Δρ Αθανάσιος Κονταξής*
Ζούμε σε μια χώρα με περίσσεια συσσωρευμένης γνώσης αλλά και ιστορικών, πολιτιστικών, φυσικών και παραγωγικών πόρων, οι οποίοι είναι αναξιοποίητοι ή αξιοποιούνται ανορθολογικά και «καταναλώνονται» απερίσκεπτα. Πέρα από την πολιτική, ευθύνες έχει και ένα ιστορικά διαμορφωμένο «επιχειρείν», το οποίο, κατά κανόνα, δεν φαίνεται να επιλέγει την ορθολογική διαχείριση, την επιστήμη, την τεχνολογία και την οργάνωση ως ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Το παράδοξο της απασχόλησης, δηλαδή, το γεγονός ότι το ποσοστό απασχόλησης των εργαζομένων στην Ελλάδα δεν επηρεάζεται σημαντικά από το μορφωτικό τους επίπεδο, όπως στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου, συμπληρώνει την εικόνα. Ιδιαιτέρως στους νέους παρατηρείται πλήρης αντιστροφή της διεθνούς τάσης, που θέλει την ανεργία να μειώνεται, όσο αυξάνεται το επίπεδο εκπαίδευσης των εργαζομένων. Το φαινόμενο δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας «κοινωνικής πολιτικής» προστασίας των υστερούντων κοινωνικών ομάδων, ούτε περιορίζεται σε ορισμένους κλάδους λόγω χαμηλής παραγωγικής ανάπτυξης πχ βιομηχανία. Αντίθετα, επεκτείνεται σε όλους τους κλάδους, ακόμη και στον τουρισμό, όπου η απασχόληση φτηνού και ανειδίκευτου προσωπικού που δυσφημεί τη Χώρα, υποκαθιστά θέσεις αποφοίτων διοίκησης τουριστικών επιχειρήσεων ή άλλων ειδικευμένων στα τουριστικά επαγγέλματα. Ακόμη και στον Πολιτισμό, όπου η Χώρα διαθέτει περίσσεια ιστορικού και πολιτιστικού πλούτου, παρατηρείται τεράστια ανεργία αρχαιολόγων, φιλολόγων, ιστορικών, αποφοίτων διαχείρισης πολιτισμού κλπ, παρά την δυνητική συνέργεια που υπάρχει με τον τουριστικό τομέα.
Μήπως οι Έλληνες επιστήμονες δεν είναι ικανοί, ή έστω δεν είναι κατάλληλοι για την Ελλάδα; Η εμπειρική απάντηση είναι απλή: Ξέρετε πολλούς ξένους επιστήμονες που προσκάλεσαν οι Ελληνικές επιχειρήσεις για να καλύψουν τις ανάγκες τους; Μήπως γνωρίζετε πολλούς Έλληνες που πήγαν στο εξωτερικό και δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις;
Επιπλέον, επίσημες έρευνες αναδεικνύουν ότι η Ελλάδα κατέχει πολύ καλή θέση στη διεθνή κατάταξη ως προς την ποσότητα αλλά και την ποιότητα των Ελλήνων επιστημόνων. Ενδεικτικά, η έρευνα καινοτομίας της ΕΕ (2011)3 αναφέρει:
«Η Ελλάδα βρίσκεται σε καλή θέση ως προς την παραγωγή επιστημονικής γνώσης, κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ. Η έρευνα στην Ελλάδα βρίσκεται σε υψηλό επίπεδο ποιότητας, με το δεδομένο του μικρού αριθμού ερευνητών της ( σ.σ. και του χαμηλού ποσοστού χρηματοδότησης) . Η Ελλάδα βρίσκεται σε ηγεμονική θέση σε σχέση με τη συμμετοχή της στο 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο Έρευνας και Τεχνολογίας… Όμως ο ιδιωτικός τομέας υστερεί ως προς τη ζήτηση και χρηματοδότηση Έρευνας και Τεχνολογίας».
Ναι αλλά έχουμε πολλούς επιστήμονες μας λένε. Αυτό όμως δεν προκύπτει από πουθενά. Το ποσοστό των Επιστημόνων στην Ελλάδα είναι χαμηλότερο από αυτό του μέσου όρου της ΕΕ και του ΟΟΣΑ.4 Ακόμη και στους νέους 25-34 ετών, το ποσοστό όσων διαθέτουν πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι 35% ενώ στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι 39% και στην Ευρώπη των 21 είναι 37%. Ακόμη μεγαλύτερη υστέρηση σε αποφοίτους Τριτοβάθμιας παρατηρείται στην ηλικία 35-44 ετών. Σημειώνουμε ότι η ΕΕ θέτει ως στόχο της «Στρατηγικής 2020» το ποσοστό αποφοίτων Τριτοβάθμιας ηλικίας 30-34 ετών να φθάσει το 40% του πληθυσμού.5
Η παραπάνω κατάσταση απαξίωσης της επιστήμης από την αγορά εργασίας, η οποία ισχύει για αρκετά χρόνια, πριν την κρίση, έχει πολιτικά, οικονομικά και ιστορικά αίτια. Τη δογματική κυριαρχία της αγοράς που εχθρεύεται τις αναπτυξιακές μελέτες, την απαξίωση των δομών του δημοσίου που διαφυλάσσουν το δημόσιο συμφέρον, την κυριαρχία μιας ισχυρής μεταπρατικής οικονομικής ελίτ που υποτάσσεται συνήθως στις έξωθεν κατευθύνσεις και βεβαίως τη στρέβλωση του ανταγωνισμού από φαινόμενα διαφθοράς. Έτσι, το Ελληνικό «επιχειρείν», κατά κανόνα, χαρακτηρίζεται από σημαντική έλλειψη τεχνολογικής - οργανωτικής ετοιμότητας και ανάπτυξη άλλου είδους «ανταγωνιστικών» πλεονεκτημάτων. Όπως περιγράφεται από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος6 «Παρατηρείται γενικότερο πρόβλημα τεχνολογικής κουλτούρας της Χώρας καθώς σε τεχνολογικά θέματα και θέματα οργάνωσης επικρατεί ο εμπειρισμός και η απαξίωση της τέχνης και της επιστήμης ως ανταγωνιστικών προσόντων». Ο τύπος των παραδοσιακών επιχειρηματιών οι οποίες επένδυαν στην τεχνολογία, στη γνώση και στους εργαζομένους, χρόνο με το χρόνο υποχωρεί καθώς ο «ανταγωνισμός» με «διαφορετικά» προσόντα είναι ισχυρότατος.
Η εξήγηση του φαινομένου είναι ακόμη πιο αποκαλυπτική.7«Το ελληνικό επιχειρηματικό περιβάλλον.. χαρακτηρίζεται από ιδιομορφίες οι οποίες επιδρούν αρνητικά στην ανταγωνιστικότητα της χώρας … και αποτελούν τροχοπέδη στην αξιοποίηση των επιστημόνων και των μηχανικών, γεγονός που συμβάλλει στην αδυναμία παραγωγικής αξιοποίησης των επιτευγμάτων της έρευνας και της τεχνολογίας...». Έχει αναπτυχθεί μια «γενικότερη κουλτούρα της Ελληνικής παραγωγής και εμπορίας προϊόντων» που επιτρέπει να «κυριαρχούν οι πατέντες χωρίς μελέτη και προδιαγραφές, με την κοινωνία να συνηθίζει να αποδέχεται αδιαμαρτύρητα τις αστοχίες προϊόντων και υπηρεσιών».
Το φαινόμενο, όχι μόνο δεν αποτελεί μια προσωρινή κατάσταση – απόρροια της οικονομικής κρίσης αλλά αντίθετα, «προετοιμάστηκε» κατάλληλα κατά την εποχή της «μεγάλης ανάπτυξης». Πολύ χαρακτηριστικά, πριν από την κρίση (2004) η Ευρωπαϊκή Έρευνα για την Καινοτομία,8 ανέφερε για την Ελλάδα: «Η σχέση μεταξύ των επιδόσεων της καινοτομίας και του εγχώριου ΑΕΠ αναδεικνύει καθαρά ότι η οικονομική ανάπτυξη είναι βασισμένη σε άλλες πηγές παρά στην καινοτομική παραγωγή και αυτό είναι πιθανόν να δημιουργήσει σημαντικό κίνδυνο για την μελλοντική ανταγωνιστικότητα της Χώρας».
Όπως φαίνεται από τη διαχρονική εξέλιξη της ανεργίας ανά επίπεδο εκπαίδευσης, η περίοδος της ανάπτυξης 1998-2007 αφορούσε επενδύσεις χαμηλής έντασης γνώσης καθώς δεν βελτίωσε την απασχόληση αποφοίτων Πανεπιστημίων και Μεταπτυχιακών.
