελεσματική προσπάθεια οργάνωσης και στελέχωσης των ΜΕΘ.
Ένα δεύτερο σημαντικό εύρημα της μελέτης είναι η μεγάλη διαφορά στη θνητότητα των ασθενών που νοσηλεύονται στις ΜΕΘ των αθηναϊκών νοσοκομείων σε σύγκριση με τη θνητότητα στις ΜΕΘ των επαρχιακών νοσοκομείων. Αυτό το εύρημα αναδεικνύει τις μεγάλες γεωγραφικές ανισότητες στις υπηρεσίες υγείας. Κατάσταση γνωστή εδώ και χρόνια. Ωστόσο η μελέτη δείχνει ότι από την έναρξη της πανδημίας έως σήμερα δεν έγινε κάποια αποτελεσματική προσπάθεια να αμβλυνθούν αυτές οι ανισότητες.
Τέλος η μελέτη έδειξε ότι έως και δώδεκα μήνες μετά την έναρξη της πανδημίας ο χρόνος παραμονής των ασθενών εκτός ΜΕΘ είναι ελάχιστος. Δηλαδή η πλειονότητα των ασθενών που νοσηλεύτηκαν στη ΜΕΘ διακομίστηκαν εκεί σχεδόν κατευθείαν από το σπίτι. Το εύρημα αυτό δείχνει την έλλειψη της έγκαιρης αντιμετώπισης των ασθενών με Covid-19 στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας περίθαλψης μέσα στην κοινότητα.
Για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το επερχόμενο κύμα νοσηλειών, θα πρέπει να οργανωθεί και να ενισχυθεί το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Θα πρέπει να επέλθει συνεννόηση με τον ιδιωτικό τομέα, με διαφάνεια και υπό κοινοβουλευτικό έλεγχο, για βελτιωθεί η περίθαλψη των ασθενών με Covid-19 και να μην παραμεληθούν οι ασθενείς με άλλα νοσήματα.
