Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C24.0°C
3 BF 61%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
21.6°C24.6°C
2 BF 49%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
24 °C
23.7°C24.0°C
1 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
22 °C
21.1°C23.8°C
4 BF 73%
ΛΑΡΙΣΑ
Αραιές νεφώσεις
21 °C
20.7°C20.7°C
2 BF 40%
Κτηνοτροφία και κλιματική αλλαγή
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Κτηνοτροφία και κλιματική αλλαγή

Μια σειρά από πρόσφατες μελέτες έχουν έρθει στην επικαιρότητα, οι οποίες δείχνουν ότι οι διατροφικές συνήθειες του σύγχρονου ανθρώπου φαίνονται να επηρεάζουν σημαντικά το κλίμα. Πιο συγκεκριμένα, η αυξανόμενη κατανάλωση κρέατος και κτηνοτροφικών προϊόντων, η οποία συνεπάγεται την αυξανόμενη ζήτηση και κατ’ επέκταση την περαιτέρω εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας, φαίνεται να οδηγεί σε ολοένα μεγαλύτερη επιβάρυνση του κλίματος. Πώς όμως η κτηνοτροφία απειλεί το περιβάλλον;

Οι μεγαλύτεροι ανθρωπογενείς παράγοντες που επηρεάζουν την κλιματική αλλαγή είναι η χρήση ορυκτών καυσίμων, η εκτροφή ζώων και η αποψίλωση των δασών με σκοπό τη δημιουργία καλλιεργήσιμων εκτάσεων ή άλλων χρήσεων. Υπολογίζεται ότι περίπου το 65% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου οφείλεται στη χρήση ορυκτών καυσίμων ως αποτέλεσμα των μέσων μεταφοράς σε πλανητική και μικρότερη κλίμακα και της βιομηχανικής δραστηριότητας. Η εκτροφή ζώων πιθανόν αγγίζει το 20%, ενώ η αποψίλωση των δασών περίπου το 10%. Τα ποσοστά αυτά αλλάζουν από χώρα σε χώρα και εξαρτώνται από τον βαθμό ανάπτυξης, την έκταση των καλλιεργειών και τις διατροφικές συνήθειες. Ωστόσο, τα ποσοστά αυτά σε ό,τι αφορά την εκτροφή ζώων είναι μάλλον συντηρητικά, καθώς η κτηνοτροφία απειλεί το περιβάλλον μέσω μιας σειράς ποικίλων παραγόντων.

Πιο συγκεκριμένα, οι βιολογικές δραστηριότητες των ζώων και τα περιττώματά τους συνεισφέρουν κατά το ήμισυ περίπου στο παραπάνω ποσοστό. Σημαντικότερες εκπομπές είναι αυτές του διοξειδίου του άνθρακα και του μεθανίου. Το μεθάνιο είναι πολλές φορές ισχυρότερο αέριο του θερμοκηπίου από ό,τι το διοξείδιο του άνθρακα και υπολογίζεται ότι η κτηνοτροφία είναι υπεύθυνη για περισσότερο από το 30% της ανθρωπογενούς εκπομπής μεθανίου.

Το άλλο ήμισυ του παραπάνω ποσοστού της συνεισφοράς της κτηνοτροφίας στην κλιματική αλλαγή οφείλεται στους πόρους που χρειάζονται για να τραφούν τα ζώα, δηλαδή την ενέργεια που απαιτείται για τη συντήρησή τους, την παραγωγή λιπασμάτων και την αγροτική παραγωγή. Πέραν όμως αυτού του ποσοστού, απαιτούνται επίσης αποψιλώσεις δασών για τη δημιουργία ολοένα μεγαλύτερων καλλιεργήσιμων εκτάσεων, ενώ τα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια επιβαρύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα και τους ωκεανούς.

Δεν είναι όμως η παραγωγή όλων των ειδών κρέατος το ίδιο επιβαρυντική. Με μεγάλη διαφορά, την πρώτη θέση κατέχουν το μοσχαρίσιο κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2014, η παραγωγή μοσχαρίσιου κρέατος απαιτεί 28 φορές περισσότερη γη, 11 φορές περισσότερο νερό και 6 φορές περισσότερο λίπασμα από ό,τι η παραγωγή χοιρινού ή πουλερικών. Συνολικά, το 65% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από κτηνοτροφικές δραστηριότητες οφείλεται στο μοσχαρίσιο κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Η εκτροφή χοιρινού κρέατος είναι λιγότερο επιβαρυντική, ωστόσο η κατανάλωση χοιρινού κυριαρχεί στη συνολική κατανάλωση κρέατος, ειδικότερα στην Κίνα και την Ευρώπη, και επομένως συνεισφέρει και αυτή σημαντικά. Αντιθέτως, έχει βρεθεί ότι η παραγωγή λαχανικών και οσπρίων επιβαρύνει πολύ λιγότερο το περιβάλλον, καθώς, όπως είναι φυσικό, είναι πιο εύκολο να παραχθεί μια σοδειά διαθέσιμη προς κατανάλωση από το κοινό, παρά να παραχθεί και στη συνέχεια να διατεθεί ως τροφή για την παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων.

Τι αλλαγές απαιτούνται;

Βασισμένες σε αυτά και επιπλέον στοιχεία και με δεδομένο ότι σε λίγες δεκαετίες ο πληθυσμός της Γης θα ανέρχεται στα 10 δισεκατομμύρια, οι πιο πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι οι επιπτώσεις τής αντιστοίχως εντατικοποιημένης παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων θα έχει μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή αν συνεχιστούν οι αυξητικές τάσεις στην κατανάλωση κρέατος. Επομένως, απαιτούνται αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες (κυρίως των ανεπτυγμένων χωρών) και τις μεθόδους εκτροφής ζώων. Σε ό,τι αφορά το τελευταίο, οι τεχνολογικές εξελίξεις θα πρέπει να αξιοποιηθούν στο έπακρο ώστε η παραγωγή να επιβαρύνει λιγότερο το περιβάλλον, να ελαχιστοποιηθεί η σπατάλη φυσικών πόρων και να εξαλειφθεί το φαινόμενο της σπατάλης τροφής που παρατηρείται κυρίως στον δυτικό κόσμο.

Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι κανείς δεν αγνοεί τη συνεισφορά στην κλιματική αλλαγή των εκπομπών ρύπων, η οποία είναι επίσης πολύ σημαντική (πιθανόν σημαντικότερη). Ωστόσο, επισημαίνεται ότι ενώ η παγκόσμια κοινότητα φαίνεται να αναγνωρίζει τις επιπτώσεις των ρύπων και να κινείται προς τη λήψη και θέσπιση μέτρων, κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει για την κατανάλωση κρέατος και την κτηνοτροφία.

Επιπλέον, τονίζεται ότι η λύση που προτείνεται από τους ειδικούς δεν είναι η συνολική αποχή από τα κτηνοτροφικά προϊόντα, αλλά μια αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες. Βέβαια, η αλλαγή αυτή θα πρέπει να είναι ριζική, καθώς υπολογίζεται ότι η μείωση στην κατανάλωση χοιρινού και μοσχαρίσιου κρέατος θα πρέπει να φτάσει σε κάποιες περιπτώσεις το 90%. Φαίνεται πως σε χώρες όπως η Κίνα και η Βραζιλία το κοινό αναγνωρίζει τις συνέπειες αυτού του φαινομένου και είναι περισσότερο πρόθυμο να συνεισφέρει στην αποτροπή του από ό,τι σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου οποιαδήποτε μέτρα μείωσης της κατανάλωσης μπορεί να θεωρηθούν από το κοινό ως παρέμβαση στις προσωπικές επιλογές. Οι ειδικοί προτείνουν ότι πιο αποτελεσματικές μέθοδοι θα είναι η συστηματική διατροφική εκπαίδευση του κοινού, ώστε να επιλέγουν μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή, η οποία, φυσικά, θα περιέχει και κτηνοτροφικά προϊόντα. Τέλος, αναγνωρίζεται από τους ειδικούς ότι το φαινόμενο αφορά κυρίως τις ανεπτυγμένες χώρες. Σε φτωχές χώρες όπου παρατηρείται επισιτιστικό πρόβλημα θα πρέπει η διατροφή να βελτιωθεί και να εμπλουτιστεί σε κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα.


Πόσο εφικτή είναι η λύση του συνθετικού κρέατος;

Πιστεύεται ότι μία από τις πιθανές λύσεις των επιβλαβών επιπτώσεων της κτηνοτροφίας στο περιβάλλον θα είναι αυτή του «καθαρού» κρέατος, δηλαδή κρέατος κατασκευασμένου στο εργαστήριο. Πώς μπορεί να είναι εφικτό κάτι τέτοιο;

Το 1931 το περιοδικό “Strand Magazine” δημοσίευσε ένα κείμενο του Winston Churchill, εξέχοντος πολιτικού και μετέπειτα πρωθυπουργού της Βρετανίας με τίτλο “Fifty Years Hence” (Σε πενήντα χρόνια από τώρα). Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι εξελίξεις στις επιστήμες και κυρίως στη Φυσική και τη Βιολογία αλλά και τα τεχνολογικά επιτεύγματα που είχαν επιτρέψει στον άνθρωπο να κυριαρχήσει στους αιθέρες και τους ωκεανούς είχαν εξάψει τη φαντασία των «διανοούμενων» της εποχής. Η λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας διένυε μεγάλη άνθιση: είναι η εποχή των κλασικών διηγημάτων, όπως ο «Θαυμαστός καινούριος κόσμος» του Huxley, που εκδόθηκε το 1932, ενώ έχουν προηγηθεί, στο τέλος του προηγούμενου αιώνα, η «Μηχανή του χρόνου», o «Αόρατος άνθρωπος» και άλλα διηγήματα του H.G. Wells. Βασικοί άξονες των διηγημάτων αυτών είναι η παντοδυναμία των επιστημών (οι οποίες μπορούν να δώσουν λύση σε όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας) όπως επίσης και οι προβλέψεις και προειδοποιήσεις για τις επιπτώσεις τους. Σε ένα τέτοιο ευρύτερο πλαίσιο, λοιπόν, ο Churchill στο άρθρο του, μεταξύ άλλων προβλέπει ότι μέσα στα επόμενα πενήντα έτη η ανθρωπότητα θα έχει καταφέρει να δημιουργήσει τεχνητό κρέας με τη βοήθεια μικροβίων στο εργαστήριο. Η πρόβλεψή του ωστόσο έπεσε έξω τόσο ως προς τον χρόνο, κατά μερικές δεκαετίες, όσο και ως προς τη μέθοδο.

Σήμερα, για τη δημιουργία του καθαρού κρέατος χρησιμοποιείται απλώς ένα δείγμα από τον μυ ενός ζώου (π.χ. από μια αγελάδα) το οποίο βρίσκεται εν ζωή. Από εκεί οι επιστήμονες συλλέγουν βλαστοκύτταρα τα οποία πολλαπλασιάζουν σε συνθήκες εργαστηρίου ώστε να δημιουργηθούν τελικά νέες ίνες μυϊκού ιστού. Από μόλις ένα δείγμα μπορούν να παραχθούν, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς των εταιρειών που έχουν αναλάβει την έρευνα, χιλιάδες κιλά κρέατος. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι για την κατασκευή, οι οποίες εξαρτώνται επίσης από το είδος του κρέατος που θέλουμε να κατασκευάσουμε (π.χ. χοιρινό, μοσχαρίσιο ή κοτόπουλο).

Η δραστηριότητα αυτή έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον του επιχειρηματικού κόσμου και μια σειρά από νεοφυείς επιχειρήσεις έχουν εμπλακεί ιδιαίτερα ενεργά στην κατασκευή και διάθεση στην αγορά φτηνού και ελκυστικού ως προς τη γεύση κρέατος. Στην πράξη, η γεύση και το κόστος παραγωγής είναι οι ουσιαστικές προκλήσεις σε αυτό το επιχείρημα.

Για την ώρα, το «καθαρό» κρέας είναι απαγορευτικά ακριβό. Το πρώτο μπιφτέκι από καθαρό κρέας κόστιζε περισσότερο από 300.000 δολάρια, ενώ αντίστοιχα φέτος η τιμή των 100 γραμμαρίων που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός μπιφτεκιού βρίσκεται στις μερικές εκατοντάδες δολάρια. Η πρώτη δημόσια δοκιμή από «ειδικούς» έγινε τον Αύγουστο του 2013, όταν δύο κριτικοί γεύσης δοκίμασαν στο Λονδίνο το πρώτο μπέργκερ φτιαγμένο από καθαρό κρέας. Η ετυμηγορία τους ήταν ότι η γεύση του έμοιαζε με κρέας, αλλά ήταν αρκετά πιο στεγνό. Η επόμενη λοιπόν πρόκληση είναι η γεύση αλλά και η ασφάλεια. Όταν το καθαρό κρέας φτάσει στο κατάλληλο κόστος ώστε να διατεθεί στην αγορά, θα πρέπει να γίνουν εξονυχιστικές μελέτες ώστε να διαπιστωθεί κατά πόσο είναι ασφαλές να καταναλωθεί από το ευρύ κοινό.

Πιστεύεται ότι το καθαρό κρέας μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση μιας σειράς προβλημάτων που αφορούν τη σύγχρονη διατροφή και την κλιματική αλλαγή. Όπως ήδη αναφέρθηκε, από μόλις ένα δείγμα από μυ αγελάδας μπορεί να κατασκευαστούν χιλιάδες κιλά κρέατος, με αποτέλεσμα να μπορούν να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες των καταναλωτών χωρίς την αύξηση της κτηνοτροφικής παραγωγής. Κατά συνέπεια, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κτηνοτροφίας μπορούν να περιοριστούν δραστικά. Επιπλέον, το κρέας αυτό δεν θα περιέχει τα υπολείμματα αντιβιοτικών και μικροοργανισμών που βρίσκονται στο συνηθισμένο κρέας και οφείλονται στις συμβατικές μεθόδους κτηνοτροφίας.

Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι κάθε χρόνο δεκάδες εκατομμύρια ζώα θανατώνονται για να τραφεί η ανθρωπότητα. Πολλά από αυτά τα ζώα εκτρέφονται σε πολύ κακές συνθήκες στις μονάδες παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων, επομένως το καθαρό κρέας αποτελεί μια πολύ ελκυστική εναλλακτική για τη διάσωση και διασφάλιση των δικαιωμάτων των ζώων. Τέλος, εάν το κόστος της παραγωγής καθαρού κρέατος γίνει προσιτό, μπορεί αυτό να συμβάλει στην αντιμετώπιση του παγκόσμιου επισιτιστικού προβλήματος και της πείνας. Βέβαια, για το τελευταίο δεν απαιτείται μόνο αφθονία τροφής αλλά και ένα διαφορετικό μοντέλο διανομής της παραγωγής, το οποίο εξαρτάται κυρίως από οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Επομένως, μένει να δούμε ποιες θα είναι οι εξελίξεις σε αυτό τον τεχνολογικό τομέα και ποια θα είναι η αξιοποίησή τους.

Γιάννης Κοντογιάννης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL