Μία από τις πρώτες μάχες του αμερικανικού εμφυλίου έλαβε χώρα κοντά σε μια πόλη του Μιζούρι με το όνομα Καρχηδόνα. Δύο χιλιετίες νωρίτερα, οι Ρωμαίοι είχαν καταστρέψει την αυθεντική πόλη μόνο και μόνο για να στραφούν, στη συνέχεια, ο ένας εναντίον του άλλου στην επακόλουθη ειρήνη. Metus hostilis, ο φόβος του εχθρού, τους κρατούσε ενωμένους, έγραψε ο ιστορικός Σαλλούστιος, ένας από τους αγαπημένους των ιδρυτών των ΗΠΑ. Χωρίς αυτόν, η διαφωνία και η διαφθορά αφήνονται να εξαπλωθούν.
Αν οι ΗΠΑ αναζητούν πάντοτε μια Καρχηδόνα (ο Γκορ Βιντάλ έκανε λόγο για “τον εχθρό του μήνα”), αυτό δεν οφείλεται στον ενδογενή μιλιταρισμό τους. Είναι επειδή η ειρήνη αποτελεί μια ψυχοφθόρο δοκιμασία. Χωρίς εθνοτική βάση, μια χώρα ενδέχεται να χρειαστεί κάτι εξωτερικό για τον αυτοπροσδιορισμό της.
Ο εμφύλιος πόλεμος ξέσπασε μόλις οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν με επιτυχία ό,τι πιο κοντινό διέθεταν σε κοινή απειλή, το Μεξικό. Υπήρξε κοινωνική αναταραχή ανάμεσα στους παγκόσμιους πολέμους: ήταν η ένοπλη κινητοποίηση και όχι το Νιου Ντηλ εκείνη που ένωσε τους Αμερικανούς ιταλικής, πολωνικής και ιρλανδικής καταγωγής.
Οσο για τον Ψυχρό Πόλεμο, ας θυμηθούμε τον διχασμό που εμφανίστηκε μετά τη λήξη του. Οι διακομματικές προτάσεις υποψηφίων για το Ανώτατο Δικαστήριο αποτελούν μέτρο της συνεργασίας στην Ουάσιγκτον. Δεν υπήρξε καμία παρόμοια πρόταση μετά το 1988.
Θεόσταλτο δώρο
Μια Αμερική χωρίς προκλήσεις είναι μια διχασμένη Αμερική. Επομένως, η μεγαλύτερη ελπίδα για τη χώρα να διατηρήσει τη συνοχή της τις επόμενες δεκαετίες είναι μια ισχυρή Κίνα. Αυτό που αποδεικνύεται καταστροφικό για την παγκόσμια ισχύ της θα μπορούσε να αποδειχθεί θεόσταλτο δώρο για την εσωτερική συνοχή. Η παρακμή έχει τη χρησιμότητά της.
Καμία άλλη απάντηση στον διχασμό δεν επαρκεί. Καλύτερα ρυθμισμένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πιο ανταγωνιστικές εκλογικές περιφέρειες: πρόκειται για λογικές μεταρρυθμίσεις. Η αναντιστοιχία όμως ανάμεσα στο βάθος του προβλήματος και την αμηχανία των λύσεων είναι ο ορισμός της κατάπτωσης.
Η επαναφορά εβδομαδιαίων αντιπαραθέσεων στη Γερουσία ή της πατριωτικής τέχνης αποτελούν επίσης εναλλακτικές ιδέες. Οι ΗΠΑ όμως δεν εισήλθαν στην εποχή του διχασμού εξαιτίας τεχνικών προβλημάτων στο πολιτικό τους σύστημα. Και δεν θα ξεφύγουν από αυτόν αν επιδιορθώσουν αυτά τα προβλήματα.
Μόνο ένας εξωτερικός εχθρός μπορεί να το πετύχει αυτό. Οχι όμως οποιοσδήποτε. Οι ΗΠΑ χρειάζονται δύο πράγματα από έναν εχθρό: τεράστια κλίμακα (ώστε να προκαλεί φόβο) και ένα διαφορετικό μοντέλο διακυβέρνησης (ώστε να υπάρχει η αίσθηση της ετερότητας).
Αλ Κάιντα και Ιαπωνία
Η απουσία της πρώτης ήταν ο λόγος για τον οποίο η Αλ Κάιντα αποδείχτηκε ένας τόσο φευγαλέος αντίπαλος για την αμερικανική κοινωνία μετά τις ωμότητες της 11ης Σεπτεμβρίου. Φονική όσο και η τρομοκρατία της -ακόμη και αυτός ο όρος είναι αφηρημένος-, παρέμεινε υπερβολικά συγκεχυμένη και εδαφικά απροσδιόριστη. Από την άλλη, η Ιαπωνία της περιόδου της ανάπτυξης δεν εκπλήρωνε τη δεύτερη προϋπόθεση, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να μετατραπεί από οικονομικός ανταγωνιστής σε έναν εχθρό που θα ένωνε εναντίον του το έθνος.
H Κίνα τα πηγαίνει εξαιρετικά καλά και στις δύο κατηγορίες. Ακόμη και οι Αμερικανοί που δεν νοιάζονται για την απώλεια της διεθνούς υπεροχής μπορούν να έχουν αντιρρήσεις για το πολιτικό μοντέλο του σφετεριστή.
Μπαίνει, βέβαια, κανείς στον πειρασμό να αντιστρέψει τη σχέση αίτιου - αιτιατού. Ίσως δεν είναι ένας κοινός εχθρός που ενώνει ένα έθνος. Αντιθέτως, μόνο ένα ενωμένο έθνος μπορεί να συμφωνήσει σε έναν κοινό εχθρό.
Τα πρόσφατα όμως γεγονότα υποδηλώνουν το αντίθετο. Στον πρώτο μήνα της προεδρικής του θητείας, ο Τζο Μπάιντεν ανέτρεψε κάθε κραυγαλέο δόγμα της εξωτερικής πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ. Οι ΗΠΑ επιστρέφουν στο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Είναι ανοιχτές στην αναβίωση της συμφωνίας για τα πυρηνικά του Ιράν υπό προϋποθέσεις. Οι σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία είναι ψυχρότερες. Στην εικονική σύνοδο των G7, ο Μπάιντεν συνέχισε την επαναπροσέγγιση με τους παραδοσιακούς συμμάχους.
Απειλεί “να φάει το μεσημεριανό μας”
Η μόνη συνέχεια βρίσκεται στην αντιμετώπιση της Κίνας. Το Πεκίνο απειλεί “να φάει το μεσημεριανό μας” λέει ο Μπάιντεν. Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν “ακραίο ανταγωνισμό”. Έχοντας την Κίνα στο μυαλό, ο Λευκός Οίκος υιοθετεί στάση προστατευτισμού με ομοσπονδιακές παρεμβάσεις, ενώ παράλληλα σχεδιάζει έναν συνασπισμό δημοκρατιών.
Ενα από τα λίγα θέματα με κάποιο βάρος στο οποίο υπάρχει διακομματική συναίνεση είναι εκείνο της Κίνας. Και αυτό γίνεται με μόλις μερικά χρόνια ανταγωνισμού (το 2021 είναι το 1948 με όρους Ψυχρού Πολέμου). Εάν και όταν οι ΗΠΑ ξεπεραστούν σε οικονομικό μέγεθος, η αίσθηση ενότητας απέναντι στον αντίπαλο αναμένεται να ενταθεί αντί να ξεθωριάσει.
“Θα σας κάνουμε κάτι τρομερό” λέγεται ότι είπε ο Γκιόργκι Αρμπάτοφ, ο σοβιετικός σύμβουλος, μιλώντας σε αμερικανικό κοινό τη δεκαετία του 1980. “Θα σας στερήσουμε έναν εχθρό”. Πόσο κομψή και απελπισμένη ρήση θα ήταν στον καιρό της. Πόσο ανατριχιαστικά προφητική ακούγεται σήμερα. Αν η εποχή της στέρησης τελειώνει, οι ΗΠΑ θα κερδίσουν σε ενότητα ό,τι χάνουν σε κύρος. Και δεν χρειάζεται να επισημάνουμε πιο από τα δύο είναι πιο πολύτιμο.
