Ο αριθμός αμερικανικών δυνάμεων στο Βιετνάμ έφτασε στην κορύφωσή του το 1969. Είκοσι χρόνια μετά βγήκε η κινηματογραφική ταινία «Γεννημένος την 4η Ιουλίου», που δραματοποιούσε τον ακρωτηριασμό και την πολιτική αφύπνιση ενός στρατιώτη. Ακόμη και μετά το «Platoon», τον «Ελαφοκυνηγό», το «Full metal jacket» και το «Αποκάλυψη τώρα», ακόμη και μετά τα τραγούδια διαμαρτυρίας του Edwin Starr και των Creedence Clearwater Revival, o καλλιτεχνικός κόσμος δεν είχε τελειώσει με το θέμα.
Ας αναλογιστούμε τώρα τον πόλεμο του Ιράκ. Είκοσι χρόνια μετά και το καλλιτεχνικό αποτύπωμα είναι τι ακριβώς; Το «The hurt locker»; Μια απλή αναφορά σε κάποια μέτρια μυθιστορήματα;
Ναι, οι αμερικανικές απώλειες ήταν πολύ μεγαλύτερες στο Βιετνάμ. Ναι, η επιστράτευση κληρωτών τραυματίζει μια κοινωνία με τρόπους που ένας πόλεμος με συμμετοχή εθελοντών δεν μπορεί να κάνει. Όμως το Ιράκ ήταν μακράν ο πιο αμφιλεγόμενος πόλεμος που έδωσε δυτικό κράτος τις τελευταίες δεκαετίες.
Εστρεψε τον έναν πολίτη εναντίον του άλλου στη Βρετανία και τη Γερμανία όπως και στις ίδιες τις ΗΠΑ (καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν συμμετείχε στον πόλεμο του Βιετνάμ). Εκείνοι που έζησαν τα γεγονότα θεωρούσαν ότι ο πόλεμος θα σημάδευε την κουλτούρα μιας ολόκληρης γενιάς: ότι οι υποστηρικτές και οι αντίπαλοι του πολέμου θα έφταναν να σηματοδοτούν διαφορετικές κοσμοθεωρίες, όπως γίνεται σήμερα με τους υποστηρικτές της αποχώρησης και της παραμονής στην Ε.Ε. στη Βρετανία. Αντιθέτως, αποτελεί πραγματική δοκιμασία να πείσει κανείς τους σημερινούς νέους τι είδους περιπέτεια ήταν η όλη υπόθεση.
Και αυτό είναι που νομίζω πως κάνει την εικοστή επέτειο τόσο ανατριχιαστική. Τουλάχιστον για τον δυτικό κόσμο, ο πόλεμος του Ιράκ άφησε ελάχιστα ίχνη. Δεν ταρακούνησε την πολιτική ζωή. Κάποιοι ηγέτες κατέρρευσαν (ο Χοσέ Μαρία Αθνάρ στην Ισπανία). Άλλοι επανεξελέγησαν ακόμα κι όταν η κατοχή άρχισε να κακοφορμίζει (Τζορτζ Μπους και Τόνι Μπλερ).
Δεν υπήρξε όμως κάποια συστημική αλλαγή. Το πώς έδρασε ένας πολιτικός απέναντι στον πόλεμο σύντομα ξεθώριασε σε ένα απλό τεστ πατριωτισμού, κρίσης ή οτιδήποτε άλλου. Ο σημερινός Πρόεδρος των ΗΠΑ ψήφισε υπέρ του. Το ίδιο έκανε και κάθε πρωθυπουργός της Βρετανίας μετά το 2003, με την εξαίρεση των δύο τελευταίων, που δεν ήταν τότε βουλευτές. Αν οι ηγέτες αυτοί καταψήφιζαν τον πόλεμο, η άνοδός τους θα είχε ανακοπεί.
Στο περιθώριο, η υπόσχεση του Ντόναλντ Τραμπ να τερματίσει τους «αιώνιους πολέμους» μπορεί να τον βοήθησε το 2016. Δεν μπορούμε όμως να αποδώσουμε τον λαϊκισμό των τελευταίων ετών σε κάποιου είδους δυσαρέσκεια απέναντι στις ελίτ για το θέμα του Ιράκ. Οι λαϊκιστές τα πάνε καλά στη Γαλλία, που έμεινε έξω από τον πόλεμο. Το Tea Party απεχθανόταν τον Μπάρακ Ομπάμα, που ήταν εναντίον του. Αν κάτι κηλίδωσε το όνομα της κυβερνώσας τάξης, αυτό ήταν η χρηματοπιστωτική κατάρρευση του 2008.
