Το ζήτημα της σχέσης της νέας γενιάς με την πολιτική – το κατά πόσο η νέα γενιά είναι πολιτικά απαθής, αν επανακάμπτει στο πολιτικό προσκήνιο και, αν ναι, με ποιον τρόπο, ποιες από τις συμπεριφορές της αναγνωρίζονται, κυρίως την ίδια, ως πολιτικές πράξεις – είναι κεντρικό ερώτημα τα τελευταία χρόνια, τόσο στην επιστημονική, όσο και στη δημόσια πολιτική συζήτηση.
Απαραίτητο εργαλείο για την αναζήτηση απαντήσεων ήταν η έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς σε συνεργασία με την εταιρία Prorata, μεταξύ 28 Φεβρουαρίου και 10 Μαρτίου 2020, γύρω από τις συνήθειες της αντιλήψεις και την πολιτική συμπεριφορά της ελληνικής νεολαίας.
Συνολικά μιλώντας, τα ευρήματα της έρευνας διαψεύδουν την κοινή αντίληψη περί μιας πολιτικά αδιάφορης νέας γενιάς και αιτιολογούν τον τίτλο αυτού του κεφαλαίου : Και όμως, ενδιαφέρονται. Συγκεκριμένα, 8 στους/στις 10 ερωτώμενους/-ες δήλωσαν ότι ενδιαφέρονται «πολύ» ή «αρκετά» για την πολιτική (Διάγραμμα 1).
Ειδικότερα δε από τις αναλυτικές απαντήσεις φαίνεται ότι οι περισσότεροι/-ες δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται «πολύ» για την πολιτική (48%), ενώ ένα επίσης μεγάλο ποσοστό δήλωσε ότι ενδιαφέρεται «αρκετά» (34%). Ενθαρρυντικό είναι βέβαια το πολύ χαμηλό (μόλις 2%) ποσοστό όσων δήλωσαν ότι δεν ενδιαφέρονται «καθόλου» για την πολιτική (Διάγραμμα 2).
Ως προς το πώς επιδρούν τα επιμέρους χαρακτηριστικά των ερωτώμενων στο βαθμό πολιτικού ενδιαφέροντος που επιδεικνύουν, η ηλικιακή κατηγορία φαίνεται ότι δεν διαδραματίζει κανέναν απολύτως ρόλο ως παράγοντας διαφοροποίησης, σε αντίθεση δυστυχώς με το φύλο. Οι απαντήσεις των ερωτώμενων δείχνουν να επιβεβαιώνουν το έμφυλο στερεότυπο περί (συγκριτικά πάντοτε) μικρότερου ενδιαφέροντος των γυναικών για την πολιτική σε σχέση με τους άντρες (Διάγραμμα 3). Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να σημειωθεί ότι και στην περίπτωση των νέων γυναικών υπερτερούν κατά πολύ, έστω και με μικρότερη διαφορά, εκείνες που δηλώνουν υψηλό ενδιαφέρον για την πολιτική.
Αξίζει να σημειωθεί ότι σε έρευνες του 1997 και του 1999 (Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Ινστιτούτο V-PRC) δήλωσαν ότι ενδιαφέρονται «πολύ» ή «αρκετά» για την πολιτική μόλις το 21% και 20% αντίστοιχα, επομένως φαίνεται να επιβεβαιώνεται η τάση επιστροφής της νεολαίας στην πολιτική.
Θεσμικά δύσπιστοι, αλλά όχι πολιτικά κυνικοί
Η χαμηλή εμπιστοσύνη στους περισσότερους – και κυρίως στους ευθέως σχετιζόμενους με την πολιτική ζωή – θεσμούς είναι ένα από τα βασικά ευρήματα όλων των ερευνών των αρκετών τελευταίων χρόνων και ιδίως κατά τη διάρκεια της δεκαετούς κρίσης και αποτελεί μία από τις σαφείς ενδείξεις ενός αυξανόμενου πολιτικού κυνισμού ή συνολικά πολιτικής απάθειας εντός της ελληνικής κοινωνίας συλλήβδην. Από τον κανόνα αυτό, ασφαλώς, δεν αποτελεί εξαίρεση η νεολαία, χωρίς τα αποτελέσματα να διαφοροποιούνται σημαντικά από το γενικό πληθυσμό.
Όπως παρατηρούμε, η Δικαιοσύνη (41%) αλλά και η Αστυνομία (35%) είναι μεταξύ των νεότερων ηλικιών (όπως και στο γενικό πληθυσμό) από τους θεσμούς που περιβάλλονται με τη μεγαλύτερη εμπιστοσύνη από τους/τις ερωτώμενους/-ες διαχρονικά , αν και μειοψηφική σε σύγκριση προς όσους/όσες δηλώνουν χαμηλή ή καθόλου εμπιστοσύνη. Το γεγονός δε ότι το προηγούμενο διάστημα είχαν σημειωθεί σε χώρους κυρίως νεολαίας (ΑΣΟΕΕ, κέντρο διασκέδασης στο Γκάζι, κατάληψη στο Κουκάκι, περιοχή των Εξαρχείων κ.α.) περιστατικά καταστολής ή/και αστυνομικής αυθαιρεσίας φαίνεται ότι ενδεχομένως συντελεί στα χαμηλότερα σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό ποσοστά εμπιστοσύνης προς την Αστυνομία, χωρίς όμως να τη φέρνει σε χαμηλότερη κατάταξη σε σύγκριση προς τους άλλους θεσμούς.
