Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
18.2°C22.0°C
1 BF 47%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
18 °C
14.7°C21.2°C
2 BF 57%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C19.4°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
18.8°C21.5°C
1 BF 61%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.9°C18.4°C
2 BF 63%
Τα μαγεμένα νησιά: Μέρος 1ο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Τα μαγεμένα νησιά: Μέρος 1ο

Μαγεμένα νησιά

Κλέβω αυτό τον τίτλο για να δώσω στους φανατικούς αναγνώστες ιστοριών με μεγάλες φάλαινες τη δυνατότητα να καταλάβουν τι τους περιμένει. Για τους/τις υπόλοιπους/ες συνιστώ λίγη υπομονή και θα φτάσουμε γρήγορα. Όσα θα ακολουθήσουν αποτελούν μια περίεργη συνάντηση. Μια χειραψία δύο ανθρώπων που δεν θα μιλούσαν αν συναντιόντουσαν σε ένα οικείο μέρος, αλλά αναπτύσσουν μια αυθόρμητη οικειότητα ακριβώς επειδή διασταυρώνονται στο πιο αλλόκοτο μέρος: στα μαγεμένα νησιά, στα Ενκαντάδας.

Εξηγούμαι: Το πλοίο Μπιγκλ του καπετάνιου Ρόμπερτ Φιτζρόι, στις 27 Δεκεμβρίου του 1831 ξεκινάει ένα περιπετειώδες ταξίδι προς τη Νότια Αμερική. Στο πλοίο αυτό επιβιβάζεται ο εικοσιδυάχρονος Κάρολος Δαρβίνος, που είχε μόλις ολοκληρώσει έναν τριετή κύκλο σπουδών στη Φυσική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Το ταξίδι έμελλε να κρατήσει πέντε χρόνια (1831-1836) και ο Δαρβίνος κατά τη διάρκειά του να μετατραπεί από έναν φέρελπι φυσικό φιλόσοφο σε έναν διάσημο φυσιοδίφη και γεωλόγο. Βλέπετε το ταξίδι του Μπιγκλ, σε συνδυασμό με το Δοκίμιο για την αρχή του πληθυσμού (Essay for the principle of population) του Τόμας Μάλθους που διάβασε ο Δαρβίνος το 1838, αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και αμφιλεγόμενες θεωρίες του 19ου αιώνα: τη θεωρία της φυσικής επιλογής. Ας μείνουμε όμως στο ταξίδι – καλοκαίρι έρχεται! Το δρομολόγιο του Μπιγκλ προς τη Νότια Αμερική περιλάμβανε μια πολύ ιδιαίτερη και μακράς διάρκειας στάση στα Μαγεμένα Νησιά, στα Ενκαντάδας, ή με την πιο οικεία σ’ εμάς ονομασία τους: στα Γκαλάπαγκος. Πρόκειται για ένα σύμπλεγμα 13 ηφαιστειογενών νησιών, 6 μικρότερων και 107 βράχων ή βραχονησίδων, τα οποία εξαιτίας της γεωγραφικής απομόνωσης κατοικούνταν από μια πολύ ιδιαίτερη ενδημική πανίδα, την οποία κανείς/καμία δεν μπορούσε να συναντήσει οπουδήποτε αλλού. Τα Γκαλάπαγκος βρίσκονταν επίσης μακριά από κάθε ανθρώπινη παρέμβαση. Οι τεχνικές πλεύσης που ακολουθούσαν οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι άποικοι της περιοχής δεν τους επέτρεπαν να τα πλησιάσουν καθώς η πλεύση στο ανοιχτό πέλαγος μακριά από τις ακτές θα τους εξέθετε στον μυθικό κίνδυνο να παρασυρθούν προς τους μακρινούς καταρράκτες που βρίσκονταν στα όρια των θαλασσών. Ενώ φαντάζομαι πως στη συνέχεια οι βρετανοί άποικοι ελάχιστα είχαν να κερδίσουν από το να πατήσουν τα πόδια τους στα μαύρα κακοτράχαλα νησιά με τα περίεργα πλάσματα. Μόνο κάποιοι πειρατές και φαλαινοθήρες είχαν ενδιαφερθεί για τις ακτές τους. Ο Δαρβίνος όμως, χάρη στην τόλμη του καπετάνιου Φιτζρόι έφτασε εκεί και έμεινε για περίπου ένα μήνα να παρατηρεί τα περίεργα πουλιά και τις τερατώδεις χελώνες. Μετά την επιστροφή του εξέδωσε το ημερολόγιό του από το ταξίδι (The voyage of Beagle, 1839) και ξεκίνησε την προετοιμασία της θεωρίας της φυσικής επιλογής.

Ο Δαρβίνος θα αφιερώσει λίγες παραγράφους στο ημερολόγιο του για να αφηγηθεί την εμπειρία του σε ένα από τα πλέον έρημα νησιά του συμπλέγματος:

Ο πρωινός ήλιος ήταν καυτός και η ορειβασία πάνω στην τραχιά επιφάνεια και μέσα από τις περίπλοκες συστάδες ήταν πολύ κουραστική – αλλά με αποζημίωνε η παράξενη Kυκλώπεια σκηνή. Καθώς περπατούσα, συνάντησα δύο μεγάλες χελώνες, η καθεμία από τις οποίες πρέπει να ζύγιζε τουλάχιστον διακόσια κιλά: η μία έτρωγε ένα κομμάτι κάκτου, και καθώς πλησίασα, με κοίταξε επίμονα και απομακρύνθηκε αργά - η άλλη έβγαλε ένα βαθύ σφύριγμα και τράβηξε το κεφάλι της. Αυτά τα τεράστια ερπετά, περιτριγυρισμένα από τη μαύρη λάβα, τους χωρίς φύλλα θάμνους και τους μεγάλους κάκτους, έμοιαζαν στη φαντασία μου με κάποια προαιώνια ζώα. Τα λιγοστά πουλιά με τα αδιάφορα χρώματα δεν νοιάζονταν για μένα περισσότερο από ό,τι για τις μεγάλες χελώνες.

