Πόσοι από εμάς δεν έχουμε συνδέσει την είσοδο μίας νέας/ενός νέου στο πανεπιστήμιο με μία περίοδο κατά την οποία έρχεται σε επαφή με ιδεολογικές ζυμώσεις; Πόσοι από εμάς δεν θεωρούμε ότι η νέα/ο νέος από τον μικρόκοσμο της οικογένειας μπαίνει μέσα σε μια «θύελλα» πολιτικής δραστηριότητας, μέσω των φοιτητικών συλλόγων, συλλαλητηρίων και ό,τι άλλο έχει χαραχτεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των γενεών που γεννήθηκαν εντός των τελευταίων τριών δεκαετιών του 20ου αιώνα; Συχνά, όχι μόνο στην Ελλάδα, θεωρείται σχεδόν δεδομένο ότι η πανεπιστημιακή εκπαίδευση διαμορφώνει την πολιτική συνείδηση των φοιτητών ωθώντας την προς τη ριζοσπαστικοποίηση, για λόγους που πολλές φορές συνδέονται με το επαναστατικό πνεύμα της νιότης. Είναι όμως πράγματι έτσι;
Πρόσφατα το παραπάνω «δεδομένο» αποτέλεσε αντικείμενο επιστημονικής μελέτης (Tom Fryer “Do the political attitudes of students change during their time in higher education?” Higher Education (2022)), στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής πραγματικότητας της Μεγάλης Βρετανίας. Το ερευνητικό ερώτημα ήταν συγκεκριμένο: αλλάζουν κατά τη διάρκεια της φοίτησης στα πανεπιστήμια οι πολιτικές συμπεριφορές των φοιτητών; Βασιζόμενος σε υπάρχοντα στοιχεία, ο Fryer διαπίστωσε ότι οι πολιτικές συμπεριφορές των φοιτητών δεν αλλάζουν ριζικά κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Αντιθέτως, οι φοιτητές μετατοπίζονται ελαφρώς προς «αριστερότερες» πεποιθήσεις και γίνονται ελαφρώς λιγότερο εθνοκεντρικοί. Συνεπώς, φαίνεται ότι οι σπουδές δεν προκαλούν μία γενική αλλαγή των πολιτικών τους πεποιθήσεων, αλλά μία μετριοπαθή αλλαγή πολιτικής στάσης.
Πιο συγκεκριμένα, ο Fryer χρησιμοποίησε δεδομένα από τη Βρετανική Εκλογική Μελέτη, για να αξιολογήσει εάν οι πολιτικές συμπεριφορές των φοιτητών μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στα πανεπιστήμια. Πιο συγκεκριμένα εξετάστηκαν δύο ειδών συμπεριφορές: (α) η πολιτική ταυτότητα, όπως αυτή τοποθετείται εντός του πολιτικού φάσματος που οριοθετείται από «την δεξιά» και «την αριστερά» και (β) η στάση ως προς το μεταναστευτικό, κάτι που στη συγκεκριμένη μελέτη αποτέλεσε δείκτη μέτρησης του εθνοκεντρισμού. Η μελέτη χρησιμοποίησε δεδομένα από 574 φοιτητές στη Μεγάλη Βρετανία που συμμετείχαν στην Βρετανική Εκλογική Μελέτη για τρία συνεχόμενα ακαδημαϊκά έτη εντός του χρονικού διαστήματος μεταξύ του 2016 και του 2020.
Η συγκεκριμένη μελέτη έδειξε ότι οι φοιτητές είχαν την τάση να κάνουν περιορισμένες μετατοπίσεις προς τα αριστερά. Συνολικά, σημειώθηκε μία αύξηση κατά 3,1% των φοιτητών που αυτοπροσδιορίζονταν ως αριστεροί στο τρίτο έτος σε σύγκριση με το πρώτο έτος της φοίτησής τους. Περιορισμένες αλλαγές διαπιστώθηκαν, επίσης, στη συμπεριφορά σε σχέση με τον εθνοκεντρισμό. Οι φοιτητές μετατράπηκαν σε ελαφρώς λιγότερο εθνοκεντρικούς, με μία αύξηση κατά 8,1% σε όσους ανέφεραν ότι ήταν υπέρ της μετανάστευσης στο τρίτο έτος σε σύγκριση με το πρώτο έτος της φοίτησής τους.
Τα παραπάνω δεδομένα, βεβαίως, αντικατοπτρίζουν μέσους όρους που μπορεί να κρύβουν ευρύτερες μετατοπίσεις σε ατομικό επίπεδο. Δηλαδή, η αύξηση κατά 3.1% στους «αριστερούς» φοιτητές μπορεί κάλλιστα να αποτελεί απλώς το συνολικό αποτέλεσμα μετατοπίσεων και προς τις δύο κατευθύνσεις οι οποίες αλληλοαναιρούνται σε αριθμητικό επίπεδο. Κάτι όμως που αλληλοαναιρείται σε αριθμητικό επίπεδο δε σημαίνει ότι αλληλοαναιρείται σε επίπεδο πολιτικών ζυμώσεων στα πανεπιστήμια ή, πολύ περισσότερο, στο ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο.
Τα αποτελέσματα της μελέτης έρχονται σε αντίστιξη με ισχυρισμούς που σκιαγραφούν τα πανεπιστήμια ως τόπους αριστερής κατήχησης, που παράγουν μια σταθερή ροή «ριζοσπαστών μαρξιστών». Αφήνοντας κατά μέρος τέτοιους μάλλον υπερβολικούς ισχυρισμούς, μεγάλο μέρος της βιβλιογραφίας της πολιτικής επιστήμης υποστηρίζει ότι η φοίτηση στο πανεπιστήμιο επηρεάζει πολιτικές συμπεριφορές. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ελάχιστα επιστημονικά δεδομένα σε αυτό το πεδίο, με αποτέλεσμα οι παραπάνω ισχυρισμοί να αποτελούν περισσότερο υποθέσεις εργασίας, εικασίες ή και αναμάσημα προκαταλήψεων παρά πόρισμα βασισμένο σε επιστημονικά στοιχεία.
Στόχος μας, με την παρουσίαση τέτοιων μελετών δεν είναι να υποστηρίξουμε ότι η φοίτηση στα πανεπιστήμια δεν έχει παρά ανεπαίσθητη επίδραση στην πολιτική συνείδηση των φοιτητών εν γένει. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι η συγκεκριμένη μελέτη αναφέρεται σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (2016-2020), σε συγκεκριμένη χώρα (Μεγάλη Βρετανία) και έχει χρησιμοποιήσει ένα σχετικά περιορισμένο δείγμα φοιτητών (574). Στόχος μας είναι να υποστηρίξουμε ότι ακόμα και ισχυρισμοί που φαντάζουν αληθοφανείς, λόγω του ότι ευθυγραμμίζονται με κάποιες «κοινές αλήθειες», θα πρέπει να αντιμετωπίζονται πολύ προσεκτικά εάν δεν υποστηρίζονται από αξιόπιστα επιστημονικά αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, εάν ληφθεί η προαναφερόμενη μελέτη ως μία αφορμή για να αναρωτηθούμε εάν πράγματι η φοίτηση προκαλεί έντονες μετατοπίσεις προς τα αριστερά, με ποιον τρόπο θα απαντούσαμε; Ότι επιμένουμε να αποφαινόμαστε με βάση μία αστήρικτη «κοινή αλήθεια»; Ότι ανασκευάζουμε και αποδεχόμαστε τα αποτελέσματα μιας επιστημονικής έρευνας ως ευαγγέλιο; Ότι βγάζουμε άχρηστες τέτοιου είδους έρευνες που «πάσχουν» από σοβαρούς περιορισμούς, πιστεύοντας ότι τέτοιου είδους ερωτήσεις δεν είναι δυνατόν να διαλευκανθούν με την επιστημονική μέθοδο;
Θα λέγαμε ότι η πιο μετριοπαθής απάντηση, που θα έβαζε τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση, θα μπορούσε να είναι η εξής: Ότι μία τέτοια μελέτη είναι ιδιαιτέρως χρήσιμη, μιας και θέτει ένα σαφές ερευνητικό ερώτημα, το μελετά με συγκεκριμένη μεθοδολογία και εκθέτει άφοβα τους ίδιους της τους περιορισμούς. Το ότι μπορεί να καταλήγει σε συμπεράσματα που είναι αντίθετα σε μία γενική αίσθηση δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει. Άλλωστε, κάθε βήμα προς τη γνώση συνήθως βάζει τις κοινωνίες στην οδυνηρή θέση του αποχαιρετισμού κατεστημένων ή βολικών ιδεών. Παράλληλα, μέρος της «μετριοπαθούς» απάντησης θα ήταν επίσης η απαίτηση για το σχεδιασμό νέων μελετών που θα έχτιζαν επάνω στην αρχική και θα είχαν την δυνατότητα να δώσουν μία πιο ακριβή και γενική απάντηση.
Οι αξιόπιστες επιστημονικές απαντήσεις απαιτούν χρόνο, αναπόφευκτα έχουν ένα βαθμό αβεβαιότητας, ενώ η αξιόπιστη επικοινωνία τους προς την κοινωνία απαιτεί ενημερωμένους και - κατά το δυνατόν- ανεξάρτητους από οικονομικά και κομματικά συμφέροντα επαγγελματίες. Σίγουρα, η επιστημονική μέθοδος δεν προσφέρει τις συγκινήσεις που προσφέρει η δημαγωγία στον μη ειδικό. Το ποια θα επιλέξουν οι κοινωνίες αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα διακυβεύματα του καιρού μας.
