Έπειτα από τεσσερσήμισι επώδυνα χρόνια φτάσαμε στο τέλος της αρχής του Brexit. Έχουμε μια συμφωνία. Είναι, αναπόφευκτα, μια επιζήμια συμφωνία για τη βρετανική οικονομία σε σύγκριση με την παραμονή στην Ε.Ε. Είναι όμως πολύ καλύτερη από την ανοησία της αποφυγής συμφωνίας. Πάνω απ’ όλα, εγγυάται μια σχέση συνεργασίας με τους κοντινούς γείτονες της Βρετανίας και τους βασικούς οικονομικούς της εταίρους.
Μια υπεύθυνη κυβέρνηση δεν θα άφηνε περιθώριο μόνο μερικών ημερών στις επιχειρήσεις για να προσαρμοστούν στις ιδιομορφίες της νέας κατάστασης. Ακόμα πιο δύσκολα θα έκανε κάτι τέτοιο εν μέσω πανδημίας. Είναι και θα παραμείνει ένα ανόητο και μη αναγκαίο διαζύγιο. Όμως η πραγματικότητα του Brexit ίσως να έχει και ορισμένα πλεονεκτήματα.
Η Ε.Ε. έχει ήδη δει κάποια. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα είχε κατορθώσει να συμφωνήσει για το ταμείο ανάκαμψης ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ εάν η Βρετανία παρέμενε στο τραπέζι. Από δω και πέρα, η Ε.Ε. θα μπορεί να κινείται ταχύτερα προς κοινούς στόχους.
Αλλά και για τη Βρετανία το Brexit έχει το πλεονέκτημα του διαχωρισμού της πραγματικότητας από τις ψευδαισθήσεις.
Ορισμένες ψευδαισθήσεις ήδη εξαφανίστηκαν. Οι υποστηρικτές του Brexit έλεγαν ότι θα είναι εύκολο να εξασφαλιστεί μια υπέροχη εμπορική συμφωνία με την Ε.Ε., καθώς η Βρετανία είχε στα χέρια της «όλους τους άσους».
Σημαντικές παραχωρήσεις
Στην πραγματικότητα, αποδείχτηκε εξαιρετικά δύσκολο και η Βρετανία υποχρεώθηκε σε σημαντικές παραχωρήσεις από το 2016, κυρίως σε σχέση με τα χρήματα που όφειλε στην Ε.Ε., τα ιρλανδικά σύνορα και τις απαιτήσεις της Ε.Ε. για «ισότιμους όρους ανταγωνισμού».
Οι ψευδαισθήσεις αυτές ενισχύθηκαν από άλλες. Ανάμεσά τους, η ιδέα ότι η Βρετανία και η Ε.Ε. θα διαπραγματεύονταν ως «ισότιμοι κυρίαρχοι». Πράγματι, η Βρετανία και η Ε.Ε. είναι εξίσου κυρίαρχοι. Δεν είναι όμως εξίσου ισχυροί.
Η βρετανική οικονομία αποτελεί λιγότερο από το 20% της ευρωπαϊκής. Το 46% των βρετανικών εξαγωγών πήγε στην Ε.Ε. το 2019, ενώ μόλις το 15% των ευρωπαϊκών εξαγωγών πήγε στη Βρετανία.
Η οικονομική σχέση μεταξύ Ε.Ε. και Βρετανίας θυμίζει εκείνη των ΗΠΑ με τον Καναδά. Και, όπως σημειώνει ο Τζόναθαν Πορτς του Kings College του Λονδίνου, η εμπορική συμφωνία που επιβλήθηκε σε Καναδά και Μεξικό από τις ΗΠΑ είναι αρκετά άνιση.
Με δεδομένη αυτή την ανισορροπία και το βρετανικό φετίχ περί κυριαρχίας, η Βρετανία αποκόμισε μια καλή συμφωνία. Το κείμενο των 1.246 σελίδων της συμφωνίας περιέχει ελάχιστες αναφορές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Οι όροι για τους «ισότιμους όρους ανταγωνισμού» είναι συμμετρικοί.
Οποιαδήποτε όμως ενέργεια από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον επαναπροσδιορισμό της πολιτικής της έπειτα από μια βρετανική ενέργεια στην οποία θα είχε αντιτεθεί θα έχει πολύ βαρύτερο αντίκτυπο στη Βρετανία απ’ ό,τι στην Ε.Ε.