Ας σταθούμε στη φράση προαιώνια ζώα. Η περιήγηση του Δαρβίνου σε αυτό το παράξενο μέρος του άφηνε την αίσθηση πως μπορούσε να δει τη γη, τη φύση, τα ζώα όπως ήταν αιώνες πριν. Γι’ αυτόν οι τεράστιες χελώνες, τα πουλιά και οι μαύρες σαύρες των μαγεμένων νησιών ήταν ένα δείγμα ζωντανής φυσικής ιστορίας. Στο ημερολόγιο ξεκινάει και δίνει ονόματα στους θάμνους και παρατηρεί τη συμπεριφορά των ζώων. Τα Μαγεμένα Νησιά για τον Δαρβίνο ήταν μια καθαρή φύση στην οποία μπορούσε να διεισδύσει η γνώση και με προμηθεϊκό τρόπο να αρχίσει να καταλαβαίνει τι γίνεται, να εντοπίσει τους φυσικούς νόμους που, καθώς διέπουν την καθαρή φύση που στέκεται μόνη και σκοτεινή μακριά από την ανθρώπινη παρέμβαση, σίγουρα έχουν ισχύ και στον δικό μας ανθρώπινο πολιτισμό. Τα πουλιά, οι χελώνες και οι σαύρες ανήκουν στον θεό ή τη φύση που τα έχει εγκαταλείψει εκεί με μόνη τους δυνατότητα τον αγώνα για επιβίωση – με άλλα λόγια: τη διαρκή αναμέτρηση των εξωτερικών και των εσωτερικών συνθηκών της οργανικής ζωής τους και με μόνη επιβράβευση την επιβίωση. Για τον Δαρβίνο τα σκοτεινά Γκαλάπαγκος αποτελούν τη φωτεινή αφετηρία για μια βαθιά κατανόηση του φυσικού κόσμου.

Με ποιον όμως συναντήθηκε ο Δαρβίνος στα Μαγεμένα Νησιά; Οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες του Χέρμαν Μέλβιλ το γνώριζαν από την αρχή (όπως και όσοι γκούγκλαραν τον τίτλο που επέλεξα). Ο Δαρβίνος συναντά τον συγγραφέα, δυστυχώς όχι στην πραγματικότητα. Τυχαίνει όμως, ο Μέλβιλ να έχει αναπτύξει το ίδιο μεθοδικό ενδιαφέρον με τον Δαρβίνο για τα νησιά Γκαλάπαγκος. Ο Μέλβιλ και ο Δαρβίνος συναντιούνται λοιπόν σε μια κλειστή κατηγορία ανθρώπων που έθεσαν τα Γκαλάπαγκος ως αφετηρία για αναστοχασμό πάνω στα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Δίπλα τους ο Πειρατής Κάουλυ (1684), ο φαλαινοθήρας Κόλνετ (1798) και ο πλοίαρχος Πόρτερ (1813), οι οποίοι φυσικά είχαν πολύ διαφορετικά ενδιαφέροντα από τον Δαρβίνο και τον Μέλβιλ.

Ας περάσουμε σε αυτόν σιγά σιγά. Ο Χέρμαν Μέλβιλ δημοσιεύει τη σπονδυλωτή νουβέλα τα Μαγεμένα Νησιά το 1854. Παρ’ όλα αυτά οι περιγραφές απηχούν γεγονότα τα οποία συνέβησαν το 1840-1841 όταν ο Μέλβιλ είχε μπαρκάρει με το φαλαινοθηρικό Ακάσνετ. Καθώς όμως η χάρτινη ύλη του Πρίσματος μας περιορίζει θα σας αφήσω μόνο με την αρχή όσων είδε στα νησιά Γκαλάπαγκος:

Πάρτε καμιά εικοσιπενταριά σωρούς κάρβουνα ριγμένους εδώ κι εκεί μέσα σ’ ένα οικόπεδο της πόλης, φανταστείτε μερικούς από αυτούς μεγάλους σαν βουνά, και το άδειο οικόπεδο να είναι θάλασσα, και θα έχετε μια καλή ιδέα της γενικής όψης των Εκαντάδας ή Μαγεμένων Νησιών.

Μαγεμένα νησιά

Αυτά για τώρα. Σε ένα μήνα η συνέχεια.

Χρήστος Κρυστάλλης

υποψήφιος διδάκτορας

τμήματος Κοινωνιολογίας ΕΚΠΑ

Αναφορές

Charles Darwin (2008). The voyage of Beagle (1839). Λονδίνο: Wordsworth Classic of Literature

Χέρμαν Μέλβιλ (2016). Τα μαγεμένα νησιά. Αθήνα: Ποικίλη Στοά.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL