Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω με τον συγγραφέα. Ο Μισέλ Ουελμπέκ, στην τελευταία πρόταση του βιβλίου του Τα στοιχειώδη σωματίδια, γράφει: Αυτό το βιβλίο είναι αφιερωμένο στον άνθρωπο (2000, 420). Ο Ουελμπέκ αποδίδει φόρο τιμής στο δυστυχισμένο, βίαιο, χαμερπές, ατομικιστικό είδος, το οποίο όμως δεν έπαψε ποτέ μεταξύ σπασμών και λυγμών να αποζητά την καλοσύνη και την αγάπη. Καταλαβαίνουμε τις προθέσεις του Ουελμπέκ, στην πραγματικότητα όμως κάνει κάτι αρκετά διαφορετικό: ο φόρος τιμής που αποδίδει στον άνθρωπο είναι μια παγίδα για το ανθρώπινο είδος: Είναι μια θρυαλλίδα στα ευαίσθητα θεμέλιά του.
Τα στοιχειώδη σωματίδια εκδίδονται στα Γαλλικά το 1998. Μπορούν έτσι και κουβαλάνε τρεις δεκαετίες ανάσχεσης του παγκόσμιου ’68. Ο Ουελμπέκ είδε τα κινήματα της σεξουαλικής απελευθέρωσης να μετατρέπονται σε αγορές σεξουαλικών υπηρεσιών και σε (καπιταλιστικά) οργανωμένους χώρους απόλαυσης.
Είδε τη στρατευμένη γαλλική διανόηση να κατρακυλά σε καριέρες και να μετατρέπει την δυναμική της θεωρίας της σε τεχνοκρατική στειρότητα. Είδε πολλά ακόμα και τα σημείωσε σχεδόν σε κάθε γραμμή ενός βιβλίου, που σε μια πρώτη ανάγνωση σου επιτρέπει να βιώσεις μια πολιτική ήττα μεταφρασμένη σε κυνισμό και αδιέξοδο. Δεν του αρκεί αυτό, δίπλα και μαζί με την ανάσχεση του ’68, ο Ουελμπέκ τοποθετεί την ανάδυση της Γαλλικού Εθνικού Μετώπου, τον άγριο ατομικισμό, τον (διαφορικό) ρατσισμό και τα υπόλοιπα παράγωγα της μετα-αποικιοκρατικής Γαλλίας. Κι αν έμενε απλά εκεί θα τοποθετούσαμε Τα στοιχειώδη σωματίδια δίπλα στην Πρηνή θέση του σκοπευτή (2003), του Ζαν-Πατρίκ Μανσέτ.
Ευτυχώς για εμάς, ο Ουελμπέκ φτάνει σε μεγαλύτερο βάθος, αγγίζει μια αντίφαση. Ενώ επιχειρεί να περιγράψει όλα τα παραπάνω ως την ανάδυση μιας νέα μορφής ευγονικής, θεμελιωμένης στην τροποποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, που στέκεται πίσω από το σύνθημα: «Η ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΔΕΝ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΑΛΛΑ ΓΕΝΕΤΙΚΗ» (Ουελμπέκ 2000, 420)˙ αφήνεται, σχεδόν παρασύρεται, σε ιδιαίτερα δυναμικές περιγραφές οριακών στιγμών της καθημερινής ζωής με επιστημονικούς όρους.
Είμαστε σίγουροι πως δεν καταλαβαίνετε, αλλά δώστε λίγη προσοχή στα παρακάτω. Ξεκινάμε με έναν απρόσμενο θάνατο: το 1961 πεθαίνει ο παππούς ενός εκ των πρωταγωνιστών: «Στο κλίμα μας το πτώμα ενός θηλαστικού ή ενός πτηνού αρχικά έλκει ορισμένες μύγες (Musca, Curtonevra). Μόλις αρχίζει λιγάκι η αποσύνθεση, καινούργια είδη μπαίνουν στο παιχνίδι, ιδιαίτερα τα Calliphora και τα Lucilia. Το πτώμα, κάτω από τη δυσμενή δράση των βακτηριδίων και των πεπτικών υγρών που αποβάλουν οι νύμφες, λίγο πολύ ρευστοποιείται και καθίσταται τόπος βουτυρικών και αμμωνιακών ζυμώσεων.» (Ουελμπέκ 2000, 56). Πόσο παραγωγικός δείχνει έτσι ο θάνατος! Χωρίς όμως να χάνει τίποτα από το πένθος που τον συνοδεύει.
Κάποιες σελίδες μετά, θα μας παρουσιάσει τους πρώτους ερωτικούς σπασμούς ανάμεσα στην Αναμπέλ και τον Μισέλ: «Μολονότι οι θεμελιώδεις όψεις της σεξουαλικής συμπεριφοράς είναι έμφυτες, η ιστορία των πρώτων χρόνων της ζωής επιδρά σημαντικά στους εκλυτικούς μηχανισμούς της, ιδιαιτέρως στα πτηνά και στα θηλαστικά. Η πρώιμη απτική επαφή με τα υπόλοιπα μέλη του είδους φαίνεται ότι είναι ζωτικής σημασίας στους σκύλους, στις γάτες στα ποντίκια, τα ινδικά χοιρίδια και τον πίθηκο μακάκο (Macaca mulatta).
Η στέρηση της επαφής με τη μητέρα στην παιδική ηλικία προκαλεί σοβαρές διαταραχές της σεξουαλικής συμπεριφοράς στον αρσενικό ποντικό και ειδικότερα μπλοκάρισμα της ερωτοτροπίας. Η ζωή της Άναμπελ πιθανόν να εξαρτιόταν από το ότι ο Μισέλ ήταν ανίκανος να τη φιλήσει.» (2000, 83,84). Τι μας προσφέρουν αυτές οι άγνωστες όψεις της ερωτικής συστολής; Τι μας προσφέρει η επίγνωση πως το κοκκίνισμα στο δέρμα μας, οφείλεται σε κάποιο βαθμό στη μητέρα μας και σε κάποιον άλλον στους εκλυτικούς μας μηχανισμούς;
Ο Ουελμπέκ επανέρχεται διαρκώς στους χώρους Χίλμπερτ, στα ολοκληρώματα του Ρίμαν (2000, 94) ή στην κβαντική απροσδιοριστία που χαρακτηρίζει τις νευρωνικές συνάψεις του ανθρώπινου εγκεφάλου (2000, 125) και με αυτόν τον τρόπο πετυχαίνει, χωρίς να το θέλει -ενάντια στις διακηρύξεις του- να τοποθετήσει έναν εκρηκτικό μηχανισμό στα θεμέλια του ανθρωπισμού. Οι αναφορές του στις επιστήμες επιτυγχάνουν να αποκαθηλώσουν τον άνθρωπο, να ακυρώσουν τη θέση κράτος εν κράτει που του επιφυλάσσει ο δυτικός ανθρωπισμός. Τα συναισθήματα και οι σχέσεις που εκμηδενίζει ο Ουελμπέκ, για να μας επιτρέψει να νιώσουμε τις έξεις και τα αδιέξοδα της μετα-αποικιακής Γαλλίας, επιστρέφουν με έναν τρόπο που θυμίζει τη διακήρυξη του Μ. Σπινόζα Περί συναισθηματικών επηρειών: «έτσι θα διεξέλθω τη φύση και την ισχύ των συναισθηματικών Επηρειών και τη δύναμη του Πνεύματος πάνω τους, με την ίδια Μέθοδο με την οποία διεξήλθα στα προηγούμενα τον Θεό και το Πνεύμα, θεωρώντας τις ανθρώπινες ενέργειες και ορέξεις ακριβώς σαν να επρόκειτο για Ζήτημα γραμμών, επιπέδων ή σωμάτων» (Σπινόζα 2009, 233).
Ο Ουελμπέκ με τις αναφορές του στις επιστήμες επιτυγχάνει κάτι παράδοξο: διασώζει τα συναισθήματα, διασώζει τις ενώσεις των σωμάτων από τον κυνισμό μιας εποχής που τα διατάσει μέσα σε κύκλους συσσώρευσης του κεφαλαίου. Προκειμένου να διασώσει την καλοσύνη, την αγάπη και την απόλαυση στρέφεται στις επιστήμες. Εντοπίζει την άπειρη παραγωγικότητά τους που βρίσκεται στη βιολογία τους. Η δημιουργικότητα των συνάψεων απελευθερώνεται μέσω της έκλειψης του ανθρωπισμού. Ο άνθρωπος αποκαθηλώνεται ως υποκείμενο, για να διασωθεί ως σωματική απόκριση, ως σπασμός και ροή.
Τα στοιχειώδη σωματίδια
Στα στοιχειώδη σωματίδια συγκρούονται, λιώνουν και ενώνονται ξανά δύο τύποι ανθρώπου, δύο αδέρφια, ο Μισέλ και ο Μπρούνο. Ο Μισέλ είναι ένας βιολόγος, γενετιστής που βιώνει την παρακμή της σεξουαλικής του ζωής. Βιώνει τη μοναξιά και την ερωτική απραξία στους διαδρόμους των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων επικεντρωμένος στη χαρτογράφηση των γενετικών μεταλλάξεων.
Από την άλλη ο Μπρούνο περιφέρεται σε ζώνες σχεδιασμένου αλλά ελεύθερου έρωτα. Περιοχές κατάλοιπα των κινημάτων για τη σεξουαλική απελευθέρωση στις οποίες μπορείς να αγοράσεις ό,τι παλιά διεκδικούσες αρκεί να είσαι αφόρητα μόνος/η σου μέσα σε αυτό. Ο Ουελμπέκ μέσα από την ιστορία των δύο αδερφών σκιαγραφεί τις δύο φαινομενικά αντίθετες όψεις της κοινής διαδικασίας εξατομίκευσης, που για δεκαετίες υποσκάπτει τη θεμέλια των κοινωνικών κινημάτων.
* Ο Χρήστος Κρυστάλλης είναι υποψήφιος διδάκτορας τμήματος Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ
Αναφορές
Μανσέτ Ζ.Π. (2003), Η πρηνής θέση του σκοπευτή, Αθήνα: Άγρα.
Ουελμπέκ Μ. (2000), Τα στοιχειώδη σωματίδια, Αθήνα: Εστία.
Σπινόζα Μ. (2009), Ηθική, Αθήνα: Εκκρεμές.
