Ο όρος τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) συνοδεύεται από ισχυρές κοινωνικές αναπαραστάσεις. Οι αναπαραστάσεις αυτές έχουν προκύψει σε βάθος χρόνου και σε μεγάλο βαθμό αποτελούν μέρος της πολιτισμικής κουλτούρας. Η αναφορά στον όρο ανασύρει για τους νεότερους εικόνες από σειρές όπως το Black Mirror και το Westworld, ωστόσο οι συγκεκριμένες αποτελούν ίσως τις τελευταίες εκφάνσεις μίας εικόνας για την τεχνολογία που μπορεί να εντοπιστεί πολλές δεκαετίες νωρίτερα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο υπερ-υπολογιστής HAL 9000 στην ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος», ο οποίος, πολύ πιο διακριτικά από τον μεταγενέστερο εξολοθρευτή, στρέφεται σταδιακά εναντίων των ανθρώπων και τελικά τους σκοτώνει. Στο πλαίσιο αυτό, όπως είναι μάλλον λογικό, η συζήτηση γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη εναλλάσσεται μεταξύ δύο αντιθετικών πόλων: την πίστη ότι μπορεί να είναι μοχλός ραγδαίας εξέλιξης για τους περισσότερους τομείς ανθρώπινης δραστηριότητας ή τον φόβο ότι θα αποβεί ολέθρια για την ανθρωπότητα. Δεδομένης της διείσδυσης των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητά μας, καλούμαστε σήμερα, περισσότερο από ποτέ, να αντικρίσουμε τις σχετικές τεχνολογίες με νηφαλιότητα και διάθεση για γνώση. Σε αυτό το δύσκολο έργο καλείται να συμβάλλει το βιβλίο του Γιώργου Γιαννακόπουλου «Τεχνητή Νοημοσύνη: Μια διακριτική απομυθοποίηση».
Το βιβλίο διαιρεί το ακανθώδες ζήτημα της ΤΝ σε πέντε κεφάλαια ώστε να εισαγάγει σταδιακά τον αναγνώστη. Το ταξίδι ξεκινά ήδη από τον πρόλογο στον οποίο γίνεται σαφές ότι ο συγγραφέας δεν επιθυμεί να πάρει θέση απέναντι από τον μη-ειδικό, αλλά αντίθετα στέκεται ως ένας πρόθυμος συνομιλητής που τυχαίνει να διαθέτει σχετική εξειδίκευση. Το στοιχείο αυτό αρκεί για να διαχωρίσει το βιβλίο από αντίστοιχες προσπάθειες εκλαΐκευσης του αντικειμένου της ΤΝ, καθώς αποτελεί εξ αρχής μια πρόσκληση σε διάλογο. Η πρόσκληση αυτή συνδέεται και με το ερώτημα γιατί αφορά τον μέσο αναγνώστη ένα βιβλίο για την τεχνητή νοημοσύνη. Για τον συγγραφέα η απάντηση είναι απλή: μας αφορά «γιατί θα κληθούμε άμεσα όλοι να πάρουμε μία θέση για τη θέση της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας» και αυτό δεν μπορεί να γίνει αν δεν γνωρίζουμε για αυτή.
