Μία από τις πιο συχνές ερωτήσεις που έχουμε δεχθεί όλοι ανεξαιρέτως ως παιδιά, είναι «Τι θες να γίνεις όταν μεγαλώσεις;». Οι απαντήσεις πολλές: γιατρός, δικηγόρος, πυροσβέστης, δάσκαλος, ζωγράφος, αστροναύτης. Μεγαλώνοντας, πολλοί κατάφεραν να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους, άλλοι πάλι ακολούθησαν ένα διαφορετικό μονοπάτι, Πόσοι όμως τελικά έγιναν αστροναύτες;
Το να γίνει κανείς αστροναύτης δεν είναι διόλου μία εύκολη υπόθεση, καθώς οι απαιτήσεις είναι πολλές και την ίδια στιγμή, ο ανταγωνισμός μεγάλος και οι ευκαιρίες πολύ λίγες. Η θέση αυτή απαιτεί άριστη σωματική και ψυχική κατάσταση προκειμένου οι αστροναύτες να είναι σε θέση να ανταπεξέλθουν σε εντατικές περιόδους εκπαίδευσης και στις αποστολές μακράς διαρκείας στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Επιπροσθέτως, οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν ένα υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης σε επιστημονικό ή τεχνικό κλάδο, καθώς και ένα επαγγελματικό υπόβαθρο σε χρήση συστημάτων και εφαρμογών υπολογιστών, προκειμένου να φέρνουν εις πέρας τα πειράματα στο Διαστημικό Σταθμό, ενώ η εμπειρία πλοήγησης αεροσκαφών αποτελεί επιπρόσθετο πλεονέκτημα. Τέλος, η προσαρμοστικότητα, το ομαδικό πνεύμα και η άριστη γνώση Αγγλικών είναι απαραίτητα στοιχεία για την ομαλή συμβίωση σε ένα πολυεθνικό περιβάλλον σε περιορισμένο χώρο και για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Διαστήματος (European Space Agency, ESA), από την ίδρυσή της το 1975, έχει μέχρι στιγμής, πραγματοποιήσει μόλις τρεις εκστρατείες επιλογής και πρόσληψης αστροναυτών. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 1978-1979, με τον Ulf Merbold να αποτελεί τον πρώτο Ευρωπαίο σε διαστημική αποστολή, η δεύτερη το 1991-1992, ενώ η πιο πρόσφατη διεξήχθη την περίοδο 2008-2009. Αυτή τη στιγμή, η ESA μετρά επτά ενεργούς αστροναύτες: τους Ιταλούς Samantha Cristoforetti και Luca Parmitano, το Γάλλο Thomas Pesquet, το Δανό Andreas Mogensen, τους Γερμανούς Alexander Gerst και Mathias Maurer, και τον Άγγλο Tim Peake.
Οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες των διαστημικών αποστολών ολοένα και αυξάνονται. Για να πάμε πιο μακριά, στη Σελήνη ή στον Άρη, πρέπει να είμαστε πιο ανοιχτοί από ποτέ και να βασιζόμαστε σε άτομα με καταλυτικά προσόντα και θέληση. Έτσι, ύστερα από πάνω από μία δεκαετία, η ESA αναζητά νέους υποψηφίους για θέση αστροναύτη. Οι αιτήσεις είναι ανοιχτές από 31 Μαρτίου έως τις 28 Μαΐου του 2021, ενώ η διαδικασία επιλογής αναμένεται να ολοκληρωθεί στα τέλη Οκτωβρίου του 2022. Η ESA σχεδιάζει να προσλάβει τέσσερις έως έξι αστροναύτες σταδιοδρομίας, οι οποίοι θα υπηρετήσουν ως επαγγελματικά μέλη του πληρώματος κατά τη διάρκεια των επόμενων αποστολών στο Διεθνή Διαστημικό Σταθμό μαζί με τους ήδη ενεργούς αστροναύτες, καθώς και μια ομάδα περίπου είκοσι εφέδρων αστροναυτών, αριθμό ρεκόρ για την ESA. Οι έφεδροι αστροναύτες θα λειτουργούν ουσιαστικά σαν αναπληρωματικοί, καθώς θα καλούνται μόνο όταν το ζητά μία συγκεκριμένη αποστολή ή έργο. Αξίζει να σημειωθεί πως από τα 560 άτομα που έχουν πάει στο διάστημα, μόλις 65 ήταν γυναίκες, εκ των οποίων οι 51 Αμερικανίδες. Σε όλη της την ιστορία, η ESA είχε μόλις δύο γυναίκες αστροναύτες, την Claudie Haignere και τη Samantha Cristoforetti. Καθώς, λοιπόν, από τους ενεργούς αστροναύτες, μόλις μία είναι γυναίκα, ενώ και από το σύνολο των αιτούντων για το 2008-2009, οι γυναίκες αποτελούσαν μόνο το 16%, η ESA ενθαρρύνει έντονα τις γυναίκες να υποβάλουν αίτηση. Οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν να αναζητήσουν περισσότερες πληροφορίες στην επίσημη ιστοσελίδα της ESA.
Διαφορετικότητα και εξερεύνηση του διαστήματος
Καθώς η εξερεύνηση του διαστήματος αποτελεί μία συλλογική προσπάθεια, κύριο μέλημα της ESA είναι η ενίσχυση της διαφορετικότητας των αστροναυτών. Γι’ αυτό το λόγο δέχεται αιτήσεις ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, εθνικότητας, θρησκείας και επαγγελματικού υποβάθρου. Με δέσμευση να επιτύχει τη διαφορετικότητα στο εργατικό δυναμικό και τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος εργασίας χωρίς αποκλεισμούς, η ESA θα λάβει υπόψη της και τα άτομα με αναπηρίες, πραγματοποιώντας για πρώτη φορά παγκοσμίως την πρόσληψη ενός παραστροναύτη, οποίος θα αποτελεί μέλος της ομάδας των έφεδρων αστροναυτών.
Το «Parastronaut-Fly! Feasibility Project» αποτελεί μια πρωτοβουλία που ερευνά τη δυνατότητα να φέρει, για πρώτη φορά στην ιστορία, έναν αστροναύτη με σωματική αναπηρία στο διάστημα, ο οποίος θα είναι πλήρως λειτουργικός, για την εκτέλεση επαγγελματικών καθηκόντων. Το εγχείρημα αυτό αποσκοπεί στην εύρεση ενός ατόμου που θα είναι χρήσιμο και θα μπορεί να συμμετέχει με επιτυχία και ασφάλεια σε οποιαδήποτε διαστημική αποστολή, όπως και κάθε άλλος επαγγελματίας αστροναύτης, και όχι να αποτελεί απλά έναν «διαστημικό τουρίστα» με κάποια μορφή αναπηρίας. Έτσι, τα άτομα που έχουν τα ψυχολογικά, γνωστικά, τεχνικά και επαγγελματικά προσόντα για να γίνουν μέλη του διαστημικού πληρώματος, αλλά έχουν κάποια σωματική αναπηρία, η οποία μέχρι πρότινος θα τους εμπόδιζε, θα μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα με τους άλλους αστροναύτες σε όλα τα στάδια της εκπαίδευσης, αλλά ενδεχομένως και σε διαστημικές πτήσεις σε χαμηλή τροχιά γύρω από τη Γη ή στη Σελήνη.
Μέχρι τώρα, η πρόσβαση για άτομα με αναπηρίες στο διάστημα ήταν μηδαμινή. Το πρώτο βήμα πραγματοποιείται με την επιλογή συγκεκριμένων σωματικών αναπηριών, προκειμένου να γίνει πλήρης αναγνώριση και κατανόηση όλων των πιθανών προκλήσεων που σχετίζονται τόσο με την ασφάλεια όσο και με την εκτέλεση των καθηκόντων στο διάστημα. Για να γίνει η επιλογή αυτή, χρησιμοποιήθηκε η κατηγοριοποίηση των διαφορετικών ειδών και βαθμών αναπηρίας, με τη συνδρομή της Διεθνούς Παραολυμπιακής Επιτροπής.
Κάθε κατηγορία αναπηριών έχει αξιολογηθεί με βάση την εμπειρία και τις προϋποθέσεις για μία ασφαλή και χρήσιμη διαστημική αποστολή, καταλήγοντας έτσι σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία αφορά το είδος και το βαθμό αναπηρίας που είτε δεν είναι ασφαλείς για τη συμμετοχή στην εκπαίδευση ή σε μία διαστημική αποστολή είτε δεν είναι συμβατή με τα καθήκοντα. Η δεύτερη κατηγορία αφορά το είδος και το βαθμό αναπηρίας που μπορεί να είναι συμβατή με την εκτέλεση καθηκόντων, ενώ τέλος, η τρίτη κατηγορία αφορά το είδος και το βαθμό αναπηρίας που θα μπορούσαν να είναι πλήρως συμβατά με τα καθήκοντα ενός αστροναύτη, ύστερα από κάποιες προσαρμογές ή τροποποιήσεις. Με βάση την παραπάνω διερεύνηση/κατηγοριοποίηση, οι πιο συμβατές, με βάση τα κριτήρια αυτά, αναπηρίες αφορούν την ανεπάρκεια κάτω άκρων (για παράδειγμα λόγω ακρωτηριασμού ή συγγενούς ανεπάρκειας άκρου), τη διαφορά μήκους των κάτω άκρων (κοντύτερα άκρα κατά τη γέννηση ή ως αποτέλεσμα τραύματος) και το χαμηλό ανάστημα (ύψος μικρότερο των 130 εκατοστών). Παρόλα αυτά, δεν αποκλείεται, στη συνέχεια, η επέκταση του πεδίου αναπηριών, προκειμένου να ενταχθούν ακόμα περισσότερες ομάδες. Για το λόγο αυτό, η ESA καλεί και άτομα που δεν εντάσσονται στις παραπάνω κατηγορίες να υποβάλλουν αίτηση.
Για ένα διάστημα προσβάσιμο σε άτομα με αναπηρία
Ένα από τα σημαντικότερα θέματα μέχρι τώρα είναι η ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή προκειμένου να είναι δυνατή η συμμετοχή ατόμων με αναπηρίες σε αποστολές στο διάστημα. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας, η ESA θα συνεργαστεί με διεθνείς θεσμικούς και εμπορικούς εταίρους και παρόχους διαστημικού εξοπλισμού, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πιο προσβάσιμο περιβάλλον για άτομα με αναπηρίες. Αυτό μπορεί να αφορά τη χρήση νέων τεχνολογιών και τη δημιουργία νέων διαδικασιών στη διαστημική εκπαίδευση, την εκτόξευση, την προσγείωση και τις δραστηριότητες επί του σκάφους, στα πλαίσια της ατομικής και της συλλογικής ασφάλειας σε μία αποστολή.
Δεδομένων των απαιτήσεων των διαστημικών ταξιδιών, ένα τέτοιο εγχείρημα φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο. Ωστόσο, όπως πολύ σωστά τονίζει και η Samantha Cristoforetti: «Ως άνθρωποι δεν είμαστε εξελιγμένοι για να πάμε στο διάστημα, οπότε όταν πρόκειται για διαστημικά ταξίδια, έχουμε όλοι ιδιαίτερες ανάγκες. Αυτό που μας φέρνει στη θέση να πάμε στο διάστημα είναι απλά η τεχνολογία». Από τη μελέτη αυτή, αναμένεται να προκύψουν πολλές καινοτομίες και οφέλη για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των μελλοντικών αποστολών, καθώς και τεχνολογίες που θα διευκολύνουν τη ζωή των ατόμων με αναπηρίες στη Γη. Άλλωστε, η εξερεύνηση του διαστήματος έχει ήδη επηρεάσει με ποικίλους τρόπους την καθημερινότητά μας, ίσως με περισσότερους από αυτούς που μπορούμε να φανταστούμε, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τη βελτίωση των τεχνητών άκρων και την πρόοδο της ρομποτικής ιατρικής. Επομένως, η νέα αυτή δράση της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας έρχεται να συμπληρώσει τα οφέλη αυτά, δημιουργώντας μία πιο προσβάσιμη πραγματικότητα για όλους, όχι μόνο στο διάστημα, αλλά και στην καθημερινή ζωή.
Το «Parastronaut-Fly! Feasibility Project» αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες καινοτομίες στην εποχή της ανθρώπινης διαστημικής εξερεύνησης, καθώς για πρώτη φορά παγκοσμίως αντιμετωπίζει τον κοινωνικό αποκλεισμό συγκεκριμένων πληθυσμών. Η αποδοχή και ο εναγκαλισμός της διαφορετικότητας από την κοινωνία δεν θα μπορούσαν να λείπουν και από τη διαστημική έρευνα. Άλλωστε, η εξερεύνηση του διαστήματος και ο αποικισμός άλλων ουράνιων σωμάτων δεν μπορεί να αποτελεί παρά μόνο ένα οικουμενικό στόχο, ανοικτό σε όλους μας. Η δίκαιη εκπροσώπηση όλων των κοινωνικών ομάδων αποτελεί πλέον το επίκεντρο και για την ESA, καθώς θέλει να είναι ανοιχτή και προσβάσιμη σε όλους. Η συμπερίληψη ατόμων διαφορετικού φύλου, ηλικίας ή πολιτισμικού και επαγγελματικού υποβάθρου, αλλά και ατόμων με αναπηρίες, οδηγεί σε μεγαλύτερη αλληλεπίδραση, ανταλλαγή ιδεών και εμπειριών, αλλά και ανάπτυξη αισθήματος ευθύνης απέναντι σε πιο ευαίσθητες ομάδες. Μαθαίνοντας από τις διαφορές μας, μπορούμε να δημιουργήσουμε μία κοινωνία με ίση αντιμετώπιση και ίσες ευκαιρίες για όλους.
* Αναστασία Τεζάρη
Φυσικός, Υποψήφια Διδάκτωρ Ιατρικής Φυσικής ΕΚΠΑ
Μέλος της Ομάδας Κοσμικής Ακτινοβολίας ΕΚΠΑ
Πηγές
https://www.esa.int/Newsroom/Press_Releases/Call_for_media_ESA_seeks_new_astronauts_-_applications_open_31_March_2021
https://www.esa.int/About_Us/Careers_at_ESA/ESA_Astronaut_Selection/Parastronaut_feasibility_project
https://spacenews.com/parastronaut-sought-as-esa-recruits-its-first-new-astronauts-in-more-than-a-decade/