Αμέσως μετά στα επίπεδα εμπιστοσύνης των νέων έρχεται το Κοινοβούλιο (30%), στοιχείο ενθαρρυντικό, ενώ η εμπιστοσύνη προς τα Πολιτικά Κόμματα, ουσιώδεις θεσμούς της κοινοβουλευτικής ζωής, ανέρχεται σε πολύ χαμηλότερα ποσοστά (17%).
Με άλλα λόγια, μόνο το 45% όσων δήλωσαν ότι εμπιστεύονται «πολύ» ή «αρκετά» το Κοινοβούλιο έδωσαν την ίδια απάντηση και για τα Πολιτικά Κόμματα. Το στοιχείο αυτό υποδηλώνει ότι οι νέοι και οι νέες δεν απαξιώνουν γενικά τη δημοκρατική κοινοβουλευτική πολιτική ζωή, αλλά το συγκεκριμένο κομματικό σύστημα, όπως έχει σήμερα. Η διαφοροποίηση εξάλλου μεταξύ Κοινοβουλίου αφ’ ενός και Πολιτικών Κομμάτων αφ’ ετέρου δεν είναι καινούρια, αφού είχε αποτυπωθεί ήδη στην έρευνα του 1999 (όπου τα ποσοστά εμπιστοσύνης ήταν, αντίστοιχα, 31% και 7%). Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η εμπιστοσύνη προς τα κόμματα δείχνει να επανακάμπτει έστω ασθενικά συγκριτικά με τα προ 20 ετών ευρήματα.
Ενδιαφέρον έχει επίσης το γεγονός ότι η Εκκλησία συγκεντρώνει πολύ χαμηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης (19%) σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό, όπου σε όλες τις έρευνες είναι μεταξύ των πρώτων στην εμπιστοσύνη των πολιτών θεσμών, στοιχείο που επιβεβαιώνει την απομάκρυνση της νεολαίας από την Εκκλησία. Είναι ενδεικτικό ότι στην έρευνα του 1999 , δηλαδή ακριβώς πριν 20 χρόνια, τα ποσοστά εμπιστοσύνης προς την Εκκλησία μεταξύ των νέων ανέρχονταν σε 67%. Η αυξημένη εμπιστοσύνη φαίνεται να διατηρούνταν και στην έρευνα του 2005, όπου σε μια κλίμακα 0-10 η εμπιστοσύνη προς την Εκκλησία ανήλθε σε 6,6 , ενώ μειώθηκε σημαντικά στην έρευνα του 2012 σε μόλις 3,9 .
Τέλος, τα χαμηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης σημειώνονται προς τις Τράπεζες (13%) – στοιχείο ενδεχομένως αναμενόμενο μετά τη δεκαετία της κρίσης και συναφές με τις έρευνες στο γενικό πληθυσμό – αλλά και προς τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (8%), προς τα οποία μάλιστα η αυξημένη εμπιστοσύνη («εμπιστεύομαι πολύ») είναι μηδενική. Ως μέτρο σύγκρισης, αναφέρουμε ότι εμπιστοσύνη προς τις μεγάλες επιχειρήσεις στην έρευνα του 1999 δήλωνε το 28%, ενώ εμπιστοσύνη προς τις εφημερίδες δήλωνε το 37%, προς την ιδιωτική τηλεόραση το 29% και την κρατική τηλεόραση το 55%. Δύο δεκαετίες μετά τα ποσοστά αυτά δείχνουν να έχουν κατρακυλήσει στο ναδίρ.
Αυτό, ωστόσο, που έχει μεγαλύτερη σημασία να σημειώσουμε είναι το γεγονός ότι για όλους ανεξαιρέτως τους θεσμούς που περιλάβαμε στην έρευνα το ποσοστό όσων δηλώνουν χαμηλή ή καθόλου εμπιστοσύνη είναι μεγαλύτερο, περισσότερο ή λιγότερο, από εκείνο όσων δηλώνουν υψηλή ή αρκετή εμπιστοσύνη σε κάθε θεσμό. Μάλιστα, στοιχείο ακόμα πιο ενδιαφέρον, το 34% του συνολικού δείγματος δήλωσε χαμηλή ή καθόλου εμπιστοσύνη σε όλους τους θεσμούς για τους οποίους ρωτήθηκε, γεγονός ενδεικτικό της συνολικής απαξίωσης τουλάχιστον των παραδοσιακών, θεσμικών τρόπων οργάνωσης της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής στη συνείδηση της νέας γενιάς.
*Ολόκληρη η έρευνα βρίσκεται αναρτημένη εδώ
**Υπεύθυνη σχεδιασμού και ανάλυσης της έρευνας: Δανάη Κολτσίδα, πολιτική ειστήμονας, διευθύντρια ΙΝΠ. Ομάδα εργασίας της έρευνας: Ελευθερία Αγγέλη, οικονομολόγος, Ανδρέας Μαράτος, υποψ. δρ. φιλοσοφίας, Κατερίνα Τσατσαρώνη, οικονομολόγος.