Το βιβλίο δεν αποφεύγει τα ακανθώδη ζητήματα που σχετίζονται με την ΤΝ, αντιθέτως επιλέγει να τα θίξει χωρίς περιστροφές, απομυθοποιώντας, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, όπου είναι απαραίτητο. Το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου αφιερώνεται στη γνωριμία με την ΤΝ, εντοπίζοντας εξ αρχής δομικές δυσκολίες του αντικειμένου που αφορούν στην κατανόηση εννοιών όπως είναι η νοημοσύνη, αλλά και η αντίληψη και αξιολόγηση μιας σκέψης ή πράξης ως ανθρώπινης. Στη συνέχεια, κατακερματίζοντας τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν οι μηχανές, αποσαφηνίζει τον ρόλο του ανθρώπου σε κάθε στάδιο. Σημαντική είναι και η αναφορά στην ανάγκη για υλοποίηση της λεγόμενης ανθρωποκεντρικής τεχνητής νοημοσύνης (human - centered / human - centric AI), για συστήματα δηλαδή τα οποία μπορούν να εξυπηρετήσουν ανθρώπινες αξίες και να πάρουν αποφάσεις που να είναι ελέγξιμες, αξιόπιστες και ειλικρινείς. Το βιβλίο εντοπίζει την ΤΝ στην καθημερινή ζωή και σε διαφορετικά πεδία ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως είναι οι επιστήμες, η νομική, η δημοσιογραφία, οι τέχνες και τα παιχνίδια, εξοικειώνοντας τον αναγνώστη με τα διαφορετικά πεδία εφαρμογής της ΤΝ, προσφέροντας παραδείγματα και ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία. Τα πιο τεχνικά σημεία των συστημάτων ΤΝ δεν αποκρύπτονται από τους αναγνώστες, αντίθετα παρουσιάζονται μέσα από παραδείγματα και αναλογίες.
Το βιβλίο τελειώνει όπως ξεκίνησε, γυρνώντας την προσοχή και πάλι στον άνθρωπο, τονίζοντας τον ρόλο που έχουν να παίξουν οι αναγνώστες, οι πολίτες. Ο συγγραφέας τονίζει ότι «μπορούν όλοι, ανεξαρτήτως θέσεως και ειδικότητας, να συνεισφέρουν στη διαμόρφωση πολιτικής για την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και στην ίδια τη νοημοσύνη των μηχανών». Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος, χρησιμοποιώντας την ερευνητική και εκπαιδευτική του εμπειρία, καταφέρνει κάτι που σπάνια είναι εφικτό σε αντίστοιχα εγχειρήματα. Δεν αποσιωπά αλλά υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα και την αβεβαιότητα που συνοδεύει τα σχετικά ζητήματα, τοποθετώντας τον άνθρωπο στο κέντρο, δίνοντάς του ενεργό ρόλο στις εξελίξεις. Με τον τρόπο αυτό, συμβάλλει ουσιαστικά σε ένα από τα πιο καίρια ζητήματα του παρόντος, αυτό του εκδημοκρατισμού της τεχνητής νοημοσύνης.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος είναι διδάκτορας τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) με περισσότερα από 15 χρόνια σχετικής ενασχόλησης. Είναι συνεργαζόμενος ερευνητής στο ΕΚΕΦΕ "Δημόκριτος", ενώ έχει συνιδρύσει τη μη-κερδοσκοπική εταιρεία ανοικτής καινοτομίας SciFY (Επιστήμη για σένα), που ασχολείται με την αξιοποίηση επιστημονικής γνώσης για την κοινωνία. Από το 2017 διδάσκει σε μεταπτυχιακά μαθήματα σχετικά με την ΤΝ και την επιστήμη δεδομένων. Συμμετέχει σε επιστημονικές κοινότητες ανά τον κόσμο (EACL, EurAI, EETN), αλλά και σε εθνικά επιστημονικά όργανα (ΤΕΣ-ΕΣΕΤΕΚ), ενώ έχει συνεισφέρει στην εθνική στρατηγική για την ΤΝ. Τέλος, μοιράζεται την πολυετή εμπειρία του στο χώρο γνώσης που έχει αγαπήσει μέσα από δεκάδες ομιλίες για την ΤΝ σε ποικίλα κοινά, κάθε ηλικίας και επιπέδου ειδίκευσης.
Το βιβλίο «Τεχνητή Νοημοσύνη: Μια διακριτική απομυθοποίηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ροπή.
Περισσότερες πληροφορίες:
https://aibook.scify.org/
https://www.ropipublications.com/texniti-noimosyni/