Ασύμμετρη πραγματικότητα
Η πραγματικότητα είναι ασύμμετρη. Κι αυτό θα ισχύει και για τις μελλοντικές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε. Όταν κανείς διαπραγματεύεται με ξένες δυνάμεις, και ιδίως ισχυρότερες, «η ανάκτηση του ελέγχου» μένει στα λόγια.
Το σύνθημα αυτό αποτελεί ψευδαίσθηση και από άλλες απόψεις. Στην άμυνα, την εκπαίδευση, τη στέγαση, την Υγεία, την περιφερειακή ανάπτυξη, τις δημόσιες επενδύσεις και την πρόνοια η Βρετανία διέθετε ήδη σημαντικό έλεγχο. Ο βρετανικός λαός πρόκειται όμως να χάσει πολύτιμες ευκαιρίες για να συνδιαλεχθεί επιχειρηματικά, να ζήσει και να σπουδάσει στην Ε.Ε. Δεν θα «ανακτήσουν τον έλεγχο» των ζωών τους. Θα τον χάσουν.
Ακόμη κι όταν ο έλεγχος ανακτηθεί θεωρητικά, η πραγματικότητα ενδέχεται να σοκάρει τους υποστηρικτές της αποχώρησης. Ας δούμε, για παράδειγμα, το ζήτημα της μετανάστευσης. Στους δώδεκα μήνες που προηγήθηκαν του δημοψηφίσματος για το Brexit τον Ιούνιο του 2016, 335.000 μετανάστες έφτασαν στη Βρετανία. Στους δώδεκα μήνες πριν τον Μάρτιο του 2020 ο αριθμός τους έφτασε τις 374.000.
Η Βρετανία εξασφάλισε πράγματι σχετικά ευνοϊκούς όρους για την πρόσβαση του κατασκευαστικού τομέα (όπου μειονεκτεί), αποδεχόμενη όμως αρκετά δυσμενέστερους όρους για τον τομέα των υπηρεσιών (όπου πλεονεκτεί). Και στην πραγματικότητα έδωσε μεγαλύτερη μάχη για τον έλεγχο της αλιείας, που παράγει το 0,04 του βρετανικού ΑΕΠ, απ’ ό,τι για τις υπηρεσίες που παράγουν το μεγαλύτερο μέρος του.
Φτωχότερη μακροπρόθεσμα η Βρετανία
Ο κ. Τζόνσον υποσχόταν ότι η Βρετανία θα γνώριζε «μεγάλη ευημερία» ακόμη και χωρίς συμφωνία. Σχεδόν όλοι όμως οι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι η Βρετανία θα γίνει σημαντικά φτωχότερη μακροπρόθεσμα απ’ ό,τι θα ήταν εάν παρέμενε μέλος.
Ακόμη και η επιβίωση του Ηνωμένου Βασιλείου είναι αμφίβολη. Η Σκοτία και η Βόρεια Ιρλανδία ενδέχεται να αποχωρήσουν από το Ηνωμένο Βασίλειο, η πρώτη για να ενταχθεί στην Ε.Ε. «ανακτώντας τον έλεγχο» και η δεύτερη για να ενωθεί με την Ιρλανδία, επιστρέφοντας έτσι στην Ε.Ε. Η Αγγλία μπορεί έτσι να αποκτήσει σύνορα με την Ε.Ε. στο ιρλανδικό πέλαγος και τον ποταμό Τουίντ.
Το Brexit είναι με πολλούς τρόπους το αγγλικό ισοδύναμο της υπόσχεσης του Ντόναλντ Τραμπ να κάνει «την Αμερική και πάλι σπουδαία». Η μεγάλη διαφορά είναι ότι, σε αντίθεση με την περιορισμένη παραμονή του κ. Τραμπ στην αμερικανική προεδρία, το Brexit θα διαρκέσει για πάντα. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα βλάψει την ευημερία της χώρας και θα την επηρεάσει μόνιμα. Μόνο τώρα όμως μπορούμε να το διαπιστώσουμε. Ας προσέξουμε τι θα συμβεί κι ας μάθουμε από αυτό.