Οι ιδιομορφίες της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας εμφανίζονται αποκαλυπτικά στους επιμέρους δείκτες ανταγωνιστικότητας των διεθνών ερευνών10 και αναδεικνύουν το παράδοξο, ενώ η χώρα έχει τεράστιες ανάγκες βελτίωσης της τεχνολογικής και οργανωσιακής ετοιμότητας, δεν αξιοποιεί αυτούς οι οποίοι θα μπορούσαν να συμβάλουν στην βελτίωση αυτή.
Στην έρευνα του 2008, πριν από την κρίση, αποδεικνύεται ότι το πρόβλημα δεν είναι οι επιστήμονες και οι καταρτισμένοι που δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των επιχειρήσεων αλλά μάλλον οι επιχειρήσεις που αναπτύσσουν άλλου είδους ανταγωνιστικότητα.
o Γενική κατάταξη ανταγωνιστικότητας, 83η θέση σε σύνολο 139 χωρών
o Διαθεσιμότητα επιστημόνων / μηχανικών 21η θέση. Δηλαδή σε εξαιρετική θέση. Η διαθεσιμότητα εμπεριέχει έμμεσα και την ικανότητα.
o Ποιότητα σπουδών θετικών επιστημών 56η (μία θέση μετά το Ηνωμένο Βασίλειο UK)
o Προσέλκυση προσοντούχων εργαζομένων στις επιχειρήσεις και στο δημόσιο 103η . Πίσω από Ουγκάντα, Αιθιοπία
o Αξιοποίηση managers αντί ιδιοκτητών στη διοίκηση επιχειρήσεων 98η. Πίσω από Ουγκάντα, Καμπότζη, Μπαγκλαντές
o Σε ποιο βαθμό οι επιχειρήσεις εκπαιδεύουν τον προσωπικό τους 105η . Πίσω από Κολομβία, Ουγκάντα, Μπενίν
o Διαθεσιμότητα σύγχρονης τεχνολογίας στη Χώρα 59η . Καλύτερη κατάταξη από γενική ανταγωνιστικότητα.
o Ικανότητα επιχειρήσεων να αξιοποιούν νέες τεχνολογίες 105η
o Επενδύσεις επιχειρήσεων στην Ε & Τ 126η (μετά από Μπουργκίνα Φάσο, Αιθιοπία, Ζιμπάμπουε
o Προμήθειες προϊόντων υψηλής τεχνολογίας για το δημόσιο 108η
o Ευκολία εύρεσης κεφαλαίων 76η . Καλύτερη κατάταξη από τη γενική ανταγωνιστικότητα
o Ηθική συμπεριφορά επιχειρήσεων 106η (χωρίς σχόλια)
Η απαξίωση του ορθολογισμού και της γνώσης στην επιχειρηματική πράξη, επηρεάζει αρνητικά τη στάση απέναντι στην μόρφωση. Έτσι, οι νέοι απαξιώνουν την ουσία της Παιδείας και αναζητούν απλά το «χαρτί», ενώ οι ενήλικες, οι οποίοι βιώνουν τη μη ανταποδοτικότητα της γνώσης, «γυρίζουν την πλάτη» στην επιμόρφωση, με αποτέλεσμα η Ελλάδα να υστερεί δραματικά στη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση.11 Αυτό αποτελεί «βούτυρο στο ψωμί» των συντεχνιών που επιδιώκουν τυπική αναβάθμιση πτυχίων αντί ουσιαστική αναβάθμιση μέσω συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Για να δικαιολογηθεί αυτή η εξίσωση των πάντων με τη μετριότητα, αναπτύσσεται συστηματικά μια φιλολογία περί αναξιοπιστίας των ανώτατων σπουδών και όσων επενδύουν σε αυτές. Η αντίστροφη αντίδραση απαξιώνει την τέχνη και τη μαστορική, τις δεξιότητες και τη μαγεία της γνώσης μέσα από την πράξη. Αναφύονται έτσι αντιθέσεις που διασπούν τους εργαζόμενους, δημιουργούν συνθήκες ματαίωσης, αδυναμία ορθολογικής αξιοποίησης των ανθρώπινων πόρων και ισοπεδωτικές, διοικητικού τύπου λογικές διευθέτησής τους.
Μια συνολική αντιμετώπιση της κατάστασης δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο ανάδειξης και αξιοποίησης των επιστημόνων12: Όχι για να προστατευθούν μόνο οι επιστήμονες αλλά για να αξιοποιηθούν ως καταλύτες ώστε να αναδειχθεί η γνώση και η κατάρτιση, όλων των βαθμίδων, σε καθοριστικό παράγοντα της παραγωγικής ανασυγκρότησης. Η Φινλανδία, η οποία επέλεξε να επενδύσει στην εκπαίδευση και στη γνώση για να ξεπεράσει την οικονομική κρίση του 1990, μπορεί να αποτελέσει ένα καλό παράδειγμα για τη χώρα μας.13
Επιπλέον, το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να «προστατεύει τα καλύτερα παιδιά του», δηλαδή να αναδειχθεί ως θεματοφύλακας της αξίας της έρευνας, της γνώσης, της επιστημονικής μελέτης, της αξιοκρατίας. Οι αλλαγές στην εκπαίδευση που έχουν εξαγγελθεί, είναι αναγκαίο να αποτελέσουν δείγμα γραφής σε αυτήν την κατεύθυνση.14 [
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1 Education at a glance (2013) Country Note – Greece http://www.oecd.org/edu/Greece_EAG2013%20Country%20Note.pdf
2 European Commission, Employment in Europe 2010, http://ec.europa.eu/employment_social/eie/table_graph03_en.html
3 ΕΕ (2011) Innovation Union Competitiveness Report 2011 http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/competitiveness-report/2011/countries/greece.pdf
4 OECD(2014) Education at a glance 2014, http://www.oecd.org/edu/Education-at-a-Glance-2014.pdf και ποσοστά επίτευξης στο http://ec.europa.eu/europe2020/pdf/themes/28_tertiary_education.pdf
5 Europe 2020 « The share of 30-34 years old with tertiary educational attainment should be at least 40 %» http://ec.europa.eu/europe2020/targets/eu-targets/index_el.htm
6 Διάφορα έγγραφα του ΤΕΕ για το ΕΣΠΑ http://portal.tee.gr/portal/page/portal/INTER_RELATIONS/espa/theseisTEE . Παρέμβαση για ΜΜΕ http://goo.gl/kWuAn0 και παρεμβάσεις στο ΕΠ Παιδεία και Δια βίου μάθηση http://goo.gl/23seS
7 ΤΕΕ (2006), Συμπεράσματα συνεδρίου για το ΕΣΠΑ 2007-2013, http://portal.tee.gr/portal/page/portal/INTER_RELATIONS/espa/keimena/orolostwnmixanikwn.pdf
8 European Commission (2004), Innovation Policy in Europe, http://www.eurosfaire.prd.fr/7pc/doc/1121236867_innovation_policy_europe_2004.pdf σελ 51 και επίσημη αναφορά στο https://ec.europa.eu/digital-agenda/en/news/innovation-policy-europe-2004
9 Στοιχεία Στατιστικής υπηρεσίας, επεξεργασία δική μας. Δείτε και Κονταξής Α (2014) Κοινωνική Οικονομία και Μηχανικοί, ημερίδα ΕΜΠ http://goo.gl/VNcH8N
10 The Global Innovation Index, https://www.globalinnovationindex.org
11 Eurostat Database http://ec.europa.eu/eurostat/web/education-and-training/data/database
12 Δείτε πρόταση ΡΠΜ προς το ΤΕΕ για ένα Σχέδιο για τους Έλληνες επιστήμονες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. https://rizoengineers.wordpress.com/2015/01/23/epistimones/
13 Sahlberg Π. (2013), Φινλανδικά Μαθήματα – Τι μπορεί να μάθει ο κόσμος από την εκπαιδευτική αλλαγή στη Φινλανδία, Αθήνα, Επίκεντρο.
14 Δείτε ενδεικτικές προτάσεις για τη διαδικασία των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στο :
Κονταξής Α. (2012), Ο διττός ρόλος (κοινωνικός – εργασιακός) της Δευτεροβάθμιας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης σε συνθήκες κρίσης – Η περίπτωση των Μηχανολόγων, http://blogs.sch.gr/epal/files/2012/12/121227kontaxis.pdf
*Σχολικός Σύμβουλος , Μηχανολόγος Μηχανικός