Οδήγησε τουλάχιστον ο πόλεμος σε κάποια σημαντική αλλαγή στην εξωτερική πολιτική εφόσον δεν είχε αντίκτυπο στο πολιτικό προσωπικό; Δύσκολα εντοπίζει κανείς κάποια. Δεν υπήρξε κάποια ιρακινή εκδοχή του συνδρόμου του Βιετνάμ: καμία απροθυμία χρήσης ή απειλής με ωμή βία.
Μέχρι το 2011 η Δύση είχε επέμβει στη Λιβύη. Η Γαλλία πέρασε εννέα χρόνια στο Σαχέλ. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς ανάπτυξη μεγάλων δυνάμεων είναι η αλήθεια. Όμως η ιδέα δεν είναι αδιανόητη στη δημόσια σφαίρα. Ο Τζο Μπάιντεν υποστηρίζει ξανά και ξανά ότι η Αμερική θα υπερασπιστεί την Ταιβάν, την οποία δεν αναγνωρίζει καν δημοσίως ως κράτος και δεν δεσμεύεται επισήμως να υπερασπιστεί.
Είναι πιθανό, υποθέτω, να υποστηρίξει κανείς πως οι αγωνίες του Ιράκ αποκαρδίωσαν τις ΗΠΑ, αναγκάζοντάς τες να αντιδράσουν χλιαρά στις ρωσικές επεμβάσεις στη Γεωργία, την Κριμαία και τη Συρία, κάτι που ενθάρρυνε το Κρεμλίνο οδηγώντας στον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία. Αυτό όμως είναι μια απλή υπόθεση.
Ακόμη και στο στενό στρατιωτικό δόγμα, η αλλαγή που έφερε η ιρακινή εμπειρία (όπως και η αφγανική) αποδείχτηκε φευγαλέα. Ποιος πιστεύει σήμερα, την ώρα που η Ουκρανία αγωνίζεται για την επιβίωσή της και οι ΗΠΑ και η Κίνα εξοπλίζονται, ότι οι συμβατικοί διακρατικοί πόλεμοι ανήκουν στο παρελθόν; Ποιος ποντάρει στο ότι η καταπολέμηση εξεγέρσεων και οι ασύμμετρες συγκρούσεις είναι πια τα πάντα;
Υπάρχει εδώ και ένα διανοητικό μάθημα. Είναι αδύνατο να αναγνωρίσεις τη σημασία ενός γεγονότος τη στιγμή που διαδραματίζεται. Η πανδημία της Covid-19 υποτίθεται πως θα μεταμόρφωνε πόλεις, αεροπορικά ταξίδια και προσωπικούς τρόπους. Σήμερα προσπαθούμε να θυμηθούμε ότι συνέβη.
Ο πόλεμος στο Ιράκ, άλλο ένα ζήτημα ζωής ή θανάτου, δεν είναι τόσο εύκολο να ξεχαστεί. Ίσως επειδή υπήρχε κάποια επιλογή. Αν όμως υποχρεωνόμασταν να ιεραρχήσουμε τα γεγονότα του αιώνα με βάση τον αντίκτυπό τους στη Δύση, το Ιράκ θα βρισκόταν κάτω από την κρίση του 2008. Και από την άνοδο του Σι Τζινπίνγκ. Και, ακόμη κι αν δεν μπορούμε ακόμη να είμαστε βέβαιοι, από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Για το ίδιο το Ιράκ, οι συνέπειες του πολέμου έχουν σταματήσει να ξεδιπλώνονται. Για την ευρύτερη περιοχή, οι δευτερογενείς επιπτώσεις συμπεριλαμβάνουν την άνοδο του ISIS και την ενίσχυση του Ιράν. Στις ίδιες τις χώρες που άρχισαν τον πόλεμο όμως, ο πόλεμος άφησε πιο αχνό αποτύπωμα απ’ όσο πίστευαν όλοι τότε. Σαν μοναδική υπενθύμιση των όσων συνέβησαν έχουμε αυτές τις επετείους και τους τάφους.
