Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
21.1°C24.7°C
2 BF 40%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
18.6°C23.8°C
3 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C23.2°C
2 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.8°C21.6°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.9°C22.4°C
2 BF 52%
Οι δρόμοι του νερού
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Οι δρόμοι του νερού

Πριν από λίγο καιρό ζήσαμε τα δραματικά γεγονότα στη νότια Εύβοια. Τρομακτικές ποσότητες νερού, βυθισμένα σπίτια και χωράφια, ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν.  Έναν χρόνο νωρίτερα, το ίδιο σενάριο τρόμου στη Μάνδρα της Αττικής. Και κάθε φορά ένα ολιγοήμερο πένθος στα ΜΜΕ, αντιπολιτευτική αναζήτηση ευθυνών κυρίως για την ταχύτητα και την αποτελεσματικότητα του μηχανισμού πολιτικής προστασίας, κυβερνητική έκφραση θλίψης για το ανθρωπιστικό δράμα, υποσχέσεις για αποζημιώσεις στους πληγέντες και «αντιπλημμυρικά έργα» και τελικά κλείσιμο της υπόθεσης -έτσι κι αλλιώς υπάρχουν πάντα νέα συγκλονιστικά γεγονότα για να απορροφήσουν την προσοχή μας.

Όμως η Μάνδρα και η Εύβοια είναι μόνο δύο επεισόδια σε μια μεγάλη ιστορία που έχει ήδη ένα παρελθόν αρκετών δεκαετιών και -δυστυχώς- πρόκειται να έχει μια ιδιαίτερα δυσάρεστη συνέχεια. Μια ιστορία που εξελίσσεται ως σιωπηλή, παράπλευρη σκιά της μεγάλης και φωταγωγημένης ιστορίας της πολιτικής και κοινωνικής πορείας της νεότερης Ελλάδας και της άναρχης και σχεδόν τριτοκοσμικής «ανάπτυξης» που εγγράφεται απολύτως στο είδος και τη μορφή της οικιστικής επέκτασης που έχει καλύψει ολόκληρη τη χώρα.

Αυθαιρεσίες και τσιμεντοποιήσεις

Οι «παλιοί» άνθρωποι, δηλαδή όλες εκείνες οι γενιές που έζησαν σ' αυτόν τον τόπο από την εποχή του Ομήρου μέχρι και την εποχή του τσιμέντου, γνώριζαν και σέβονταν δύο απλά πράγματα. Πρώτον, ότι «δεν κτίζουμε σε σαθρά εδάφη» (είναι κακό στην άμμο να χτίζεις είτε παλάτια είτε καλύβες) και, δεύτερον, ότι «το νερό πάντα βρίσκει τον δρόμο του».

Όλοι οι παλιοί οικισμοί (από αυτόν της αρχαίας Αθήνας μέχρι την Ιουλίδα της Κέας) είναι χτισμένοι σε περιοχές με σταθερό υπέδαφος. Ακόμα και οι Κυκλαδίτες ξωμάχοι εκείνα τα μικρά, φτωχικά οικοδομήματά τους από πέτρα, που ίσα που ξεχωρίζουν από το επίπεδο της γης, φρόντιζαν να τα χτίζουν εκεί που ήξεραν πως από κάτω είναι βράχος.

Αυτή η γνώση στη σύγχρονη Ελλάδα «ξεχάστηκε». Γενιές ολόκληρες από μηχανικούς, εργολάβους, πολιτικούς, οικοδόμους και επίδοξους ιδιοκτήτες εμπνεύστηκαν από άλλου είδους κριτήρια και στόχους. Η απλή παλιά σοφία έμεινε στα άχρηστα. Η υπεροψία του τσιμέντου συνέβαλε αποφασιστικά σε αυτό: Γιατί να σκοτιστούμε παίρνοντας υπόψη μας αυτά που επιβάλλει η γεωμορφολογία, όταν μπορούμε να την τιθασεύσουμε με λίγα κυβικά τσιμέντου παραπάνω;

Το αποτέλεσμα:  Ένα τεράστιο ποσοστό των νεοελληνικών πόλεων, χωριών, οικισμών και μεμονωμένων κατοικιών είναι χτισμένο σε εδάφη ακατάλληλα και απολύτως επιρρεπή σε κάθε είδους προέλαση των νερών: Μέσα σε ξεροπόταμους, σε ρέματα, σε λεκάνες απορροής, σε παραποτάμιες και παραρεμάτιες προσχώσεις, σε υγρότοπους, σε εδάφη χαμηλότερα από τη στάθμη της θάλασσας, ακόμα και σε αιγιαλούς και παραλίες.

Και βέβαια, εκτός από τα ίδια τα οικήματα, από δίπλα οι δρόμοι που τα εξυπηρετούν, και οι διάφοροι δημόσιοι χώροι, πλατείες, γήπεδα, σκουπιδότοποι, ακόμα και αμαξοστάσια όπως στην περίπτωση της Μάνδρας. Και σ’ όλες τις πόλεις σε κάθε βροχή οι δρόμοι γίνονται ποτάμια, χείμαρροι, λίμνες. Αυτό δηλαδή που πάντα ήταν. Και μετά κλαίμε για την ανθρωπιστική τραγωδία, πληρώνουμε τις υλικές ζημιές και ζητάμε «αντιπλημμυρικά έργα».

Στο λεκανοπέδιο της Αττικής οι μεγαλύτεροι από τους γνωστούς δρόμους μέχρι και έναν αιώνα πριν ήταν ποτάμια ή ξεροπόταμοι: Εκτός από τη Μιχαλακοπούλου και την Καλλιρρόης, που είναι εξ ολοκλήρου χτισμένες πάνω στον Ιλισσό και την Εθνική Οδό που σκέπασε τον Κηφισό, ακόμα και η Αλεξάνδρας και η Πατησίων και δεκάδες άλλοι μικρότεροι δρόμοι έχουν κατασκευαστεί πάνω σε ποτάμια, ρέματα και ξεροπόταμους.1 Ποιο «αντιπλημμυρικό έργο» μπορεί να προφυλάξει από την άγρια επέλαση των νερών μια ολόκληρη πόλη των τεσσάρων εκατομμυρίων κατοίκων που έχει καταστρέψει όλες τις φυσικές διεξόδους τους;

Λίγες μέρες μετά την πρόσφατη τραγωδία της Εύβοιας κυκλοφόρησε στο Facebook η φωτογραφία μιας παλιάς αγγελίας: “Πωλούνται οικόπεδα στο Μπούρτζι. Τηλ. ...)». Πιθανότατα, αν κρίνουμε από τον αριθμό τηλεφώνου, εποχή της δικτατορίας.  Όπως και η απόφαση για κατασκευής λεωφόρου πάνω στο ρέμα της Πικροδάφνης που, ευτυχώς, γλύτωσε και παραμένει μέχρι στιγμής μια ζωντανή ρεματιά.

Η δικτατορία είχε συμβάλει καθοριστικά στην ισοπέδωση των πάντων και είχε ενθαρρύνει ποικιλοτρόπως την προσοδοφορία κάθε είδους οικιστικής και πολεοδομικής αυθαιρεσίας. Όμως, και μετά την κατάρρευσή της, πόσο δραστικές ήταν οι επόμενες κυβερνητικές επιλογές στην κατεύθυνση της επανόρθωσης και αναθεώρησης των καταστροφών αυτών; Δυστυχώς, μπορούμε να πούμε με αρκετή βεβαιότητα πως η βασική «γραμμή» όχι μόνο δεν αντιστράφηκε, αλλά αντίθετα συνεχίστηκε και επεκτάθηκε.

«Πωλούνται οικόπεδα πάνω στη θάλασσα...». Η ιστορία των οικιστικών και πολεοδομικών αυθαιρεσιών. Μία από τις πολλές ιστορικές αγγελίες πώλησης οικοπέδων...

«Αντιπλημμυρικά έργα» και περαιτέρω «μπαζώματα»

Κι έτσι βρισκόμαστε στο έτος 2020, πενήντα χρόνια μετά την επάνοδο της δημοκρατίας, και συνεχίζουμε να συζητάμε για τους δρόμους του νερού μόνο όταν αυτοί καταλήγουν να γίνονται αιτίες τραγωδίας. Και τότε να αντιμετωπίζουμε το θέμα ως «έλλειμμα οργάνωσης της πολιτικής προστασίας» και ως ευκαιρία για μερικά ακόμα πανάκριβα και ατελέσφορα «αντιπλημμυρικά έργα» (φράση που διασφαλίζει σημαντικές επιδοτήσεις από ευρωπαϊκά κονδύλια στους περιφερειάρχες και σημαντικά επιπλέον κέρδη σε έναν στρατό από εργολάβους) που στην πλειονότητά τους συνίστανται σε περαιτέρω «μπάζωμα» και τσιμέντωμα των ήδη ασφυκτικά περιορισμένων δρόμων των νερών.

Μια ακραία περίπτωση τέτοιων «αντιπλημμυρικών» είναι η επιλογή της Περιφέρειας Μακεδονίας που είχε αποτέλεσμα να στερέψει και αυτός ακόμα ο καταρράκτης της Έδεσσας! Αλλά, δυστυχώς, δεν είναι η μόνη. Στην Αττική απειλούνται με «αντιπλημμυρική» εξαφάνιση ακόμα και τα τελευταία ζωντανά ποτάμια που έχουν γλιτώσει: η Πικροδάφνη, ο Ποδονίφτης, το Μεγάλο Ρέμα της Ραφήνας.

Και σε αμέτρητες άλλες περιπτώσεις σε όλη τη χώρα οι επιλογές περιφερειακών και δημοτικών αρχών, αλλά και των κατοίκων, δείχνουν ξεκάθαρα πως όχι, τίποτα δεν μας δίδαξε ούτε η Μάνδρα, ούτε η Εύβοια, ούτε βέβαια η κοινή λογική. Κι ας βρίσκεται προ των πυλών η κλιματική αλλαγή, κι ας έχουν μειωθεί μέχρις εξαφανίσεως από τις πυρκαγιές και την ανεξέλεγκτη δόμηση τα βουνίσια δάση που εξισορροπούσαν τις κλιματικές συνθήκες και συγκρατούσαν μεγάλες ποσότητες νερού.

Η θεσμοθετημένη Πολιτεία κωφεύει προτιμώντας να δείχνει πολύ μεγαλύτερη ευαισθησία σε ό,τι παράγει βραχυχρόνια προσοδοφορία και πολιτικές συμπάθειες, παρά σε ό,τι μπορεί να προστατεύσει μακροπρόθεσμα την κοινή ευημερία. Ακόμα χειρότερα: Επίσημα ή κρυφά, στηρίζει κάθε είδους συνέχιση της καταστροφικής πορείας.

Οικομηχανική: Σεβασμός στη φύση

Κι όμως: Υπάρχουν ήδη εξαιρετικοί επιστήμονες στην Ελλάδα που μιλούν για τις αρχές της Οικομηχανικής. Γνώσεις και τεχνικές που δείχνουν την άλλη κατεύθυνση: σεβασμό στη φυσική γεωμορφολογία, διάνοιξη και απελευθέρωση των φυσικών διεξόδων των νερών, μείωση των παραγόντων διάβρωσης των εδαφών. Αυτά που πάντα γνώριζαν οι παππούδες μας, αλλά τώρα περιβεβλημένα με την εγκυρότητα και τη δυναμική της σύγχρονης μηχανικής.

Λύσεις και τεχνικές πολύ φτηνότερες και αποτελεσματικότερες από τα «αντιπλημμυρικά έργα» των περιφερειαρχών και των εργολάβων που επιδεινώνουν αντί να λύνουν το πρόβλημα.2 Υπάρχει και ο Σύλλογος για την Προστασία των Ρεμάτων «ΡΟΗ», που συνθέτει και συντονίζει πολλά μικρότερα τοπικά κινήματα. Ας τους ακούσουμε, επιτέλους! Το νερό πάντα βρίσκει τον δρόμο του. Ας τον βρούμε και εμείς όσο είναι ακόμα καιρός.

1. Στην Αττική υπήρχαν 800 ποτάμια και ρέματα! (Χάρτες, πληροφορίες από την ιστοσελίδα του Δημήτρη Θεοδοσόπουλου «Γεωμυθική», https://geomythiki.blogspot.com/2017/06/blog-post_18.html)

2. Συνοπτική παρουσίαση των βασικών αρχών της οικομηχανικής για τα ρέματα στην ιστοσελίδα της ΡΟΗΣ: https://www.remata.gr/en/posts/deltia-typoy/i-roi-polites-yper-ton-rematon-gia-tis-prosfates-plimmyres-stin-eyboia

* Η Τόνια Παντελαίου είναι εκπαιδευτικός

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL